Morgunblaðið - 11.04.1984, Blaðsíða 34

M.
wísmimmsmm & æ&m.
Af meiði lýðræðisins
JJÍugleiðingar í tilefni 35 ára afmælis Atlantshafsbandalagsins
— eftir Árna
Sigurðsson
---Hinn 4. apríl síðastliðinn voru
35 ár liðin frá stofnun Atlants-
hafsbandalagsins NATO, varnar-
bandalags vestrænna lýðræðis-
ríkja. f 35 ár samfleytt, eða allt
frá lokum hildarleiksins mikla,
heimsstyrjaldarinnar síðari, hefur
ríkt friður, frelsi og virðing fyrir
mannréttindum í Evrópu, þ.e.
meðal aðildarþjóða NATO. Er það
iengra tímabil friðar en áður hef-
ur ríkt í sögu Evrópu, ef litið er til
síðustu 500 ára eða jafnvel enn
lengra aftur í söguna. Evrópa hef-
ur í árhundruð verið einn alls-
herjar vígvöilur, þar sem háð hef-
ur verið hver styrjöldin á fætur
annarri, hver annarri mannskæð-
ari og ægilegri.
AÖdragandinn að
stofnun Atlantshafs-
bandalagsins
Að lokinni heimsstyrjöldinni
síðari og í kjölfar þeirra hörm-
unga er henni fylgdu, var að frum-
kvæði Breta stofnað bandalag
Vesturvelda með aðild Belgíu,
Hollands, Luxemburgar, Bret-
lands og Frakklands. Ríkin undir-
rituðu samkomulag, Brussel-sam-
komulagið svonefnda, þann 17.
mars 1948, þar sem ríkin gerðu
með sér bandalag um samstarf á
sviði efnahags-, menningar- og
varnarmála. Sama ár hófust svo
viðræður milii aðila Briissel-
samkomulagsins og Bandaríkj-
anna og Kanada um varnir Norð-
ur-Atlantshafsins. Þær viðræður
urðu aðdragandi að stofnun Atl-
antshafsbandalagsins, því þeim
lauk með gerð Norður-Atlants-
hafssáttmálans svokallaða. Þann
15. mars 1949 var Danmörku, Is-
landi, Ítalíu, Noregi og Portúgal
boðið að gerast stofnaðilar að
sáttmálanum og þann 4. apríl
sama ár undirrituðu 12 framan-
greind ríki sáttmálann í Wash-
ington DC. Árið 1952 gerðust
Grikkland og Tyrkland aðilar
sáttmálans. Vestur-Þýskaland
gekk í bandalagið 1955. 1982 bætt-
ist svo Spánn í hópinn og varð þar
með 16. þjóðin til að ganga í Atl-
antshafsbandalagið.
Útþenslustefna Sovét-
ríkjanna — ógn við frið,
frelsi og mannréttindi
Að Iokinni heimsstyrjöldinni
síðari þegar þjóðir austurs og
vesturs stóðu yfir höfuðsvörðum
þriðja ríkisins og höfðu með því
stöðvað framgang nasismans í
Evrópu, horfðu þjóðir í vestri til
framtíðarinnar með bjartsýni og
atorku. En brátt kom annað í ljós.
Skuggi Sovétkommúnismans und-
ir forystu Stalíns hvíldi eins og
mara yfir hinni stríðshrjáðu Evr-
ópu sem aðeins þráði tíma friðar
og uppbyggingar. Þegar herir
Bandaríkjamanna og Breta drógu
sig að mestu frá meginlandi Evr-
ópu í lok stríðsins, stóð eftir risa-
stór og öflugur sovéskur her og
um leið og Vesturveldin fækkuðu
hermönnum sínum í Evrópu á ör-
skömmum tíma, úr rúmlega 5
milljónum í um 800 þúsund, var á
sama tíma Rauði herinn, her Sov-
étríkjanna, hins vegar efldur til
muna og voru þá í honum um 4
milljónir hermanna, gráir fyrir
járnum. Með stuðningi þessa her-
afla hóf nú Stalín að búa um sig í
löndum Austur-Evrópu og gerði
friðar- og frelsisvonir Vestur-
landabúa brátt að engu. Hinar
hörmulegu staðreyndir blöstu við
Vesturlöndum aðeins 3 árum eftir
lok heimsstyrjaldarinnar síðari.
Þá höfðu Sovétmenn náð undir-
tökum í Rúmeníu, Ungverjalandi,
Búlgaríu, Albaníu og Póllandi.
Árið 1948 tóku kommúnistar völd-
in í Tékkóslóvakíu í skjóli sov-
éskra hersveita. Þetta valdarán
hafði gífurleg áhrif á allt frelsis-
unnandi fólk á þessum tíma og
sagði Bjarni Benediktsson, fyrr-
verandi forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksins, að ör-
lög Tékkóslóvakíu hefðu riðið
baggamuninn um stofnun Atl-
antshafsbandalagsins. Tuttugu
árum síðar hjuggu Sovétmenn enn
í sama knérunn þegar frelsistil-
raun Tékka undir forystu Alex-
anders Dubcheks var barin niður
af sovéskum hersveitum er gerðu
innrás í landið. Ungverjaland varð
sömu örlögum að bráð. Megnri
óánægju landsmanna, jafnvel í
röðum tryggustu flokksmanna
kommúnistaflokksins, lyktaði með
því, að Ungverjar risu upp gegn
hinum sovésku drottnurum sínum
og ákváðu að draga sig út úr
Varsjárbandalaginu. Sovétmenn
brugðust skjótt við og þann 4. nóv-
emþer 1956 gerðu þeir árás á höf-
uðborgina, Búdapest. Smáríkið
Ungverjaland varð sovéska birn-
inum auðveld bráð.
Eystrasaltslöndin —
vonlaus barátta gegn
sovéska birninum!
Ekki má gleyma Eystrasalts-
löndunum, en árið 1939 skiptu
Sovétríkin og Þýskaland nasism-
ans þeim á milli sín og sama ár
komu sovéskar hersveitir sér fyrir
í þessum löndum og hafa verið þar
síðan. Allt frá upphafi hernáms-
ins hafa sovésk stjórnvöld unnið
dyggilega að því að afmá öll þjóð-
areinkenni þessara fornu Evrópu-
ríkja, Lettlands, Eistlands og
Litháen, en þau höfðu áður verið
sjálfstæð og fullvalda ríki.
Berlínarmúrinn —
ógnvænlegur minnisvardi
Sovétkommúnismans
Eitt dapurlegasta dæmi um
stjórnskipan Sovétkommúnism-
ans má ugglaust telja Berlinar-
múrinn, er reistur var af komm-
únistum árið 1961 og skiptir Berl-
in í tvo hluta, eins og langt og ljótt
svart ör. Hann er óbrotgjarn
minnisvarði þess þjóðskipulags og
stjórnmálakerfis er ekki þolir
opnar og frjálsar umræður, skýtur
niður farþegavélar og lokar menn
inni á geðveikrahælum fyrir það
eitt að segja hug sinn. .
Kommúnisminn —
illkynja æxli í
frjálsum heimi
Kommúnisminn eirir engu og
breiðist út sem illkynja æxli.
Árni Sigurðsson
„Mikilvægara er en oft
áður, að lýðræðisþjóðir
heimsins snúi bökum
saman gegn þeim vá-
gesti sem kommúnism-
inn er. Ekki er átt við
valdbeitingu eða neitt
þess háttar þegar talað
er um að spyrna við fót-
um. Heldur er átt við að
lýðræðisríkin standi
styrkan vörð um frelsi
og öryggi landsmanna
sinna.“
Kommúnisminn er alþjóðleg
hreyfing, sem stefnir að því leynt
og ljóst, á einn hátt eða annan, að
þröngva þjóðskipulagi sínu upp
um allar jarðir og stefnir að því að
koma boðskap sínum að hvarvetna
í heiminum. Að þessu leyti hafa
Sovétmenn verið iðnir við kolann
eins og fyrr greinir. Þeir beita
leppríkjum sínum hiklaust fyrir
sig og hafa til að mynda Kúbanir
verið þeim dygg hjú og ekki reynst
sporlatir við að vinna sósíalisman-
um það, sem í þeirra valdi hefur
staðið. Við lá að þeir yrðu einn
allsherjar skotpallur fyrir sovésk-
ar eldflaugar er gátu borið kjarn-
orkusprengjur og talið var að beitt
yrði gegn Bandaríkjunum árið
1961, en naumiega tókst að koma í
veg fyrir það og var það að þakka
hinum unga og dáðríka forseta
Bandaríkjanna, John F. Kennedy,
hversu vel fór.
Kúbanir veittu vinveittum
skæruliðahreyfingum lið í Angóla
og Mósambik um miðjan síðasta
áratug og hafa án efa átt mikinn
þátt í að efla til valda núverandi
stjórnvöld í þessum ríkjum. Um
tíma studdu Kúbanir og Sovét-
ungarsögu afgönsku þjóðarinnar
menn skæruliðahreyfingar í Sóm-
alíu og Eþíópíu. Þegar þeim bauð
svo við að horfa, sneru þeir þó
baki við þessum liðsmönnum sín-
um og gengu til liðs við féndur
þeirra. Tugir þúsunda Kúbu-
manna ganga nú um þessar mund-
ir erinda Sovétmanna sem tindát-
ar þeirra víða um heim.
Friðarumræda og
afvopnunarmál
Lengi vel hefur fólki víða um
heim, í einfeldni sinni en þó með
góðum ásetningi, orðið tíðrætt um
ágæti hlutleysis ríkja og talið það
leið til friðar, að ríki afvopnist
einhliða og lýsi yfir hlutleysi sínu.
Það hefur ítrekað sannast að
hlutleysi ríkis tryggir á engan
hátt aðskilnað þess frá hinum
stjórnmálalega, herfræðilega og
landfræðilega veruleika sem það
er í. Flestir sem fylgst hafa með
utanríkismálum síðustu ára vita
t.d., að Afganistan var í forystu
hlutlausra ríkja, sem töldu rétt að
halda sig utan hernaðarbandalaga
til þess að komast hjá hugsanleg-
um átökum og stuðla jafnframt
með því að friði í heiminum. Afg-
anistan hefur orðið mönnum tákn
um raunverulegan friðarvilja
Sovétmanna. Þetta fátæka fjalla-
land, sem byggt var snauðum
hjarðmönnum, skapaði hinum
sovésku nágrönnum sínum litla
hættu. í árslok 1979 gerðu Sovét-
menn þó innrás í landið. Hörm-
þarf ekki frekar að rekja hér.
Hana þekkja allir.
Lengi vel hafa átt sér stað við-
ræður milli stórveldanna um
gagnkvæman niðurskurð kjarn-
orkuherafla. Þær viðræður hafa
borið misjafnan árangur. Nýjasta
dæmið um raunverulegan samn-
ingsvilja Sovétmanna er þegar
þeir gengu út af samningafundi
um niðurskurð meðaldrægra
kjarnorkueldflauga (INF) og slitu
þeim þannig, með þeim orðum að
ekki væri hvort sem er hægt að
semja við Vesturveldin. Þrátt
fyrir að þjóðir heims kæmu sér
saman um niðurskurð kjarnorku-
vopna, eins og æskilegt væri, væri
þekkingin þó alltaf fyrir hendi,
þ.e. aðferðir til smíði kjarnorku-
vopna yrðu alltaf til og ekki tæki
lengri tíma að smíða kjarnorku-
sprengju en þann tíma er tæki að
setja hana saman. Aðrar leiðir
þarf því að fara ef tryggja á fyrir
fullt og allt að ekki verði gripið til
kjarnorkuvopna. Sú aðferð er að
koma í veg fyrir orsök vígbúnað-
arkapphlaupsins sjálfs, þ.e.
kommúnismann, útþenslustefnu
Sovétríkjanna og leppríkja þeirra;
þjóðskipulag er nær yfir rúman Vs
hluta þurrlendis jarðar og heldur í
helgreipum alræðisins hundruð-
um milljóna saklausra íbúa þeirra
og ógnar um leið öryggi, frelsi og
mannréttindum frjálsra lýðræð-
isríkja hvarvetna í heiminum.
Mikilvægara er en oft áður, að lýð-
ræðisþjóðir heimsins snúi bökum
saman gegn þeim vágesti sem
kommúnisminn er. Ekki er átt við
valdbeitingu eða neitt þess háttar
þegar talað er um að spyrna við
fótum. Heldur er átt við að lýð-
ræðisríkin standi styrkan vörð um
frelsi og öryggi landsmanna sinna.
Má í því sambandi benda á, að í
stjórnlagafræði er litið á það sem
eitt veigamesta verkefni ríkisins
að tryggja öryggi borgaranna og
ríkisins gagnvart árásum og
ofbeldi annarra ríkja og manna. A
móti þyrftum við svo að vona, að
smátt og smátt linaðist tak sov-
éska kommúnistaflokksins og í
fyllingu tímans í kjölfarið breyt-
ingar á stjórnarfari ríkisins,
breytingar er kæmu innan frá en
ekki með valdbeitingu né hervaldi,
myndi hinn almenni borgari Sov-
étríkjanna loks fá að njóta al-
mennra mannréttinda og réttinda
þegna lýðræðisþjóðfélaga, njóta
málfrelsis, prentfrelsis o.s.frv. og
frelsis til orðs og æðis. I dag er
ekki séð að það verði í bráð, en
vinna verður að því fullum fetum.
Hvarvetna hefur fólk gert sér
grein fyrir því að mannréttindi
eru alls ekki til í Sovétríkjunum.
Þar eru þessar grundvallarhug-
sjónir fótum troðnar af stjórn-
völdum, hugsjónir, sem voru
kjarninn í því sem fólk á Vestur-
löndum taldi sig hafa verið að
berjast fyrir í heimsstyrjöldinni
síðari er síðar leiddi til stofnunar
Atlantshafsbandalagsins.
Atlantshafsbandalagið var
stofnað í þeim tilgangi að tryggja
öryggi aðildarríkja bandalagsins
gagnvart sívaxandi áhrifum og út-
færslu Sovétkömmúnismans.
Hlutverk bandalagsins er ekki
eingöngu hernaðarlegs eðlis. Á
grundvelli samstarfsins hefur á
undanförnum árum þróast efna-
hags- og menningarleg samvinna
á fjölmörgum sviðum. Á þeim
vettvangi þar sem forsvarsmenn
aðildarríkjanna hittast, fá þessi
mál sífellt meiri umræðu og sam-
vinna um menningar-, félags- og
efnahagsmál orðin mikilvægur
þáttur í samstarfi Atlantshafs-
bandalagsrikjanna. Má fullvíst
telja, að með þessu móti styrkist
bönd milli þjóða og varnarsam-
starfið styrkist.
Atlantshafsbandalagið
— friður í 35 ár
Atlantshafsbandalagið, NATO,
er varnarbandalag vestrænna lýð-
ræðisríkja og því af meiði lýðræð-
isins. í bandalaginu eru sextán
þjóðir sem eiga það sameiginlegt
að vera tengdar í trúnni á frelsið.
Þjóðir er eiga það sammerkt að
bera fyrir brjósti almenn réttindi
þegna lýðræðisþjóðfélaga, beita
sér fyrir friði með frelsi, tengdar í
baráttunni fyrir almennum mann-
réttindum hvarvetna í heiminum,
mannlegum verðmætum og sjálf-
stæði einstaklingsins. Kjarninn í
varnarsamvinnu Atlantshafs-
bandalagsins er það ákvæði
sáttmálans að árás á eitt ríki
bandalagsins skuli líta sem árás á
þeu öll. Með þessu ákvæði var
mynduð svo sterk varnarkeðja, að
hugsanlegum árásaraðila átti að
vera fullljóst, að árás á eitt ríki
bandalagsins, þótt áhrifalítið og
veikburða væri, kallaði á öfluga
mótspyrnu og viðbrögð bandalags-
ins alls og hrakfarir árásaraðila
yrðu því meiri en ávinningur.
Þetta ákvæði í sáttmála Atlants-
hafsbandalagsins er það sem
trygJít hefur friðinn í Evrópu og
aðildarríkjum NATO nú í 35 ár
samfleytt. Þótt hlutverk Atlants-
hafsbandalagsins hafi vissulega
þróast á þessum 35 árum er liðin
eru frá stofnun bandalagsins, má
fullyrða, að þessi grundvallarþátt-
ur varnarhugmyndarinnar stend-
ur enn sem traustasti varnarmúr,
sem byggður hefur verið f okkar
stríðshrjáða heimi.
Arni Sigurðsson er nemandi á bók-
námssviði Fjölbrautaskólans í
Breiðholti. Hann er í stjórn Heim-
dallar.
Sovéskir eldflaugavagnar á Rauða torginu.