Morgunblaðið - 23.05.1984, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ 1984
Atvinnuréttindi skip-
stjórnarmanna o.fl.
— eftirJónas
Sigurðsson
Allnokkur umræða hefur farið
fram í fjölmiðlum um frumvarp
til laga um atvinnuréttindi skip-
stjórnarmanna, sem lagt hefur
verið fram á Alþingi nýlega.
Nokkur gagnrýni hefur komið
fram og helst á það, að í frum-
varpinu sé slakað mjög á kröfum
til réttinda frá því sem er, enn-
fremur að lögleiða eigi undan-
þáguheimildir.
Sem einn aðili að þessu frum-
varpi, get ég ekki annað en reynt
að leiðrétta þann misskilning, sem
mér virðist gæta í umfjöllun um
þetta mál.
Árið 1978 skipaði þáverandi
samgönguráðherra nefnd til að
endurskoða lög um atvinnurétt-
indi skipstjórnarmanna, lög um
atvinnuréttindi vélstjórnarmanna
og lög um lögskráningu sjómanna.
Var ætlast til að frumvörp að
þessum lögum væru lögð fram
samhliða. Allmikil seinkun varð á
verkinu af ýmsum ástæðum, sem
ég sé ekki ástæðu til að tíunda hér.
f frumvarpinu um atvinnurétt-
indi skipstjórnarmanna eru það
einkum tvö atriði em sætt hafa
gagnrýni eins og fyrr segir. f
fyrsta lagi aukning réttinda eftir
1. stig úr 120 rúml. í 240 rúml. f
öðru lagi að lögleiða eigi undan-
þáguheimildir.
Fyrst vil ég víkja að fyrra atrið-
inu.
Fram til 1966 var 1. bekkur
stýrimannaskólanna í Reykjavík
og Vestmannaeyjum aðeins undir-
búningsdeild fyrir 2. bekk og
námsefnið aðallega stærðfræði og
tungumál. Próf voru einungis tek-
in í 4 greinum, stærðfræði, ís-
lensku, ensku og dönsku. Náms-
tíminn var 4 mánuðir. Próf úr 2.
bekk, námstími 7V4 mán., veitti
svo full stýrimannsréttindi á
fiskiskipum í innan- og utan-
fandssiglingum og skipstjórarétt-
indi eftir tiltekinn stýrimanns-
tíma. Hér er átt við fiskimanna-
deildina, en á þeim tíma voru
fiskimanna- og farmannadeildirn-
ar aðskildar frá byrjun.
1966 var námsefni 1. bekkjar
aukið verulega með það fyrir aug-
um að réttindi fengjust eftir próf
„Sjómenn eru langtím-
um fjarri heimili og fjöl-
skyldu, vinnuaðstaða er
gjörólík því sem gerist í
landi, vinnutími yfirleitt
lengri og vinnan erfið.
Með hliðsjón af þessum
þáttum verður að launa
sjómannsstarfið betur
en gert hefur verið
hingað til. Það verður að
gera sjómannsstarfið
eftirsóknarvert.
úr 1. bekk á bátum allt að 120
rúml. Þetta var staðfest í lögum
um atvinnuréttindi skipstjórn-
armanna frá 1968. Jafnframt var
námstími 1. bekkjar lengdur í 6
mánuði.
1972 voru samþykkt ný lög fyrir
stýrimannaskóla, þar sem m.a. var
krafist gagnfræðaprófs til inntöku
í 1. bekk, en áður voru engin slík
inntökuskilyrði. Var þetta gert til
þess að auka mætti námsefni í
faggreinum. Einnig hefur náms-
tíminn verið lengdur, fyrst í 7
mán. og er nú 8 mán. Þá voru
fiskimanna- og farmannadeildirn-
ar sameinaðar.
Miðað við þá aukningu, sem orð-
ið hefur á námsefni 1. stigs frá
1966, tel ég fyllilega réttlætanlegt
að auka þau réttindi, sem ákveðin
voru 1968. Hve mikið má alltaf
deila um, en hafa ber í huga að
þessi réttindi miðast eingöngu við
innanlandssiglingar. Sé ennfrem-
ur litið til þess, að fyrir 1966 var
raunverulega ekki nema um eins
vetrar nám að ræða í faggreinum
fyrir full fiskimannaréttindi og að
1972 voru hertar kröfur um inn-
tökuskilyrði, tel ég að hér sé ekki
um óeðlilega hækkun að ræða. Ég
vil ekki viðurkenna að með þessu
sé verið að stefna öryggi skipa og
áhafna í hættu. Hafa ber einnig í
huga að skip, sem notuð eru við
sömu veiðar og áður, hafa yfirleitt
stækkað.
Þá hefur komið fram að þetta
muni leiða til þess að nemendur
hætti fremur við nám eftir 1.
bekk. Þetta var líka sagt 1966.
Reyndin varð hins vegar allt önn-
ur. Flestallir, sem luku 1. stigi við
skólann í Reykjavík, héldu áfram
á 2. stigi. Ég er þeirrar skoðunar
að aukin réttindi hvetji heldur til
skólagöngu, og þegar nemendur
eru á annað borð komnir inn í
skólann, geri þeir sér fremur grein
fyrir að takmörkuð réttindi koma
þeim í koll síðar. Þá er líka auð-
velt fyrir skólastjóra og kennara
að ná til þeirra með hvatningu um
að hætta ekki við nám á miðri leið.
Með því fyrirkomulagi sem er við
skólann, er hægt fyrir efnalitla
nemendur að vinna eitt ár milli 1.
og 2. stigs, þó æskilegast sé að
ljúka námi óslitið. Þá verða einnig
meiri möguleikar á stýrimanns-
starfi milli bekkja.
Annað atriði, sem gagnrýnt hef-
ur verið, er að lögleiða eigi undan-
þáguheimildir. Ég ætla svo sann-
arlega ekki að gerast talsmaður
fyrir undanþágum. Ég hef oft áður
látið álit mitt í ljós á þeim og það
álit hefur ekki breyst. Undanþág-
ur, hvort heldur er til skipstjórnar
eða vélstjórnar, eru meinsemd,
sem þarf að uppræta. Spurningin
er bara hvernig best skuli staðið
að því. í lögum um atvinnuréttindi
skipstjórnarmanna hefur ekki
verið nein heimild til undanþágu-
veitinga. En hver hefur reyndin
verið? Allir þeir ráðherrar, sem
með þessi réttindamál hafa farið,
hafa einfaldlega tekið sér þessa
heimild og virðist sem ekkert hafi
verið hægt að gera við því. Þetta
hefur tíðkast í áratugi. Ég hef
ekki trú á að hér sé snögglega
hægt að klippa á þráðinn. Til þess
er þetta orðið of rótgróið hjá
okkur. Helsta ráðið til að ráða bót
á þessu held ég sé að veita sem
mest aðhald á þessu sviði, stöðva
nýjar undanþágur, stöðva undan-
þágur til unga fólksins meðan það
hefur enn tök á því að fara í skóla.
Sú bremsa, sem þarna er nauð-
synleg, held ég að sé nefnd eins og
gert er ráð fyrir í frumvarpinu.
Undanfarið hefur starfað sérstök
undanþágunefnd, og þó henni hafi
ekki tekist að uppræta undanþág-
urnar, held ég samt að nokkuð
hafi áunnist. A.m.k. hefur mynd-
ast meira aðhald og mörgum verið
neitað.
í frumvarpinu er einnig gert ráð
fyrir að undanþágumenn fái lægri
Jóna.s Sigurðsson
laun en réttindamenn. Ekki þó
þannig að útgerðarmenn hagnist á
því, heldur á að leggja mismuninn
í sérstakan sjóð. Þeim sjóði á þó
ekki að verja til að fylla upp í neitt
fjárlagagat, heldur til að styrkja
þá, sem vilja afla sér réttinda með
skólanámi. Vonandi getur það orð-
ið mönnum hvatning til þess að
losna við hinar hvimleiðu undan-
þágubeiðnir æ ofan í æ.
Annars er ekki úr vegi að velta
fyrir sér af hverju þessar undan-
þágur stafa. Það má segja að yfir-
gnæfandi hluti þeirra sé fyrir
bátaflotann, sérstaklega minni
bátana. Ég hef orðið þess var, sér-
staklega eftir að ég tók sæti í
þeirri undanþágunefnd sem nú er,
að skipstjórar og útgerðarmenn
bátanna kvarta undan því að þeir
fái alls ekki réttindamenn, þó þeir
auglýsi í fjölmiðlum og leiti til
stéttarfélaga. Og ástæðan? Þegar
þeir hafi lokið námi við stýri-
mannaskóla, líti þeir ekki við
stýrimannsstarfi á bátunum. Þeir
vilji fara á stærri skip, þar sem
von sé um meiri þénustu og vinnu-
aðstaða sé betri. Þarna er atriði
sem ástæða er til að gefa gaum, ef
bátaútgerð á ekki að leggjast
niður. Kjörin eru einfaldlega ekki
það góð að plássin verði eftirsókn-
arverð.
Og úr því ég fór að minnast á
kjör sjómanna. Nú undanfarin ár
hefur aðsókn að skipstjórnarnámi
farið minnkandi. Hvað veldur?
Aðsókn að öðrum skólum virðist
vera vaxandi. Sumir vilja meina
að þetta stafi allt af undanþágu-
veitingum. Sú skýring er þó ekki
einhlít, þó ég vilji ekki gera lítið
úr henni, vegna þess að við höfum
búið við það ástand frá því Stýri-
mannaskólinn var stofnaður. Ég
held við verðum að leita fleiri
skýringa á því. Við skulum fyrst
íhuga þá umræðu, sem hefur farið
fram í þjóðfélaginu undanfarin ár
um sjávarútveginn. Hefur hún
verið uppörvandi fyrir ungt fólk,
sem er að velja sér skólabraut?
Nánast hefur sú umræða gengið
út á það eitt, að útgerð hér væri
vonlaus, ekkert bæri sig og tíma-
spursmál hvenær allt stöðvaðist.
Minna hefur verið rætt um, að ef
útgerð stöðvaðist, mætti búast við
að vmislegt fleira stöðvaðist.
A seinni árum hafa risið upp
fjölbrautaskólar um allt land með
allskonar námsbrautir. Þó
markmiðið með þessum skólum
væri í upphafi að mennta fólk til
margvíslegra starfa, hefur reynd-
in orðið sú að í framkvæmd hafa
þeir orðið menntaskólar. Ég ætla
sannarlega ekki að gera lítið úr
því, að nemendur úti á lands-
byggðinni fái jafna aðstöðu til
menntaskólanáms og nemendur í
þéttbýli. Hinsvegar hefur svo til-
tekist að nú orðið sækja allt of
margir í háskólanám, og þegar
hafa orðið erfiðleikar í Háskólan-
um af þessum sökum. Lítið hefur
þó farið fyrir sjómannabraut enn
sem komið er.
Eitt atriði vil ég enn minnast á.
Það eru launin. Ungt fólk hugsar
að sjálfsögðu mikið um þá launa-
möguleika, sem fyrir hendi eru að
námi loknu. Einnig er þá líka tek-
ið tillit til annarra þátta. Sjómenn
eru langtímum fjarri heimili og
fjölskyldu, vinnuaðstaða er gjör-
ólík því sem gerist í landi, vinnu-
tími yfirleitt lengri og vinnan erf-
ið. Með hliðsjón af þessum þáttum
verður að launa sjómannsstarfið
betur en gert hefur verið hingað
til. Það verður að gera sjómanns-
starfið eftirsóknarvert. Þegar svo
er orðið, er ég þess fullviss að ungt
fólk velur sér sjómannsbrautina
með tilheyrandi námi ekki síður
en aðrar brautir.
Að lokum vil ég beina þeirri
áskorun til undanþágumanna að
leita sér hið fyrsta réttinda með
skólanámi. Margir þeirra, sem
eins var ástatt fyrir meðan ég
starfaði við Stýrimannaskólann
og drifu sig í að afla sér réttinda,
komu síðar til mín og létu ánægju
sína í ljós yfir að hafa látið verða
af því að afla sér aukinnar þekk-
ingar. Þeir sæju svo sannarlega
ekki eftir því, þó það hefði kostað
átak á sínum tíma. Þetta gladdi
mig mjög, og með hliðsjón af
reynslu þeirra, endurtek ég áskor-
un þessa. Ef sumum finnst þeir of
gamlir til þess að setjast á skóla-
bekk, er því til að svara að í Stýri-
mannaskólann hafa menn komið
um fimmtugt til að afla sér nauð-
synlegra réttinda.
Jónas Sigurðsson er fyrrrerandi
skólastjóri Stýrimannaskólans í
Reykjarík.
Tvö listaverk á 6,6
milijónir s.kr.
— frá Magnúsi Brynjólfssyni, frétta-
ritara Mbl. í Uppsölum
Japanskur fornsali keypti þann
27.apríl sl. svokallað Ming-fat
fyrir s.kr. 5,6. milljónir. Þetta er
líklega ein hæsta upphæð, sem
nokkurntíma hefur verið greidd
fyrir eitt einstakt listaverk í Sví-
þjóð.
Þetta er einnig heimsmet hvað
snertir blátt postulín. Fatið, sem
hefur verið notað sem humarfat,
er frá 15. öld og er að öllu leyti
gallalaust. Glerjungurinn er full-
kominn og skipting kóbaltlitsins
er meistaralega gerð þannig að
tréstofninn er tónaður sterkt á
meðan greinar og blöð eru máluð
með Ijósbláum dráttum.
Það eru til mörg eintóna máluð
föt. Aðalkúnstin hefur þó alltaf
verið að fá fram mismunandi blá-
an lit. Aðeins fá föt eru til í svip-
uðum dúr og þetta fat, sem lengi
var notað í humarveislum og und-
ir ýmiss konar smádót svo sem
póstkort, eldspýtustokka og reykj-
arpípur.
Annað listaverkauppboð, sem
vakti mun meiri athygli hér á
landi, var sala málverksins, er
kallast Smáaurarnir við hliðið
(Grindslanten) eftir Ágúst
Malmström. Listaverkið er þjóð-
ardýrgripur og almenningi mjög
kært. Margir voru hræddir um að
myndin yrði seld úr landi. Svo
varð þó ekki raunin. Hjón nokkur
frá Malmö buðu hæst 1.075.000,-
s.kr. og kváðust þau gjarnan hefðu
farið hærra ef þurft hefði. Margir
voru að venju kallaðir en aðeins
fáir útvaldir.
Ágúst Malmström málaði
myndina í kringum 1890 á þjóð-
vegi fyrir utan veitingahús norðan
við Stokkhólm. Börnin á mynd-
inni, sem slást um smápeningana,
fengu 25 aura á tímann fyrir að
sitja fyrir og þótti gott kaup í þá
daga.
Eftirprentanir og eftirlíkingar
af verkinu eru til svo þúsundum
skiptir í Svíþjóð.
Humarfatið eða réttara sagt Mingfatið, sem seldist á
listaverkauppboði fyrir 5,6 milljónir s.kr. eða rúmar 20
milljónir ísl. kr.
Ágúst Malmström málaði Smáaurana við hliðið í
kringum 1890. Börnin, sem slást á myndinni, fengu 25
aura á tímann fyrir að stilla sér upp fyrir framan
málarann.