Morgunblaðið - 10.03.1985, Blaðsíða 22

22 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. MARZ 1985
Reiðin má ekki
beinast inn á við
í dag ætlum við að fjalla um
alvarlegt og sorglegt mál. Við ætl-
um að fjalla um nauðganir. Ég
þykist viss um það, kæru lesend-
ur, að þið séuð ekki öll sátt við
þessa umfjöllun hér á síðunni. Ég
fer þess vegna að reyna að geta
mér til um viðbrögð ykkar, sem
svo sýnist, og reyna að mæta
þeim. Einhver ykkar hugsa ég að
segi að þetta komi kirkjunni ekk-
ert við. Önnur að það þurfi ekki
endilega að vera að ræða þessi
óhuggulegu mál á Drottins degi.
Mér fínnst rétt að við þurfum að
eiga athvarf frá vonzku heimsins,
sem blasir sffellt við í fjölmiðlum.
En við þurfum líka að hafa opin
augun fyrir raunveruleikanum,
einmitt vegna þess að við enim
kirkjufólk. Kirkjan þarf ævinlega
að vaka, vita og hjálpa. Hún þarf
ekki að standa í fararbroddi í
hjálparstarfi á öllum sviðum en
getur tekið þátt í því starfi, sem
er unnið í þjóðfélaginu. Held ég.
Alveg eins og fólk af ýmsum svið-
um tekur þátt í því starfi, sem
kirkjan stofnar til. Þess vegna vil
ég biðja ykkur, sem ekki eruð
sátt við þessa umfjöliun í dag, að
virða hana samt á betri veg í
kærleika.
Sú er forsaga þessara skrifa
að ég hitti unga konu, Ragn-
heiði Margréti Guðmundsdótt-
ur íslenzkunema. Hún bjó um
skeið í Bandaríkjunum og sótti
þar námskeið í hjálp við konur,
sem hafði verið nauðgað. Nám-
skeiðin voru haldin á vegum
KFUK, en þar í landi starfar
KFUK aðallega að félagslegri
þjónustu við konur. Innan
KFUK starfar DWAR, sem þýð-
ir DuPage Women Against
Rape, konur í DuPage-héraði
gegn nauðgunum. — Fyrra
námskeiðið var átta vikna nám-
skeið, sagði Ragnheiður Mar-
grét, og eftir það fór ég á fram-
haldsnámskeið. Fyrra nám-
skeiðið var haldið á laugar-
dagsmorgnum og svo tvær helg-
ar í viðbót. Það miðaði að því að
kenna okkur að taka þátt i
starfi KFUK til hjálpar konum,
sem hefur verið nauðgað, vinna
við neyðarsimaþjónustu, sem er
opin alla daga og nætur svo og
að kynna málin út á við.
Hvað er kennt á námskeið-
unum?
Við lærðum um hinar ýmsu
hliðar nauðgunar, hina sögu-
legu hlið, félagslegu, tilfinn-
ingalegu og lagalegu, um rétt-
arkerfið og læknisskoðun og yf-
irleitt um allt, sem tengist
nauðgunum. Sunnudagarnir á
eftir voru svo notaðir til að
hreinsa tilfinningar sjálfra
okkar, losa okkur við þær sálar-
flækjur, sem hljóta að verða
með sjálfum okkur eftir þetta
nám. Eftir það æfðum við okkur
í að svara í neyðarsímann í um-
sjón ráðgjafa, sem hlustaði á
okkur og leiðbeindi. Fyrst eftir
að við byrjuðum að starfa á eig-
in spýtur hringdum við til
Rætt við Ragnheiði
Margréti
Guðmundsdóttur
ráðgjafa eftir samtölin og feng-
um ráðleggingar. Hópurinn
heldur mánaðarlega fundi, sem
allar konurnar sækja, til að
tengjast innbyrðis og miðla ráð-
leggingum.
Hvernig fóru skólaheim-
sóknirnar fram?
Hluti af starfinu var að
kynna málið á vinnustöðum og í
skólum. Við heimsóttum fyrstu
bekki menntaskólanna og töluð-
um við krakkana um samskipti
kynjanna og hvernig þau geti
leitt til nauögana. Því það er
staðreynd að ungir strákar
nauðga stelpum og umgangast
þær án þess að bera nokkra
virðingu fyrir þeim. Það gerist
sérstaklega í sambandi við
áfengisneyzlu og lyfjaneyzlu.
Krakkarnir voru látnir taka
goðsagnapróf um nauðganir og
það varð einhvers konar um-
ræðugrundvöllur. Svo voru
sýndar kvikmyndir um aðdrag-
anda að kunningjanauðgunum
og krakkarnir látnir ræða um
þær á eftir. Konurnar gættu
þess að vera ekki að segja
krökkunum fyrir verkum, segja
t.d. ekki að þau ættu ekki að
ferðast á puttanum, heldur að
ef þau ferðuðust á puttanum
gætu þau átt á hættu að verða
nauðgað.
Ef það er sagt að strákar
beri enga virðingu fyrir stelp-
um verður þá ekki líka að
segja að stelpur krefjist engrar
virðingar?
Það getur verið. Krakkar
læra látalæti og þykjustuleiki í
samskiptum og strákar hugsa
með sér að stelpur meini ekki
mótþróa í alvöru heldur vilji
einmitt láta ganga á eftir sér og
séu í rauninni til í tuskið.
Krakkar þurfa að læra skýr og
greinileg tjáskipti. Það verður
að kenna stelpum ótvíræð
viðbrögð við ágengni. Og það
þarf að gera strákum ljóst hvað
nauðgun hefur alvarlegar af-
leiðingar. Það er hræðilegt að
þurfa að ala stelpur upp við það
að varast karlmenn, þiggja ekki
far í bíl, fara ekki heim með
strákum. En það virðist vera
nauðsynlegt. Við konur ættum
ekki að þurfa að loka okkur
inni. Það er karlmaðurinn, sem
nauðgar. Við megum ekki taka
ábyrgðina á okkur. Það hefur
verið sagt svo oft og svo lengi að
konur komi körlum til að
nauðga sér, að þær vilji láta
nauðga sér o.s.frv. Þetta er fjar-
stæða. Okkur konum er kennt
að líta aðlaðandi út en ef við
erum svo óheppnar að vera
nauðgað erum við svo skamm-
aðar fyrir að hafa verið tæl-
andi. Það er ekki furða að við
verðum ruglaðar. Ef karlar
gerðu sér grein fyrir þeim
áhrifum, sem nauðgun hefur á
konur, myndu þeir trúlega ekki
nauðga þeim. Nauðgun getur
haft ævilangar afleiðingar.
Enginn nauðgari myndi vilja
láta nauðga systur sinni, dóttur
eða móður.
Hvernig á að hjálpa konu,
sem hefur verið nauðgað?
Hún þarf að fá líkamlega og
andlega aðhlynningu. Það er
mismunandi hvað konur leita
hjálpar fljótt, það gerist ekki
alltaf strax. En það er bezt ef
þær geta talað um þetta strax
og það er raunar mjög mikil-
vægt. Þær verða sjálfar að ráða
ferðinni, það er óhætt að hvetja
þær til að tala en það má ekki
þvinga þær til þess. Þær þurfa
að fá hjálp til að rannsaka til-
finningar sínar og koma þeim í
jákvæðan farveg. Þær eru oft
reiðar og fullar sjálfsásökunar.
Reiðin má ekki beinast inn á
við, þær mega ekki ásaka sjálf-
ar sig. Nauðgun er aldrei þeirra
sök. Reiðin á að beinast í rétta
átt, að manninum, sem nauðg-
aði þeim, og það er hægt að nota
þessa reiði á uppbyggilegan
hátt með því að kæra og sjá til
þess að nauðgarinn taki afleið-
ingum þess, sem hann gerði
Hvert geta konur hér á
landi, sem hefur verið nauðg-
að, leitað aðstoðar?
Þær geta leitað til lögregl-
unnar hvar sem er á landinu og
til Kvennaathvarfsins í Reykja-
vík og á Akureyri. Kona, sem
hefur verið nauðgað, þarf að fá
læknisskoðun. Lögreglan að-
stoðar konur við að komast í
þessa skoðun. Það þarf að at-
huga hvort konan hafi skaðazt
líkamlega, hvort hún hafi verið
þunguð þegar henni var nauðg-
að, hvort hætta sé á þungun við
nauðgunina og hvort hún hafi
Þetta er kort Samtaka um
kvennaathvarf. Skrifstofan er á
Hallveigarstöðum.
KVENNA
ATHVARF
o
o
Ragnheiður Margrét Guðmundsdóttir
fengið kynsjúkdóm. Konan á
ekki að þvo sér fyrir læknis-
skoðunina, ekki skipta um föt.
Hún á að hafa með sér aukaföt
því hún skilur hin fötin eftir
sem sönnunargögn, sem verða
notuð ef hún kærir nauðgunina.
Hér í borg ríkir nokkurt
skipulagsleysi í- læknisskoðun-
armálunum og enginn læknir er
skyldugur til að skoða konu,
sem hefur verið nauðgað. Lækn-
ar geta neitað því og hafa gert
það. Vonandi stendur það til
bóta. Það hefur borið mikið á
fordómum gagnvart lögreglunni
í þessum málum en lögreglan
hefur reynzt nokkuð vel.
Ef konan vili kæra nauðgun-
ina á hún að geta fengið aðstoð
við það. Konum er oft ráðlagt
að kæra ekki. En þær verða að
ráða því sjálfar. Nauðgun er
glæpur, sem veldur því að kon-
an missir stjórn á lífi sínu og
hún vill umfram allt ná stjórn á
því aftur. Viðbrögðin, sem hún
mætir fyrst eftir nauðgunina,
geta skipt sköpum um það
hvernig andlegur bati tekst.
Mig langar til að við fjöllum
nánar um þessa andlegu að-
hlynningu.
Konum, sem hefur verið
nauðgað, finnst þær hafa lent í
lífsháska og viðbrögð þeirra
verða að mörgu leyti eftir því.
Þau, sem aðstoða þessar konur,
mega ekki gera sér einhverjar
ákveðnar hugmyndir um það
hvernig þær eigi að bregðast
við. Viðbrögðin geta verið á alla
vegu. Eins og ég sagði er bezt að
konur geti talað um málið
strax. Þá er gott að einhver
skilningsrík manneskja sé til
taks, einhver, sem hefur fengið
þjálfun til þess eða einhver vin-
ur eða ættingi. Það er gott að
önnur kona fylgi þeim í lækn-
isskoðun og yfirheyrzlu. Sú
kona getur þá útskýrt hvað er
að gerast. Ef konurnar eru
hræddar ætti að sjá til þess að
þær séu svo ekki skildar einar
eftir heldur í umsjá vina eða
ættingja, nema þær óski ann-
ars. Það er líka hægt að fara
með þeim í Kvennaathvarfið.
Konan, sem hefur aðstoðað, get-
ur gefið símanúmerið sitt og
spurt hvort hún megi hringja
eftir einn til tvo daga.
Eftir nokkra daga vill kona,
sem hefur verið nauðgað, oft
helzt gleyma atburðinum og
þetta stig getur varað í nokkra
mánuði eða ár. Þá geta sárin
ýfzt upp aftur og konurnar fá
martröð og geta ekki hætt að
hugsa um það, sem gerðist. Á
þessu stigi leita konur oft hjálp-
ar og það er eðlilegt. Það er
merki um það að þær eru til-
búnar til að takast á við málið
og þiggja aðstoð. Það er mis-
munandi erfitt og fer m.a. eftir
því hvernig skilningi þær
mættu í fyrstu.
Hvaða meðferð fær árásar-
aðilinn?
Nauðgari fær enga meðferð í
fangelsi. Fangelsisvistin læknar
hann ekki. Rannsókn hefur leitt
í ljós að margir, sem fremja
kynferðisafbrot aftur og aftur,
hafa orðið fyrir kynferðis-
áreitni sem börn. Það hefur oft
gerzt innan fjölskyldunnar og
það er viðkvæmt mál. Það er
kannski einföld skýring að
segja að þeir, sem urðu fyrir
valdbeitingu, ætli nú að sýna
vald sitt. En það virðist vera
satt í mörgum tilfellum. Margir
þeirra hafa minnimáttarkennd
og ætla að upphefja sig með því
að'auðmýkja aðra. Eða þeir eru
reiðir og láta reiði sína bitna á
konunni, sem þeir nauðga.
Nauðgun er í rauninni gróf lík-
amsárás og flestir nauðgarar
segja að þeir fái ekki neina kyn-
ferðislega ánægju við nauðg-
unina.
Þú sagðir að konur gætu
leitað til Kvennaathvarfsins.
Hvaða aöstoð fá þær þar?
Þær fá fyrst og fremst skjól.
Þær geta líka fengið aðstoð við
að kæra nauðgunina. Sam-
starfshópur um nauðgunarmál
er starfandi á vegum Samtaka
um kvennaathvarf. Við höfum
verið að ræða málin. Við viljum
koma á sérstakri ráðgjöf fyrir
konur, sem hafa orðið fyrir
nauðgun. Meðal markmiða sam-
takanna er að reka athvarf
fyrir konur, sem hefur verið
nauðgað, vekja umræðu um
ofbeldi gegn konum og greina
orsakir þess og afleiðingar. Það
er semsagt að hjálpa þeim, sem
hafa orðið fyrir ofbeldi og berj-
ast gegn þessu ofbeldi. Við telj-
um að þessi mál verði að ræða
meira og opinskárra en gert er
núna.