Morgunblaðið - 29.04.1984, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. APRÍL 1984
Veiðarfæri margra
óþolinmóðra
stangaveiði-
manna komu
undan ryksköfl-
um í kompum
víða um land 1. apríl síðast-
liðinn. Þann dag er siður að
vandaðir jafnt sem óvandaðir
breiöi út ósannindavefi og
freisti þess að láta meðbræð-
ur sína og systur hlaupa sér
til háðungar. Gróöur er að
skríða undan snjósköflunum
utan dyra. I»að er enn kalt í
lofti og margur myndi full-
yrða að enn væri vetur, en í
þeirra hópi eru ekki margir
stangaveiðimenn. 1. apríl er
samnefnari vorsins í hugum
þeirra, því þá mega þeir lög-
um samkvæmt hefja eltinga-
leiki sína viö einn hinna Ijúfu
vorboða, sjóbirtinginn.
Sjóbirtingurinn er eins og nafn-
ið bendir til, göngufiskur úr sjó.
Sjóbirtingur er silungur, en undir
því safnheiti íslensku flokkast
tvær tegundir, urriði og bleikja, en
hvor tegundin um sig greinist í
mörg afbrigði og urriði úr einu
vatni getur verið furðu frábrugð-
inn urriða úr næsta vatni þótt um
sömu fisktegund sé að ræða. Kem-
ur þar margt til, hitastig vatns,
fæðuframboð og margt, margt
fleira. Hjá bleikjunni eru afbrigð-
in þó stórum ólíkari, en ekki fleiri
orð um það. Sjóbirtingur er urriði
sem hefur aðgang að sjó. Víðast
hvar þar sem slíkt er fyrir hendi,
gengur urriðinn til sjávar þó að
magnið sé mismunandi frá einum
stað til annars. Lifnaðarhættirnir
verða þannig náskyldir nánum
frænda urriðans, laxinum, þ.e.a.s.
fiskurinn klekst úr hrogni í fersku
vatni og elst þar upp, én gengur
svo til sjávar til að braggast og
þroskast. Síðan leitar fiskurinn
upp í ár og læki á ný.
Að ýmsu leyti stenst sjóbirting-
urinn ekki samanburð við laxinn,
að minnsta kosti ekki hvað varðar
ýmsa líffræðilega þætti. Til að
mynda hættir sjóbirtingurinn
aldrei að éta og hann er oft að
finna á öðrum stöðum í ánum en
þar sem laxinn hreiðrar um sig.
Sjóbirtingurinn er nefnilega oft á
þönum í ætisleit og er helst að
finna þar sem ætisvon er mest.
Grh. minnist þess að hafa séð
stangaveiðimann draga svona
punds sjóbirting á land úr veiðihyl
í smáá vestur á Mýrum. Maðurinn
hafði rennt fyrir lax en vildi þó
hirða silunginn enda af ætilegri
stærð. Hann losaði úr birtingnum
öngulinn og sló honum við stein.
Hrukku þá upp úr honum þrjú
væn laxaseiði.
Sjóbirtingurinn er heldur ekki
eins stór að jafnaði og lax þó ein-
staklingar tegundarinnar geti orð-
ið býsna vænir. Þeir stærstu sem
hérlendis hafa vitanlega veiðst
hafa verið eitthvað yfir 20 pund og
lang oftast er slíkir fiskar hafa
veiðst, hefur það átt sér stað í
stóránum í Rangárvalla- og
Vestur-Skaftafellssýslum, má
nefna Skaftá, Eldvatnið og vatna-
svæði Hólsár með Rangánum
tveim. Á þeim slóðum er lítið af
laxi. Reynt hefur verið að rækta
laxinn en árangur verið lítill og
trúlega vegna þess að árnar sjálf-
ar henta illa. Sjóbirtingurinn er
að því leyti harðari af sér. Á Suð-
urlandi er sjóbirtingurinn einnig
óvenjulega stór. Á Vesturlandi og
annars staðar þar sem meira er af
laxinum, er sjóbirtingurinn ekki
einungis smærri, heldur verður
Vænn sjóbirtingur þreyttur í Ölfusá hjá Hrauni.
SJÓBIRTINGUR
— silfurbúinn flakkari fallvatnanna
líkamleg þreyta og aldrei sváfu
þeir betur og aldrei vöknuðu þeir
aftur jafn endurnærðir og hressir
til sálar og líkama. Maðurinn lýsti
sig fúsan að „koma einhvern tíma
með“ og ekki löttu piltarnir hann.
Svo rann dagurinn upp, maður-
inn fór með piltunum í Leirvogsá
og það var nóg af laxi. Allir veiddu
þeir, utan „nemandinn", þeir tóku
6 stykki í beit í Birgishyl, en ekk-
ert gekk hjá manninum með
þrána. En svo tók hjá honum fisk-
ur. Hann hélt það lax, fiskurinn
var greinilega lítill af laxi að vera,
en það skipti ekki máli, lax var
lax. En fiskurinn var fallegur 2
punda sjóbirtingur og piltarnir
sögðu manninum það. Vonbrigðin
voru mikil. Þeir voru vestur á
Mýrum nokkru síðar og aftur gekk
veiðin vel hjá piltunum, nóg var af
laxi að ganga og að hætti nýrenn-
inga, tók laxinn vel. En maðurinn
veiddi ekkert uns tók hjá honum
fiskur og honum draujað á land
með litlum tilþrifum. Aftur hélt
maðurinn að um lítinn lax væri að
ræða, en aftur varð hann fyrir
vonbrigðum, þetta var tæplega 4
punda birtingur, gullfallegur fisk-
ur í raun og sannleika. Bara ekki
lax. Loks tók lax hjá vini vorum,
vestur í Laugardalsá um haustið.
Maðurinn var leiddur að Blámýra-
fljóti klukkan sjö um morguninn í
ausandi rigningu og þar tók grút-
leginn og kolsvartur tittur sem
varla losaði 3 pund. Lax var það,
en vonbrigðin höfðu náð slíkum
tökum á manninum að hinn speg-
ilfagri nýrunni stórlax drauma
hans varð á einu augabragði að
hinum svarta smáhæng, 3 punda.
Hængur, orðinn leginn og krókur-
inn á neðri skolti byrjaður að vaxa.
Sýgenginn sjóbirtingur er fagur fiskur.
hann undir í samkeppni við lax-
inn, þar sem síðarnefndi fiskurinn
er þar í ám sem henta honum vel.
Víða á vesturlandi var áður mikill
sjóbirtingur, í Laxá í Kjós, Leir-
vogsá, Laxá í Leirársveit og mörg-
um fleiri. Enn veiðist þessi ágæti
fiskur í ám þessum, en aðeins brot
af því magni sem áður var. Hins
vegar hefur laxveiðin víða marg-
faldast.
í einni af bókum sínum, kallar
Björn J. Blöndal frá Laugarholti
sjóbirting „flökkufiskinn í ætt-
kvísl sinni", hann eigi hvergi
heima, en flækist um vatnaheima
ör og ærslafullur, „stökkvi hærri
fossa og sé ótrúlega laginn að snúa
sig af öngli". Víst er sjóbirtingur-
inn merkisskepna. Og fallegur
fiskur er hann, sérstaklega ný-
runninn úr sjó með eggjahlaðnar
sjólýs í vöngum og á hliðum. Þá
getur vænn sjóbirtingur svipað til
lax og er til af því lítil saga um
mann sem var að stíga sín fyrstu
skref á stangaveiðibrautinni og
þráði afar heitt að veiða fallegan
lax.
Hann fékk veiðibakteríuna er
hann var orðinn miðaldra og
rúmlega það. Synir hans og vinir
þeirra voru sýknt og heilagt á
veiðum og oft komu þeir með fal-
legan afla til síns heima eftir
frábærar ferðir. Hann sá þessa
fallegu fiska og hlýddi á frásagnir
strákanna. Hann sá líka hvað þeir
voru léttir til sálarinnar og lausir
við alla streitu er þeir komu úr
veiðitúrum sínum. Víst voru þeir
þreyttir, en það var holl og góð
Næsta vor veiddi vinur vor 10
punda lúsuga hrygnu vestur á
Mýrum og ljómaði þá allur af
hamingju, en leiðin hafði verið
þyrnum stráð.
Þótt furðulegt kunni að virðast,
eru ýmsir veiðimenn haldnir
þeirri skoðun að sjóbirtingar séu
auvirðilegir silungstittir, sem ekki
sé þess vert' að bóka í veiði-
skýrslur, hvað þá hirða. Ætli það
séu ekki hinir miklu veiðimenn
sem einn snjall fluguveiðikappi
komst svo að orði um: „Ég hef
voðalega gaman að tala við þessa
miklu laxveiðimenn. Þeir eru svo
miklir sportmenn, komnir svo
langt á þroskabrautinni að eigin
mati að þeir veiða „aðeins lax“ , já
ég hef gaman að heyra í þeim fugl-
um.“ Sjálfur heyrði grh. eitt sinn
veiðimann við Grímsá bera sig
aumlega yfir veiðinni hjá sér í
Þingnesstrengjunum þá um morg-
uninn. Hann hafði veitt „bara 3
afætur og skilið þær eftir á eyr-
inni. Síðdegis gekk grh. svo fram á
þrjá gullfallega 1,5 til 2 punda sjó-
birtinga sem láu dauðir þarna á
eyrunum. „Afæturnar" sem um
var rætt í hádeginu.
En þetta átti að vera pistill um
sjóbirtinga en ekki mikla „lax-
veiðimenn". 1. apríl hófst veiði á
þessum merka fiski sem áður segir
og væri ekki úr vegi að skoða hvar
hans verður helst vart á þessum
árstíma. Það er einnig fyrr frá
greint, að sjóbirtingurinn er hér á
landi einkum í ám á Suður- og
Vesturlandi. Víðast hvar í sjóbirt-
ingsám sunnanlands hefja menn
veiðar í apríl. Góður leiðarvísir
um árnar á þessum slóðum er í
fyrsta og fjórða bindi bækl-
inganna „Vötn Og Veiði" sem
Landssamband Veiðifélaga hefur