Morgunblaðið - 29.06.1984, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. JÚNÍ 1984
51
„Myndbandaleigur í Reykja-
yfk hafa sprottió upp eins og
gorkúlur á mykjuhaug. Ef
rúntað er um Reykjavík má
sjá myndbandaieigu á næst-
um öðru hverju götuhorni.
Þetta bendir til þess að
myndbandanotkun sé orðin
töluvert almenn, en traustar
upplýsingar um útbreiðslu
myndbandstækja og notkun
þeirra skortir enn. Tilraun
var þó gerð síðastliðið vor
til að ráða bót á þessu, er
hópur níundubekkinga í______
Fellaskóla gerði könnun á
þessu meðal félaga sinna og
framkvæmdi hana undir leið-
sögn kennara síns, Sigrúnar
Halldórsdóttur. Við undir-
búning var leitað aðstoðar
Þorbjarnar Broddasonar,
dósents við félagsvísinda-
deild Háskóla íslands.
Er útbreiðsla
myndbandatækja
meiri á íslandi en í flestum öðrum löndum
— Sagt frá niöurstödum könnunar, sem hópur níundubekkinga Fellaskóla geröu á útbreidslu og
notkun myndbanda. Könnunin var framkvæmd á skólaárinu 1982—83
Könnunin fór þannig fram, aö
stuttur skriflegur spurn-
ingalisti var lagöur fyrir 815
nemendur úr öllum árgöngum
skólans, en þeir eru á bilinu 6—15
ára. Spurningalistinn fjallaöi um
notkun þeirra á myndbandatækj-
um. Frumniöurstööur hennar, sem
nemendur töldu saman og unnu
sjálfir, birtust í skólablaöi Fella-
skóla Grýlusporti þá um voriö.
Hins vegar þótti full ástæöa til aö
til aö tölvuvinna svörin, bæöi til
þess aö fá nákvæmari niöurstööur
og eins til aö geta gert ítarlegri
greiningu á svörunum.
f útvarpserindi, sem Þorbjörn
Broddason hélt um þetta efni, sem
hann og Elías Héöinsson lektor viö
HÍ unnu, sagöi hann meöal annars,
aö þeir teldu aö niöurstööur könn-
unar níundubekkinga í Fellaskóla,
svo langt sem þær næöu, gefa
haldgóöa vísbendingu um þróun
og umfang myndbandanotkunar
meöal íslenskra ungmenna.
Barnafjölskyldur aö
jafnadi fyrstar til að
eignast myndbands-
tæki
Gluggum örlítið í niöurstöur
könnunarinnar. Þar kom meöal
annars í Ijós, aö á heimilum þriöj-
ungs þeirra ungmenna, sem tóku
þátt í könnuninni, er myndbands-
tæki aö finna. Sögöu þeir Þorbjörn
og Elías í erindi sínu, aö ef önnur
hverfi í Reykjavík og aörir lands-
hlutar væru eitthvaö líkir þessu
væri óhætt aö slá því föstu aö út-
breiösla myndbandatækja sé meiri
á íslandi en í flestum öörum lönd-
um heims. Sögðu þeir jafnframt aö
hafa þyrfti í huga aö Fellahverfi er
mikið barnahverfi, en rannsóknir
erlendis hafa einmitt leitt í Ijós aö
barnafjölskyldur eru aö jafnaöi
fyrstar til aö koma sér upp mynd-
bandstækjum. Viö þetta bættist í
mörgum tilvikum aögangur aö
kapalkerfi. Þessi kerfi væru sum
stór í sniöum en önnur næöu aö-
eins til örfárra íbúöa. Aö hluta til
væri þetta séríslenskt fyrirbæri, en
þó þekktust kapalkerfl í mismun-
andi geröum víöa um lönd. í um-
ræddri könnun kom fram, aö yfir
50% ungmennanna hafa aögang
aö kapalkerfi.
Tvær og hálf mynd á
viku aö meöaltali
Þorbjörn og Elfas sögöu, aö
þessi mikla útbreiösla mynd-
bandatækninnar gæfi ótvírætt til
kynna aö notkun hennar værl orð-
inn liöur í daglegri tilveru mikils
fjölda ungmenna, enda sýndi þaö
sig, aö aöspurðir kváöust 70%
þessara ungmenna horfa á mynd-
band einu sinni í viku eöa oftar.
Allur hópurinn horföi til jafnaöar á
tvær og hálfa mynd af myndbandi
í hverri viku. Ef einungis er lltiö á
þann hóp, sem segist nota mynd-
bönd veröur meöaltaliö þar nær
þremur og hálfri mynd á viku.
En aö baki slíkum heildarmeöal-
tölum leynast hins vegar æöi ólík
mynstur. Kom meðal annars fram í
könnuninni, aö drengir í öllum ald-
ursflokkum horfa mun meira en
stúlkur. Og af þeim sem horfa
mjög mikið á myndbönd, þá sagö-
ist um þaö bil fjóröungur drengj-
anna horfa sem næst daglega á
efni af myndböndum. En innan viö
fimmtungur stúlknanna sagöist
horfa svo oft á myndbönd.
Ungmenni,sem geng-
ur illa í skóla er lík-
legra til aö leita á náöir
myndbanda
Líkt og komiö hefur í Ijós í sjón-
varpsrannsóknum erlendis, reynd-
ist myndbandanotkunin ná há-
marki í kringum 12 ára aldur. Meö-
al þeirra, sem horfa tiltölulega mik-
iö má finna fámennan, haröan
kjarna, sem horfir jafnvel á margar
myndir daglega. I heildarhópi
þeirra 815 barna og unglinga, sem
tóku þátt í könnuninni, voru 25,
sem kváöust horfa á 12 myndir
eöa fleiri af myndböndum í viku
hverri. Sögöu þeir félagar í ~út-
varpserindi sínu, aö þessi hópur
væri vissulega ekki stór hlutfalls-
lega, en þeir tóku fram, aö þaö
gætti nokkurrar óvissu um áreiö-
anleika svara, en teldu eigi aö síö-
ur Ijóst, aö myndböndin ættu sér
sína öfganotendur, ekki síöur en
aörir fjölmiölar. Meginsérstaöa öf-
gahóps myndbandanna borið
saman viö öfgahópa kvikmynda og
sjónvarps, fælist hins vegar í því
aö notendur myndbandanna eru
nær engum háöir, hvort heldur um
efnisval eöa efnismagn. Sögöu
þeir, aö öfganotkunin ein sér fæli í
sér skaövænleg áhrif þar sem hún
leiddi til likamlegrar ofþreytu og
ofreynslu tiltekinna skilningarvita,
en þar viö bættist aö hún gengi út
yfir allar aörar athafnir, sem ung-
menni gætu eytt vökustundum sín-
um í, svo sem skólanám. Kom
fram í erindi þeirra, aö bæöi inn-
lendar og erlendar rannsóknir
hefóu leitt í Ijós beint samband
milli mikillar sjónvarpsnotkunar
og slaks árangurs i skóla. En of
mikil einföldun væri aö segja, aö
mikil fjölmiölanotkun væri orsök
slakrar skólaframmistööu, því
unglingarnir sjálfir ákveöa í eigin
hópi hvort og meö hvaða hætti
þeir nota myndbandstæki, og því
ekki hægt aö segja aö þeir séu
viljalaust verkfæri fjölmiöilsins.
Þvert á móti sýndu þessi ung-
menni ákveöinn vilja þar sem þau
skipuleggja myndbandanotkunina,
bæöi hvaö varóar efnisinnihald og
allar notkunarkringumstæöur. Hér
væri því komin ein mikilvæg rök-
semd fyrir því að hinn slaki skóla-
árangur stafi ekki endilega af mik-
íllí myndbandanotkun, heldur sé
orsakasamhengiö þveröfugt, þ.e.
aö ungmenni, sem gengur illa í
skóla leiti á vit myndbandanna og
finni þar viöunandi valkost í staö
illbærilegrar skólatilveru. i raun só
því um víxlverkun aö ræöa, sem
leiði til þess, þegar illa tekst til, aö
barniö eöa unglingurinn lendir i
vitahring þar sem illt gengi í skóla
og ofnotkun myndbanda magna
hvort annaö á víxl.
Umtalsveröur fjöldi
barna og unglinga
horfa á ofbeldis- og
klámmyndir, sem
bannaöar hafa veriö í
öörum löndum.
Eins og áöur segir, þá hefur
myndbandatæknin þá sérstööu
boriö saman viö aörar tegundir
fjölmiölunar, aö hún veitir notend-
um mjög mikiö valfrelsi um þaö
efni, sem horft er á. En er um
raunverulegt valfrelsi aö ræöa,
spyrja ýmsir, sem kynnt hafa sér
þaö framboö sem er á mynd-
bandaleigunum hér á landi? Nei,
segja sumir og benda á aó fram-
boöiö á myndum setji þessu val-
frelsi vissar skoröur og marki
þannig notkuninni ákveöin farveg.
Já, segja aörir og benda á aö úrval
mynda og gæöa þeirra, sé sífellt
aö aukast.
En hvernig hafa notendur hag-
nýtt sér þetta frelsi, spyrja þeir Elí-
as og Þorbjörn? Um þetta segja
þeir orörétt: „Margir hafa oröiö til
aö benda á aö börn og unglingar
hafi viö núverandi aðstæöur kom-
ist yfir efni, sem á engan hátt sé
viö hæfi óharönaöra einstaklinga
eöa nokkurra annarra ef út í þaö er
fariö. Niðurstööur erlendra rann-
sókna bæöi breskra og norrænna,
sýna fram á notkun barna og ungl-
inga á vafasömu efni á myndbönd-
um. Þótt ætiö sé gagnlegt aö líta til
þess, sem gerist í nágrannalönd-
um okkar, er vafasamt aö heim-
færa niöurstööu frá öörum löndum
ómeltar upp á íslenskar aöstæður,
því engin erlend rannsókn, hversu
góö sem hún kann aö vera, getur
komiö í staö innlendra rann-
sókna.“
Könnun 9 bekkjar Fellaskóla í
einu fjölmennasta skólahverfi í
Reykjavík, leiddi í Ijós aö efnisval
íslensku skólanemanna var furöu-
líkt því sem kom fram í hinum er-
lendu rannsóknum. Umtalsveróur
fjöldi þessara ungmenna reyndist
horfa á ofbeldis-og klámmyndir af
því tagi, sem vakiö hafa ugg
ábyrgra aöila í öörum löndum, svo
notuö séu orö þeirra Elíasar og
Þorbjarnar. Rúmur fimmtungur
allra svarenda eöa 22% 6-15 ára,
telur klámmyndir meöal þess efnis,
sem þeir horfa helst á og nær
helmingur þeirra eöa 40% segist
horfa á hryllingsmyndir, sem flokk-
ast undir ofbeldisefni. Áhugi á efni
sem þessu er, eins og gera má ráö
fyrir, mismikill innan hóps, sem
spannar aldursbiliö milli 6—15
ára, og kemur fram í könnuninni
aö greinilegur munur er á drengj-
um og stúlkum i þessu efni. Til
dæmis horfa sárafáar stúlkur á al-
drinum 6-9 ára á ofbeldismyndir
eöa 12%, en allur þorri 14-15 ára
stúlkna, þeirra sem á annaö borö
horfa á myndbönd, tilgreina
ofbeldismyndir, meöal þess efnis,
sem þær horfa helst á eöa 74%
stúlknanna. i þessum aldurshópi
stúlkna skáka ofbeldismyndirnar
öllu ööru efni. Hjá drengjunum vex
áhuginn á ofbeldisefni einnig meö
hækkandi aldri, en sveiflurnar eru
minni hjá þeim. Viö 6—9 ára aldur
tilgreína yfir 40% drengja slíkar
myndir. Viö úrvinnslu könnunar-
innar var svarendum skipt í tvo
hópa, annarsvegar þá sem sögö-
ust horfa á myndbönd sjaldnar en
þrisvar sinnum í viku, og hins veg-
ar þau sem segjast horfa þrisvar
sinnum eöa oftar. Má til aögrein-
ingar kalla þessa hópa hánotkun-
arhópa og lágnotkunarhópa. Síöan
var kannaö hvaöa myndsmekk
þessir hópar heföu. Kom f Ijós aö
hánotkunarhópurinn tilgreindi til
jafnaöar ofbeldisefni tvöfalt oftar
en lágnotkunarhópurinn. Má
nefna, aö í hópi 6—9 ára barna
tilgreina 50% hánotkunarhópsins
ofbeldismyndir, en einungis 17%
lágnotkunarhópsins. Þegar komiö
er upp í 12—13 ára aldur hefur
áhuginn á þessu efni aukist, þá til-
greina 80% hánotkunarhópsins og
42% lágnotkunarhópsins ofbeldis-
efni. Notendur ofbeldisefnis er
með öörum oröum einkum aö
finna á meöal þeirra, sem horfa
mjög mikiö á myndbönd.
Getur þú nefnt nöfn þeirra
mynda, sem þú sást í videói í síö-
ustu viku? var ein af spurningun-
um á listanum. Kenndi margra
grasa hjá þessum 815 svarendum
og listinn yfir myndirnar langur, en
á honum er aö finna allmargar
þeirra mynda sem valdiö hafa
þyngstum áhyggjum meöal þeirra,
sem fylgst hafa meö þessum mál-
um og eru jafnvel bannaöar í ná-
grannalöndunum. En aö minnsta
kosti 8 myndir úr þessum hópi eru
j umferö meöal íslenskra barna og
SJÁ NÆSTU SÍÐU