Morgunblaðið - 13.07.1984, Qupperneq 2

„Þad eru aðeins til tveir leghálsspeglar i
landinu. Þeim þriðja er verið að koma upp
hjá Krabbameinsfélaginu,“ sagði Haf-
steinn Sæmundsson þegar hann gekk um
Handlæknastööina hf. í Glæsibæ með
blaöamanni eftir að lokið var viðtali þeirra
um feril hans og störf. Hafsteinn Sæ-
mundsson er sérfræðingur í kvensjúk-
dómum og fæöingarhjálp ásamt
krabbameinslækningum kvenna. Hann
starfar viö kvennadeild Landspítalans og
leitarstöð Krabbameinsfélagsins auk þess
er hann einn af eigendum Handlækna-
stöðvarinnar hf. Með þessu viötali er hug-
myndin að fræðast um störf Hafsteins og
kynnast lítillega meðferð á frumubreyting-
um, leghálskrabbameini og ööru krabba-
meini í getnaðarfærum kvenna. Fyrst víkj-
um við þó að manninum sjálfum.
Hafsteinn Sæmundsson lasknir.
Hvar ertu menntaöur?
.Ég lauk kandídatsprófi frá Há-
skóla islands áriö 1974, og næstu
tvö árin starfaöi ég viö sjúkrahús-
in í Reykjavík, en var auk þess
heilsugæslulæknir í Vestmanna-
eyjum 1975. Áriö 1976 fór ég til
Bandaríkjanna, og starfaöi þar
fyrstu tvö árin viö Memorial Ho-
spital í Worcester, Massachus-
etts. Næstu fjögur árin viö nám og
störf viö háskólasjúkrahúsiö í Al-
bany, New York. Seinni tvö árin
fékkst ég eingöngu viö krabba-
meinslækningar kvenna og
skurölækningar. Sjúkrahúsiö,
sem er nokkuö stórt er eins og
læknaskólinn sjálfseignarstofnun.
Þaö hefur allgóö fjárráö og er afar
vel búiö tækjum og miklum
mannafla. Miöstýring er ekki eins
mikil og viö eigum aö venjast hér
á landi, t.d. ráöa hinar einstöku
deildir meiru um sín eigin fjármál.
Yfirlæknunum nægir því ekki aö
vera snjallir í sínu fagi heldur
veröa þeir aö vera góðir stjórn-
endur og góöir fjármálamenn,
annars veröa þeir ekki langlífir í
embætti."
Hvers vegna handlæknastöö?
„Ég haföi kynnst slíkum stofn-
unum erlendis, þ.e. í Bandaríkjun-
um þar sem þessi tegund þjón-
ustu hefur rutt sér til rúms. Stóru
f'Y9gingarfélögin, t.d. Prudential,
hafa beitt sér fyrir stofnun þess
konar fyrirtækja þar eö þau telja
aö meö þeim megi draga úr
kostnaöi viö sumar aögeröir, þ.e.
aö sjúklingurinn þurfi ekki aö
leggjast inn á sjúkrahús. Hjá mór
er þetta fyrst og fremst til þæg-
inda fyrir sjúklinginn og sjálfan
mig. Ég get strax gefiö sjúklingn-
um tíma ákveöinn dag til aögerö-
ar án þess aö þurfa fyrst aö setja
hann einhvers staöar á biölista.
Reynslan veröur hins vegar aö
skera úr um hvort þessi starfsemi
getur staöiö undir sór. Þarna eru
einungis geröar minniháttar aö-
geröir á vel hraustum einstakling-
um.
Hver eru algengustu krabba-
mein hjá íslenskum konum?
„Þaö munu vera brjósta- og
lungnakrabbamein, og er þaö
breyting frá því sem áöur var er
leghálskrabbamein var langal-
gengast. Þennan árangur getum
viö fyrst og fremst þakkaö þeim
skipulögöu hópskoöunum, sem
veriö hafa á vegum leitarstöövar
Krabbameinsfélags Islands frá
1964. Nú er taliö aö um 80%
kvenna á aldrinum 25—69 ára
hafi komið a.m.k. einu sinni í
skoöun. Þessari starfsemi er í dag
stjórnaö af Kristjáni Sigurössyni,
yfirlækni leitarstöðvar B.
Skoöunin sjálf felst í aö skoöa
brjóst konunnar, taka frumusýni
frá leghálsi og leggöngum, og
framkvæma innri þreifingu.
Frumusýniö er tekiö til þess aö
reyna aö greina frumubreytingar
eöa krabbamein á frumstigi í
leghálsi, en innri þreifing miöar aö
því aö finna æxli i innri getnaöar-
færum s.s. legi og eggjastokkum.
Úr frumusýninu er lesiö á frumu-
rannsóknarstofu KRFÍ, sem er
undir stjórn Gunnlaugs Geirsson-
ar, og er ég mjög ánægöur meö
gæöi þeirrar vinnu, sem þar er
unnin.
Ég vil taka þaö fram aö í litlu
fámennu landi eins og okkar ætt-
um viö aö hafa möguleika á aö
útrýma leghálskrabbameini ef viö
gætum náö aö skoöa allar konur.
Til þess aö svo megi veröa þurfa
þær konur, sem aldrei eöa mjög
sjaldan hafa komiö til skoöunar,
aö mæta. I dag er hægt aö fá
skoöun á leitarstöö KRFl, í hóp-
skoöunum úti á landi á vegum
KRFÍ, hjá kvensjúkdómalæknum
og heilsugæslulæknum."
Hverníg er rannsókn á meö-
ferö frumubreytinga háttaö?
„Markmiö skoöunar er aö finna
þær konur, sem hafa frumubreyt-
ingar og meöhöndla þær áöur en
þær ummyndast í legháls-
krabbamein. Þessir sjúklingar
hafa engin einkenni, og finnast því
oft viö hópskoöun. Frumubreyt-
ingarnar eru af ýmsum stigum. Ef
þær eru mjög vægar fylgjumst viö
meö sjúklingnum, en ef þær eru á
því stigi aö viö teljum rannsókna
eöa meðferðar þörf, þá er fram-
kvæmd svokölluð leghálsspegiun.
Þetta er göngudeildarrannsókn,
sem er framkvæmd meö smásjá.
Markmiöiö er aö sjá hvort ein-
hverjar breytingar séu á legháls-
inum og hvernig útbreiöslu þeirra
er háttaö, taka vefjasýni frá þeim
og senda í smásjárskoöun. Allir
þessir þættir eru haföir til viömiö-
unar þegar ákveöið er hvort sjúkl-
ingurinn þurfi meöferö, og hver
hún eigi aö vera. Meðferö getur
veriö brennsla eöa frysting á
svæöinu, ef frumubreytingar eru
vægar, en séu þær meiri háttar
eða útbreiddar er framkvæmdur
svokallaöur keiluskuröur. Á há-
skólasjúkrahúsinu í Albany notuö-
um viö mikið laser, og tel óg þaö
mjög heppilega aðferö því þá má
komast hjá stórum hluta af þeim
keiluskuröum, sem viö annars
þyrftum aö framkvæma, en slíkt
tæki er ekki til hér á landi, en þaö
kostar um eina milljón króna. Þaö
gæti borgaö sig upp á einu til
tveimur árum í sparnaöi á legu-
dögum. Að lokinni meöferö hver
sem hún er fylgjumst viö meö
sjúklingnum á leitarstööinni í
fimm ár.“
Eru orsakir frumubreytinga og
leghálskrabbameins þekktar?
„Hver orsökin er hefur ekki ver-
iö sannaö, en komiö hefur í Ijós,
aö þeim konum, er byrja snemma
aö hafa samfarir og eiga börn
og/eöa hafa átt sér marga rekkju-
nauta, er hættara viö aö fá frumu-
breytingar og leghálskrabbamein.
Þess má einnig geta aö hjá mörg-
um konum er viö fáum til með-
feröar er þessa þætti ekki aö
finna. Sýking af völdum herpes
hefur einnig verið nefnd sem
möguleg orsök."
Hvernig er framkvæmd grein-
ing á leghálskrabbameini?
„Þaö getur fundist viö hóp-
skoöun eöa sjúklingur leitar lækn-
is vegna einkenna, sem eru t.d.
milliblæöing, þrálát útferö eöa
blæöing eftir samfarir. Sjúkdóms-
greiningin er fólgin í því aö taka
vefjasýni frá leghálsinum, og fá
staöfest hvort um krabbamein sé
aö ræöa. Sé svo er sjúklingurinn
lagöur inn á spítala, oftast á
kvennadeild Landspítalans, og
þar framkvæmdar ýmsar rann-
sóknir er miöa aö því aö ákveöa á
hvaöa stigi sjúkdómurinn sé. Þá
fyrst er tekin ákvöröun um hvaða
meöferð skuli beitt því hún er
mismunandi á hinum ýmsu stigum
sjúkdómsins. Meöferö getur veriö
skuröaögerö eöa geislun eöa
hvort tveggja. Skuröaögeröir,
sem er fyrst og fremst beitt á
fyrsta og fjóröa stigi sjúkdómsins,
eru oft á tíöum mjög stórar og
mikiö álag fyrir sjúklinginn. Þessir
sjúklingar eru síöan undir ná-
kvæmu eftirliti á vegum kvenna-
og geisladeildar Landspítalans.“
Er legkrabbamein meö Ifk ein-
kenni?
Æxlí í legkrabbameini sitja uppi
í legholinu sjálfu, og greinast oft á
þann hátt, aö sjúklingurinn leitar
læknis vegna blæöinga eftir tíöa-
hvörf eöa þá óreglu viö tíöahvörf.
Sjúklingi, sem þjáist af offitu, syk-
ursýki eöa of háum blóöþrýstingi,
virðist hættara viö aö fá þessa
tegund krabbameins. Aö auki
viröist þaö eiga viö einstaklinga,
sem aldrei hafa átt börn eöa fariö
mjög seint í tíöahvörf. Langvinn
notkun hormóna vegna fráhvarfs-
einkenna viö tíðahvörf hefur í för
meö sór aukna hættu á aö fá
þessa tegund æxla. Sjúkdóms-
greiningin fæst með því aö gera
útskaf hjá konunni og fá smá-
sjárskoöun á því sýni til þess aö
ákveöa hver vefjagráðan sé. Síö-
an er framkvæmd stigun, og þá
fyrst tekin ákvöröun um hver
meöferðin ætti aö vera. Hún er
sambland af geislun og skurðað-
gerö. Þessum sjúklingum er síöan
fylgt eftir á sama hátt og sjúkling-
um meö leghálskrabbamein."
Hvað um krabbamein í eggja-
stokkum?
„Þessi æxli eru erfiö í greiningu
þar eð sjúkdómurinn hefur oft
engin einkenni fyrr en hann er
langt genginn. Helstu einkenni
eru aukiö ummál á kviö, kviö-
verkir, meltingartruflanir, lysta-
leysi og sjúklingurinn fer aö létt-
ast. Viö skoöun á þessum sjúkl-
ingum finnst oft æxli viö innri
þreifingu. Reynt er aö fjarlægja
æxliö eöa a.m.k. eins mikiö og
hægt er. Þar eð sjúkdómurinn er
oft langt genginn er gjarnan
eitthvaö eftir af æxli í kviö sjúkl-
ingsins viö lok aögeröar. Margar
þurfa því lyfjameöferö aö lokinni
aögerö. Einstaka sinnum er beitt
geislum ef um er aö ræöa stað-
bundin æxli í grindarholi. Lyfja-
meöferöin er venjulega gefin á
4—6 vikna fresti í heilt ár, og áður
en henni lýkur er sjúklingurinn
venjulega tekinn til aögeröar aö
nýju til þess aö ganga úr skugga
um hvort nokkuö sé eftir af æxl-
isvexti er lyfjameöferö er hætt.“
Hvað á kona að gera, sem finnur
þykkildi í brjósti?
„Hún ætti aö fara í skoöun ann-
aöhvort hjá kvensjúkdómalækni,
skurölækni eöa heimilislækni. Sé
um hnút aö ræöa, sem okkur
finnst ástæöa til aö rannsaka
frekar, látum viö framkvæma
ástungu á æxlinu og taka frumu-
sýni. Só æxliö illkynja er sjúkl-
ingnum vísaö til skurölæknis til