Morgunblaðið - 10.05.1985, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 10. MAl 1985
19
Viss um framtíð
landsbyggðarinnar
— eftirSigurð
Helgason
Gagnkvæmur
skilningur
Það fer ekki milli mála að
harðnandi átök eru nú á margvís-
legum sviðum í landinu okkar.
Mikið er rætt um að bilið milli
ríkra og fátækra hafi aukist og
mörg dæmi nefnd þvi til sönnun-
ar, en slík þróun gengur gegn
réttlætistilfinningu fólksins i
landinu. Rétt er að staldra aðeins
við og kanna allar aðstæður nán-
ar. Við gerum okkur einmitt grein
fyrir breyttum þjóðfélagsaðstæð-
um af því verðbólgan hefur hjaðn-
að verulega, en á timum óðaverð-
bólgu þrífast misréttið, spillingin
og lögleysið mest. Umræður hafa
einnig snúist um mismunandi kjör
fólksins i landinu eftir búsetu og
virðast þessar deilur fara einnig
harðnandi. Staðreyndin er samt
að hér gildir það sama og að fram-
an er rakið að einmitt þegar verð-
bólgan geisaði þá varð mestur
mismunur á kjörum eftir búsetu,
en þá skynjum við ekki þróunina
eins og hún raunverulega gekk
fyrir sig. Tökum einfalt dæmi, að
íbúðarhús sem byggt er i dreifbýl-
inu selst fyrir margfalt lægra verð
en samsvarandi eign á höfuðborg-
arsvæðinu. Þessi verðröskun verð-
ur tilfinnanlegust á verðbólgutím-
um. Við skulum líta á vandamálin
frá öðrum sjónarhóli.
Aðalatvinnuvegir landsbyggð-
arinnar eru sjávarútvegur og
landbúnaður og leggjast erfiðleik-
ar í þessum atvinnugreinum
þyngst á þá og hér auka vandann
t.d. aflatregða, rangt skráð gengi
og harðnandi samkeppni við þjóð-
ir, sem einmitt styrkja þessar at-
vinnugreinar, til þess að styrkja
byggðarlögin, eins og er yfirlýst
stefna í Noregi og Kanada.
I opinberri skýrslu skattstjór-
ans á Austurlandi kemur fram, að
eignaskattur á félögum á Austur-
landi lækkar um 26,26% á skatta-
árinu 1984 miðað við 1983, en á
sama tíma hækka aðstöðugjöld fé-
laga um 63,12%. Hér stefnir beint
í stöðvun, en hér skiptir afkoma
fiskvinnslufyrirtækja mestu máli.
Við þurfum að snúa við frá þessari
óheillabraut, en það er aðeins
hægt að byggt sé á gagnkvæmum
skilningi þjóðarinnai og að verð-
bólgunni sé haldið í skefjum. Gitt
TÓNLISTÍ ARSKÓLA Rangæinga
var slitið þann 28. aprí' síðastliðínn.
Vetrarstarfið var raec hefðbundnv
sniði Nemendur von ' færra iagr
eðL «89 kennarac vori H\ og kennt
var á stöðum ií sýslunni. Nemendut'
luki :3P stigsprófun; t. slarlsárinu
Þa> a’ lauk eint nemand 6 stig: [
píanóleil' og; annat' 5. stig básunu
ieik \lli nemendui skólant lékr &
vortónieikum, sen, vorr: þrennii at
vanat. ■Hini siðust’ vom haidnii
teugsluir vi« skólasiit, et- þa: komt
Vrao þei'' nemendui; sen iengs ert
komni nám ásam: kammersveit
skólant: og lúðrasveií undir stjórn
Viðare Alfreðssonar.
Barnakór Tónlistarskóla Rang-
æingr. leggur af stáo í heimsóku
þýðingarmestsa málið er að auka
sjálfsstjórn héraðanna og færa
þjónustuna til landsbyggðarinnar
á sem flestum sviðum. Þar sem
slík stefna er höfð að leiðarljósi
eru framfarirnar mestar. En ekk-
ert lýðræðisríki sem ég veit um
hefur það á stefnuskrá sinni að
leggja niður byggðarlögin.
Nú standa yfir umræður á Al-
þingi og víðar um nýtt frumvarp
til sveitarstjórnarlaga. Þegar hafa
verið samþykktar á Alþingi breyt-
ingar á stjórnarskránni, er snerta
hvernig þingmenn verða valdir, en
þeim fækkar fyrir landsbyggðina
en fjölgar á þéttbýlissvæðum.
Þessi þróun um val þingmanna
var fyrirsjáanleg og sanngjörn, en
í þessu sambandi láðist alveg að
efla héruðin og byggðarlögin. Allir
sex starfandi stjórnmálaflokkar
hér á landi hafa i stefnuskrám
sínum hátíðlegar yfirlýsingar um
aukið sjálfstæði byggðarlaganna,
en ekkert nýtt eða raunhæft hefur
verið gert á þessum sviðum. Segja
má að hér ríki ástand likt og fram
kemur í ævintýrinu um nýju fötin
keisarans. Tíundað var hvað föt
keisarans væru falleg, og allir
tóku undir, en hann var nakinn,
eins og við öll þekkjum. Hér eiga
vitaskuld stjórnmálamennirnir
ekki nema hluta af sökinni, þvi að
höfuðsökin liggur hjá landsmönn-
um sjálfum, en verulegt andvara-
leysi hefur verið hér ríkjandi í
þessum efnum. Umræður um þessi
mál þurfa að vrða almennar og þá
finnum við heppilegustu lausnina.
Það er þvf bjargföst trú min, að ef
hægt verður að halda verðbólg-
unni í skefjum og byggja sóknina
að nýju á traustum grunni, þá
vinnum við okkur út úr erfiðleik-
unum. Þessi nýja sókn
verður að byggjast á gagnkvæm-
um skilningi og vilja til þess að
sigrast á erfiðleikunum, en forðast
órökstuddar ásakanir sem ekkert
gagn gera.
Sný ég mér þá að því að ræða
um frumvarpið að nýjum sveitar-
stjórnarlögum, en verulega skiptir
máli, hvernig þessi lög verða end-
anlega samþykkt á Alþingi.
Sýslunefndir
lagdar niður
Hlutverk sýslunefna samkvæmt
gildandi lögum eru:
a) Eftirlit með fjárreiðum hreppa
innan sýstufélagsins, endur-
skoðun og úrskurður ársreikn-
inga þeirra svo og allra fyrir-
tækja, sem rekin eru á vegum
hreppanna.
tií Vestfjarða iaugardaginn 11.
maí. Kórinn heldur tónleika í isa
fjarðarkirkju sunnudagmn 12.
ma kiukkan 14, i Hóískirkju í Boi
ungarvík sama dag kíukkai. 21.00.
i Su0ureyrarkirk.il í Súgandafirði
á mánudagskvöld klukkar. 21.00 og
á heimieiðinn: stoppar kórinn í
Borgarnes, og heldur tónieikr
Borgarneskirkji'. á þrið.iudag
kiukkar 21.00 Barnakór Tónlist
arskóia Kangæingr var stoínaður
1976. Hanr het'ur fri; upphaf*
haidil uppi öflugi starfi senv. i'rá
sér hljómplötu og haidic fjölda
tóntcikí og skemmtam, víða um
lano og erlendis Stjórnandi kórs-
ins frá upphaf, er Sigríður Sigurð-
ardóttir, skólastjóri.
- (FrélUtilkjnning)
b) Umsjón með að hreppsnefnd-
irnar starfi yfirleitt í sveitar-
stjórnarmálum samkvæmt
gildandi lögum.
c) Setning reglugerðar um notkun
afrétta, fjallskil, fjárheimtur
og smalanir i heimalandi á
haustum til fjallskila o.fl., svo
sem gerð markaskráa með
vissu millibili.
d) Umsjón og stjórn vegamála,
sbr. lög um sýsluvegasjóði.
e) Afskipti af forðagæslu og eftir-
lit með skv. lögum um hunda-
hald og varnir gegn sullaveiki
og úrskurðir um greiðslur
vegna reikninga um eyðingu
refa og minka.
Hér skal hlutverk sýslunefnda
ekki nánar rakið, en fjölmörg er-
indi berast þeim til umsagnar og
samþykktar. Fjölmörg önnur störf
er sýslunefndum falið að inna af
hendi skv. lögum, sem ekki verður
nánar rakið.
Rétt er að gera sér grein fyrir
því, að þegar ömtin voru lögð
niður, að mínu mati illu heilli, þá
var hluti starfa þeirra færður til
sýslunefnda og því gegna þær að
hluta störfum sem að öðru jöfnu
ættu að vera hjá stjórnarráðinu.
Samkvæmt frumvarpi að nýjum
sveitarstjórnarlögum á að færa
eftirlitið með sveitarfélögunum,
endurskoðun, svo og umsjón með
þeim, sbr. liðir a og b hér að fram-
an úr heimabyggðunum til félags-
málaráðuneytisins í höfuðborg-
inni. Umsjón með sýsluvegum og
ákvörðun skiptingu fjármagns
verða flutt úr heimabyggðum til
Vegagerðar rikisins, sbr. liður d
hér að framan.
Endurskoðunarnefndin, sem er
höfundar þessa frumvarps, telur
umsjón og eftirlit með sýsluvegum
vera einskis virði fyrir sveitarfé-
lögin, en að mínu mati er hér um
eitt mesta hagsmunamál byggð-
arlaganna að ræða.
önnur verkefni sýslunefnda
mun vera ætlunin að færa til hér'
aðsnefnda. Þessar héraðsnefndir
eiga að annast ýmis verkefni, sem
nánar verða tilgreind í lögum.
Ekki er gert ráð fyrir sjálfstæðri
tekjuöflun fyrir þessa nýju nefnd
og margt óljóst um verkefni í
framtíðinni.
Þannig virðist auðsætt að verði
frumvarpið óbreytt að Iögum, þá
••munu .yöld, sem þegar eru hjá
byggðarlögunum, færast til höfuð-
borgarinnar, en það gengur þvert
gegn sjónarmiðum endurskoðun-
arnefndarinnar, en þeir segja að
lög þessi eigi að stuðla að vald- og
verkefnadreifingu.
Sjálfstæði sveitar-
félaga eykst ekki
Það er meginsjónarmið endur-
skoðunarnefndar og kemur fram í
athugasemdum við lagafrumvarp-
ið að efla skuli sjálfsstjórn sveit-
arféiaganna. Skal þetta nú nánar
skoðað.
í 9. gr. frumvarpsins er sveitar-
stjórnum gefið ákvörðunarvaid
um nýtingu tekjustofna sveitarfé-
iaga Hér er ekki boðin nein ný
tekjuöflun og eins og ailir þekkja
verðui erfitt fyrir einstök sveit-
arfélög að ákveða einhliða hærri
útsvör eða fasteignagjöld. nema
siíkar hækkanir verði. almennt hjá
sveitarféiögum Það er aftur ljóst,
aó gerðar verða auknar kröfur til.
þeirra svc sem með gerö 5 ára
áætiana um. rekstur og sérstakar
áætiann- um stærr framkvæmdir
Strangar ákvæð eru sett um
enaurskoðun reiknmga sveitarfé-
' lag; og allir reíkningar sendir til
féiagsmálaráðuneytisíns. Skylt er
ölium sveitarfélögum með yfir
1000 íbúa aö ráða iöggilta endur-
skoðendur. Þá er gert ráö fyrir að
komist. sveitarfélögin í fjárþröng,
þá ber: þeim að tilkynna það fé-
lagsmálaráðuneytinu tafarlaust
Sigurður Helgason
„Höfuðgalli frumvarps-
ins er sá aö völd sveitar-
félaganna aukast ekki
og verulegt stjórnarfars-
legt vald sem ennþá er
hjá byggðarlögunum á
að færa þaðan í stað að
efla það stórlega.“
og mun það kanna hverju er áfátt.
Einnig getur ráðuneytið án beiðni
þeirra svipt sveitarfélögin fjár-
ræði og skipað fjárhaldsstjórn, þó
eigi lengur en eitt ár. Með þessum
ákvæðum í 90. og 91. gr. frum-
varpsins er núverandi sjálfsstjórn
sveitarfélaganna verulegt skert.
Samkvæmt frumvarpinu geta
sveitarfélögin ekki veitt sjálf-
skuldarábyrgðir t.d. til bænda við
margvíslegar framkvæmdir, svo
og er skertur réttur sveitarfélaga
til þátttöku í atvinnulífinu á
erfiðleikatímum, eins og raunin
hefur orðið á Austurlandi, svo og
er ekki lengur hægt að skulda-
jafna við sveitarfélögin. Kemur
þetta fram í 89. gr. frumvarpsins.
Höfuðáhersla er lögð á það að
sveitarfélög stækki, enda þótt
ákvæði þar um hafi verið milduð
miðað við fyrstu tillögur. Ennþá
leynast samt alvarleg ákvæði í.
frumvarpinu t.d. í 5. gt- en þar
segir orðrétt: „Einnig má skipta
hinu fámenna sveitarfélagi milli
nágrannasveitarfélaga." Ekkert
segir um vilja íbúa hins fámenna
sveitarfélags Þetta fær auðvitað
ekki staðist gagnvart grundvall-
arlögum landsins. í nýjasta hefti
um sveitarstjórnarmál segir
Gunnar Már Kristófersson,
oddviti, um stækkun sveitarfélag-
anna. „Við erum ef til vill ekki
reiðubúin til þess að láta verða af
sameiningu nú, en með meiri sam-
vinnu og nánari kynningu meðal
íbúa þessara sveitarfélaga hlýtur
að koma að þvi að af sameiningu
verði.“ Vil ég taka undir þessa
skoðuu Gunnars. Hvet ég eíndreg-
íð tií að frumvarpið verði ítariega
rætt og áhrif þess könnuð
Hvað er valddreifíng?
Höfuðgalli frumvarpsins er sá
að völd sveitarfélaganna aukast
ekk' og verulegt stjórnarfarslegt
vaia sem ennþá er hjá byggðarlög-
unum á að færa þaðan í stað þess
að efla þaí stórlega Þaé vai og
mðurstaðar hjá þeim : Danmörku
en þeir hafa samþykkt ný sveitar
stjórnarlög. Telja fróðir menn þai
i landi að völdin og verkefmn hafi
í raun færst frá héruðunum, en
okkar frumvarp er að mestu sniðið
eftir þeim löndum. Hér skulu
nokkur dæmi rakin um valddreif-
ingu.
ÖU þekkjum við hvílík framför
það var fyrir skólamál dreifbýlis-
ins að settar voru á stofn fræðslu-
skrifstofur í öllum kjördæmum.
Verulega bætt þjónusta hefur orð-
ið við það að Vegagerð ríkisins
hefur komið upp sjálfstæðum um-
dæmisskrifstofum í öllum kjör-
dæmum. Af sama toga er sameig-
inlegt átak sveitarfélaganna í nær
öllum kjördæmum að ráða iðn-
ráðgjafa til eflingar atvinnulifinu
og svona mætti lengi telja. Hér er
verið að færa þjónustuna til hér-
aðanna og hefur reynst mjög vel
og þarf að útfæra á enn fleiri svið-
um. Landsbyggðin hefur misst af
góðum tækifærum eins og t.d. þeg-
ar lögin um Framkvæmdastofnun
voru samþykkt. I umræðu á Al-
þingi um frumvarpið vegna m.a.
fyrirspurnar Ingólfs Jónssonar
um hlut byggðasjóðs í greiðslu
launa sérmenntaðra manna við
gerð landshlutaáætlana kom fram
í svari Ólafs Jóhannessonar, þá-
verandi forsætirsráðherra, að
þeim yrðu greidd laun að % hlut-
um auk alls kostnaðar við gerðina.
Landshlutaáætlanirnar hafa
verið unnar nær einvörðungu af
starfsmönnum áætlanadeildar
Framkvæmdastofnunar ríkisins í
stað þess að þeir sem unnu þetta
verk áttu að vera ráðnir af Lands-
hlutasamtökunum og vera búsett-
ir í kjördæmum, og vinna verkið i
samráði við heimamenn og eðli-
lega með tengsl við Framkvæmda-
stofnunina. Hér þarf strax að
verða breyting á, enda mikið verk
óunnið í þessum efnum. í frum-
varpinu er lítið bitastætt um
landshlutasamtök sveitarfélaga,
en skv. 112. gr. er sveitarfélögum
heimilt að stofna til staðbundinna
landshlutasamtaka.
Er þetta ákvæði óþarft, því að
fullt félagafrelsi gildir hér á landi.
Væri nær að kveða nánar á um
réttindi og skyldur þessara lands-
hlutasamtaka. Tryggja þeim fjár-
hagsgrundvöll og starfsaðstöðu og
kjósa til þeirra á lýðræðislegri
hátt, en nú er í framkvæmd.
Sérhver landshluti verður að taka
á málunum á breiðum grundvelli
og útilokað er að færa þjónustuna
til héraðanna nema þessi samtök
séu virk og tilbúin að taka við nýj-
um verkefnum.
Persónukjör
sveitarstjórnarmanna
Á Norðurlöndum hafa flestar
þjóðirnar tekið upp persónukjör
við sveitarstjórnarkosningar og
gefist sérstaklega vel og verið alls
staðar fagnað. Hef ég sérstaklega
kynnt mér þetta í Danmörku, Nor-
egi og Færeyjum. Framboðslist-
arnir eru boðnir af fram stjórn-
málaflokkunúm eða af óflokks-
bundnum framboðum, þannig að
nöfnum frambjóðenda er ekki rað-
að. Það er siðan kjósenda aö raða
listanum eftir þvi sem þeir vilja
sjálfir. Við þekkjum þessa kosn-
ingaaðferð mjög vel hér á land' úr
hinum almennu prófkjörum hjá
flestum flokkum hér á landi. Það
sem vinnst með þessu fyrirkomu-
lagi er að þeir einir sem kjósa íist-
ann geta raðað honum, en veruleg
brögð hafa verið að misnotkun á
prófkjörum hér
Annar verulegur kostu' er á
þessu fyrirkomulagi. að þaó spar-
ast. verulega að sameinn þet.ta við
kjörborðið. Telja má og vísl; að
innbyrðis deiiur ínnar flokka
hjaðní þai sem úrslitin fást. við
kjörborðið og enginn eftiríeikur
mögulegur Umfram allt er þetta
fynrkomuiag iýðræðislegra og
réttlátara.
Að lokum skora ég á almenning
að þrýsta á um þetta réttlætismál,
en hætta er á því að sumum
stjórnmálamönnum finmst þessu
stefnt gegn flokkshagsmunum.
f Danmörku var flokkunuiu í
sjálfsvald sett hvort þeir byöu
fram lista i bundinni röðeðaórað-
aða. Reynsían hefur verið si að
allir stærstu flokkarnu þar í iandi
hata boðið fram óraðað: list og
látið kjósendum i té þess sjálf-
sögðu mannréttindi
Hiifundur er sýslumndur Nordui
Múlasýslu
Tónlistarskóla Rangæinga slitið:
Barnakórinn f söng-
för til Vestfjarða