Morgunblaðið - 27.04.1986, Page 53

Morgunblaðið - 27.04.1986, Page 53
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRÍL1986 Elín Jóhannesdóttir fv. hjúkrunarkona Fædd 15. febrúar 1895 Dáin 19. apríl 1986 Laugardaginn 19. apríl sl. lést í Reykjavík Elín Jóhannesdóttir fyrr- um hjúkrunarkona á Patreksfirði. Elín fæddist í Flatey á Breiðafírði 15. febrúar 1895 og var hún því 91 árs er hún lést. Foreldrar Elínar voru hjónin Herdís Jónatansdóttir og Jóhannes Ámason, sem ættuð voru af Snæ- fellsnesi. Ung að árum, aðeins 7 ára gömul, eða árið 1902, fluttist Elín með foreldrum sínum til Pat- reksfjarðar. Þar stundaði faðir hennar sjómensku á skútu að þeirr- ar tíðar hætti. Á þessum ámm var Patreksfjörður í miklum uppgangi sem útgerðarbær og reyndist þá þröngbýlt hjá mörgum sem þar bjuggu. Svo reyndist einnig hjá foreldrum Elínar, sem um þessar mundir höfðu eignast 5 böm. Þau vom bræðumir Ámi og Siguijón, sem létust í bemsku úr bamaveiki, og systumar Elín f. 1895, Ólafía Þómý f. 1897 (d. 1961) og tengda- móðir mín, Sigríður, f. 1903. Fyrstu árin á Patreksfirði bjó fjölskylda Elínar á tveimur stöðum, fyrst í lítilli viðbyggingu við húsið Gilsbakka, en síðar í sambýli við þijár aðrar fjölskyldur í svonefndu Sunnlendingahúsi. Árið 1915 festu foreldrar hennar kaup á litlum bæ innst á Geirseyrinni, sem Baldurs- hagi nefndist. Fylgdu kaupunum afnot af litlum túnbletti. Á þessum ámm átti ungt fólk ekki margra kosta völ um menntun. Varð skólanám Elínar aðeins 2—3 vetur í bamaskóla, sem gott þótti á þessum tíma, auk einhvers heima- náins, sem stundað var þegar tóm gafst frá öðmm störfum. Hugur Elínar stóð til frekara náms, en af því gat ekki orðið. Efni foreldra Elínar vom lítil og starfskrafta hennar orðin þörf til öflunar dag- legs brauðs. Ekki var heldur um auðugan garð að gresja um vinnu fyrir ungar stúlkur í litlu sjávar- plássi á þessum ámm. Fór svo, að Elín fór í kaupavinnu að Guðlaugs- vík í Strandasýslu mörg sumur og oft iangt fram á vetur. Þannig veitti Elín foreldmm sínum allan þann stuðning sem hún mátti. Mér er minnisstæð frásögn Elínar af Iieimferð hennar frá Guðlaugsvík til PatreksQarðar frostaveturinn mikla 1918. Hugðist hún taka sér far með farþegaskipi en skipið varð frá að hverfa vegna ísalaga. Ekki var gefíst upp, heldur bmgðið á það ráð, að fá samfylgd hins kunna landpósts, Sumarliða Guðmunds- sonar frá Króksíjarðarnesi til Bijánslækjar á Barðaströnd. Var gengið á ísi yfír alla firði og fyrir öll nes þessa löngu leið. Ekki er mér gmnlaust um að ungt fólk í dag mundi hugsa sig tvisvar um áður en í slíkt yrði lagt. Faðir Elínar lést árið 1917. Hélt hún þá og æ síðan heimili með móður sinni og systmm, fyrst í gamla bænum að Baldurshaga og síðar í húsi því sem byggt var á lóð hans á stríðsámnum. Snemma á ámm kom í ljós áhugi Elínar á líknarmálum. Var hún oft kvödd til, þar sem erfíðleikar vegna sjúkleika eða annars steðjuðu að og sparaði Elín lítt krafta sína til að geta orðið öðmm að liði. Á þessum ámm var komið sjúkrahús með rúmum fyrir 10 sjúklinga á Patreksfírði. Illmögulegt reyndist að fá sérmenntaðar hjúkmnarkonur til starfa. Var þess því farið á leit við Elínu snemma árs 1929, að hún aflaði sér þekkingar og starfs- reynslu í hjúkrunarstörfum, með það fyrir augum, að hún tæki að sér hjúkmnarstörf á spítalanum. Var Elín mjög til þess hvött af þáverandi héraðs- og sjúkrahúss- lækni, Áma Helgasyni. Fór Elín þá til náms og starfa um nokkurra mánaða skeið á hinu nýja og full- komna sjúkrahúsi á ísafirði, sem þá var nýbyggt. Var þetta öll menntun Elínar á þessu sviði. Að námskeiðinu loknu öðlaðist Elín réttindi til starfa sem hjúkmnar- kona á Sjúkrahúsi Patreksfjarðar. Var hún þar í fullu starfí til 1946, þar til er nýtt sjúkrahús var tekið í notkun. Elín starfaði þar einnig nokkuð hin fyrstu ár þess. Á starfsámm sínum á „Gamla spítalanum“ var oft starfað við mjög erfíðar aðstæður. Skipakom- ur, innlendar sem erlendar, vom tíðar með slasaða skipveija sem á sjúkrahúsvist þurftu að halda, auk þeirra héraðsbúa sem í sjúkrahús- inu vom. Var hjúkmn Elínar rómuð, enda sparaði hún hvorki fyrirhöfti né tíma til að sjúklingunum liði sem best. Oft sat hún að loknum vinnu- degi næturlangt hjá mikið þjáðum sjúklingum, til að veita þeim styrk á erfíðri stund. Aldrei var spurt um vinnutíma eða laun, og því nær óslitinn vinnudagur reyndist oft nokkrir sólarhringar. Sjálft sjúkrahúsið var að mörgu leyti óhentugt og oft þurfti Elín sjálf að bera sjúklinga á milli hæða þegar nauðsyn bar til. Hefur það eflaust stuðlað að þeirri bæklun í fótum, sem háði henni öll efri ár hennar. Elín sgði, að oft hefðu verið tungumálaerfíðleikar við hina er- lendu sjómenn á sjúkrahúsinu, en þeir vom einkum enskir. Aflaði Elín sér nokkurrar kunnáttu í ensku, þótt hún sjálf segði, að það væri bara „togara“-enska sem hún kynni. Hefði enskunám sitt þó orðið að nokkm liði við umönnun hinna erlendu sjómanna. Móðir Elínar, Herdís, lést árið 1940. Fjölgað hafði á heimilinu og vom bömin orðin sex. Gamli bærinn að Baldurshaga var lélegur orðinn og stóð hugur þeirra systra til byggingar nýs húss á lóðinni, þótt fjárráð væm nær engin. Með ein- beitni sinni og viljastyrk tókst Elínu að fá lánsfé til byggingarinnar og naut hún þar velviljaðrar en hljóð- látrar liðveislu Ásmundar B. Olsen þáverandi hreppsnefndaroddvita. Við byggingu hússins naut Elín Iíknarstarfa sinna og lögðu þar margir hönd á plóg, sem töldu sig eiga henni þakkarskuld að gjalda. Er Elín hætti störfum í sjúkra- húsinu helgaði hún sig uppeldi systurbama sinna og ungrar frænku, sem á heimilið kom 1946. Litu þau öll á hana sem aðra móður sína. Systur hennar tvær, þær Sigriður og Ólafía, unnu utan heim- ilis, oftast fyrir mjög Iág Iaun. Drýgði Elín þá tekjur heimilisins með fæðissölu til „kostgangara". Sem fyrr var Elín oft kvödd til þar sem erfíðleikar vegna sjúkdóms eða fráfalls steðjuðu að. Var hún alltaf tilbúin til að hjálpa og líkna þar sem þess var þörf. Hafa margir eldri Patreksfiðingar haft á orði að nærvera Elínar á þessum stundum hafí verið ómetanleg. Elín og tengdamóðir mín, Sigríð- ur, seldu hús sitt á Patreksfiði og fluttust til Reykjavíkur 1977. Bjuggu þær í sambýli við mig og ijölskyldu mína í Álfheimum 22. Áttu þær litla en notalega íbúð í kjallara hússins. Má segja, að sambýlið hafí verið bæði þeim og fjölskyldu minni til styrktar. Oft gættu þær bama minna tveggja, enda sóttu bömin mikið í að vera hjá Elínu, sem las fyrir þau, sagði þeim sögur og kenndi þeim ýmis- legt, auk þess sem hún var svo ósköp góð. Var svo einnig um önnur frændsystkin Elínar, sem ung vom að ámm, að þau nutu þess að koma í heimsókn til hennar og vera samvistum við hana. í þeirra hópi var hún alltaf kölluð „Ella amma“. Fyrstu árin sem Elín bjó í Reykja- vík var hún yfirleitt við sæmilega heilsu. Háði henni þó talsvert bæklun í fótum, þannig að hún gat ekki farið mikið um þótt fullur vilji væri til. Síðasta eitt og hálfa árið var Elínu þungt í skauti. Var hún að mestu rúmliggjandi þennan tíma. Hún vistaðist á öldrunardeild Landspítalans í Hátúni 10 í október sl. og átti þaðan ekki afturkvæmt, utan örfárra daga um síðustu jól. í Hátúni var henni hjúkrað af kost- gæfni og hafi hjúkrunarfólk og læknar þar þökk fyrir. Elín hélt andlegu atgervi sínu og sálarstyrk allt til hins síðasta, enda var hún þess fullviss að sín biði góð heimkoma í öðmm heimi. Trúar- traust Elínar var mikið enda var trúin á algóðan Guð leiðarljós henn- ar allt hennar líf. Elín varð ekki rík af þessa heims auðæfum, en hún varð þeim mun ríkari af þeim auði sem meira virði er, að hafa getað orðið svo mörgum að liði á lífsferli sínum. Gengin er stórbrotin kona, sem verðskuldar fyllstu þökk fyrir lífs- starf sitt. Magnús Ólafsson Hún Ella amma er dáin. Það er eins og vanti hluta í tilver- una, frá því ég var bam hefur hún verið hluti af tilvem minni. Þó svo að daglega hafí ég ekki verið í ná- lægð hennar þá var hún alltaf til staðar. Hún var eins og tákn þess sem gott er og fallegt í þessum heimi. Frá því ég man eftir mér hef ég elskað þessa gömlu konu. Þær era ógleymanlegar allar sögumar sem hún sagði okkur, og þá gjaman af lífínu eins og það var hér áður fyrr þegar fólkið þurfti að hafa mikið fyrir lífinu. Það gaf okkur krökkun- um, sem höfum alist upp í allsnægt- um, innsýn inn í það líf sem áður var og hvað það er að þurfa að hafa fyrir lífinu. Ella hefur alla tíð unnið hörðum höndum og svo sannarlega þurft að beijast í lífinu. En hún var alltaf boðin og búin að rétta öðmm hjálp- arhönd. Fómfysi og kærleikur hafa einkennt allt hennar líf. Síðustu árin eftir að hún gat ekki farið hjálpar- laust ferða sinna þá var hún samt alltaf með hugann hjá okkur og fylgdist með hvemig gekk. Og hún átti alltaf til bros og huggunarrík orð ef á þurfti að halda. Þegar ég hugsa til baka þá er eins og Ella liafí alltaf hugsað fyrst og fremst um aðra. Eg minnist allra góðu stundanna sem ég hef átt hjá Ellu. Ilún átti til þessa sjaldgæfu þolinmæði gagn- vart bömum, ég sá það best nú seinni árin þegar dóttir mín sat hjá henni. Og þeir em ófáir litlu köldu fingumir sem hún hefur yljað við barm sér. Og þeir sem hún hefur huggað og hughreyst og fengið til að líta bjartari augum á tilvemna. Slla ásamt ömmu ól upp mömmu og hennar systkini. Þó svo að alls- nægtum hafí ekki verið fyrir að fara, var nóg til af kærleika og ást, enda þessi systkinahópur og þeirra fjölskyldur ein stór og traust tjöl- skylda sem gott er að eiga að. Það er okkur öllum mikill missir að Ella amma er ekki lengur hjá okkur, en minning hennar mun áfram lifa í hjörtum okkar allra sem hana elskuðum. Guð varðveiti elsku Ellu ömmu. Elín Anna Vinkona mín, Elín Jóhannesdótt- ir, oft kölluð Ella í Grýtu, er látin, 91 árs. Orð mín hér á eftir, fátæk- lega búin en ætlað að endurspegla hlýju og vinarþel, verða hinsta kveðja mín til hennar. Mörg myndbrot hrannast upp í hugann frá þeim 52 ámm sem vinátta okkar spannaði, sum reynd- ar ósköp venjuleg úr hversdagslíf- inu á Patreksfírði rétt eins og gerist og gengur. En sé þeim raðað saman kemur ætíð skýr og heildstæð mynd af vinkonu minni í ljós: Elín, alltaf tilbúin að liðsinna þeim sem hjálpar- þurfi vora. Það var einmitt þessi ríki eigin- leiki í hennar fari, umhyggja í garð náungans, sem umfaðmaði mig þá kynni okkar hófust, árið 1934. Elín starfaði þá við hjúkmn á svokölluð- um „gamla spítala" á Patreksfírði og undirritaður, rétt liðlega tvítug- ur, gekk þangað dags daglega í ljós til eflingar þreki eftir langvarandi veikindi. Og eitt er víst, að ljósaböðunum verður ekki eingöngu þakkað að heilsa náðist, heldur ahlynningu þeirri og ástúð sem Elín lét sjálf í té, líkt og móðir við son sinn. Árin liðu. Elín hélí áfram hjúkr- unar- og líknarstarfi sínu, jafnt á spítalanum sem úti í bæ hefði hún eitthvert hugboð um að hennar væri þörf. Já, þeir em ófáir Patreks- firðingamir sem notið hafa hjálp- semi hennar. Undirritaður hleypti aftur heimdraganum og fór suður. Á stríðsámnum lágu leiðir okkar saman á nýjan leik og þá við frekar óvenjulegar aðstæður. Það var á þeim tíma þegar komið var með lík breskra hermanna í land og starfs- fólk spítalans beðið að veita síðustu aðhlynningu og það kom jafnan í hlut Elínar. Hún bað undirritaðan um aðstoð sem hann fúslega veitti enda ljúft að geta orðið við bón hennar. Hvort sem það hefur verið vegna nálægðar við dauðann eða viðleitni okkar beggja að hlú hvað best að fyrir síðasta svefninn, nema hvort tveggja sé, þá myndaðist á milli okkar tveggja óijúfanlegt vinarband sem hefur haldist allar götur síðan enda þótt landshlutar hafí skilið að og heimsóknir verið stijálar. Og nú er vinkona mín kær sofnuð svefninum sínum langa. Þegar við kvöddumst fyrir viku var hún ennþá sama kempan með sína óbuganlegu andlegu reisn; full æðmleysis sem endranær, spyijandi um hagi mína og minna og bíðandi þolinmóð með þá ósk heitasta að biðin tæki að styttast. Systur hennar, Sigríði Jóhannes- dóttur, bömum hennar, sem jafn- framt vom Elínar böm, sendi ég og kona mín, Jóhanna Þórarins- dóttir, samúðarkveðjur, vitandi vits að minning um stórbrotna konu lifír. Ingimundur Halldórsson Mig langar að minnast frænku minnar, Elínar Jóhannesdóttur, sem ég alltaf kallaði „Ellu-ömmu“ eins og önnur frændsystkin mín. Ella-amma var eldri systir Sigríð- ar föðurömmu minnar og hafa þær búið í sambýli alla mína tíð og höfðu gert um langan aldur. Ég átti því láni að fagna að alast upp á Patreksfirði þar sem þær bjuggu allt til ársins 1977, er þær fluttust búferlum til Reykjavíkur. Ég kynntist því Ellu-ömmu sem lítil stúlka á Patró, og kærleikur minn til hennar elfdist samfara þroska mínum. Það þurfti lieldur ekki þroskað bam t.il að sjá að þama var kona sem svo sannarlega var virðingar cinnar verðug. Enda var hún elskuð og dáð af öllum sem til hennar þekktu, ekki síst bömum, sem undantekningarlaust hændust að henni. Hún hafði einstakt lag á að lialda þeim i'ólegum og glöðum, með því að ræða blíðlega við þau, segja þeim sögur og raula við þau yngstu í ltjöltu sér. Þegar kalt var úti, þá var unaðslegt að koma inn til hennar í hlýjuna og láta hana verma kalda fíngur með heitum höndum sínum. Ella-amma bjó í Baldurshaga á Geirseyri við Patreksfjörð og þang- að kom ég oft, því ég vissi að þar yrði tekið á móti mér opnum örm- um. Þar var líka alltaf nýbakað „bakkelsi" á borðum, sem enginn getur komst hjá að bragða á. Það fór líka svo, að er ég var að leik ásamt vinkonu minni nálægt Bald- urshaga, bauð ég henni í kaffí með mér til ömmu og þá var nú kökubit- inn vel þeginn. Ella-amma var afar handlagin kona og pijónaði sokka og vettlinga á okkur öll frændsystkinin, svo lengi sem hún gat. Hvert bam fékk a.m.k. tvö til þijú sokkapör og jafn mörg vettlingapör í afmælisgjöf og eða jólagjöf ár hvert. Það brást aldrei. Mér þótti ætíð mikið til þessara gjafa koma, enda valdi Ella-amma alltaf mjúkt garn og fallega liti í hannyrðir sínar. Hún pijónaði líka svo vel að það var sem úr pijóna- vél væri. Ég man hvað ég var alltaf forvitin að vita, á hvem hún væri nú að pijóna. Stundum spurði ég hana og oft bað hún mig að máta fyrir sig. Ég tók hana mér til fyrirmyndar og vildi snemma læra að pijóna. Ég 53 ----------------------------------- ætlaði auðvitað að pijóna eins vel og hún, en þar sem æfíngin skapar meistarann, þá átti ég langt í land en hún var meistarinn. Ég mun ætíð minnast EIlu- ömmu, sem var sjötíu ámm eldri en ég, sem gamallar konu með unga og heilbrigða sál. Hún horfði bjartsýn fram á við og lífshamingj- an geislaði af henni í orðsins fyllstu merkingu. Hún bar hlýhug til allra, var óspör á fallegt bros og innileg kveðjuatlot allt til síðustu stundar. Aldrei vantaði Ellu-ömmu skemmtilegt umræðuefni og það var hrein unun að hlusta á frásagnir hennar, en hún var líka með ein- dæmum skemmtiiegur hlustandi. Ég var 12 ára er þær systumar fluttu búferlum til Reykjavíkur og síðan þá hef ég heimsótt þær reglu- lega inn í Álfheima 22, þar sem þær komu sér vel fyrir í lítilli en snoturri kjallaraíbúð. Ella-amma hafði einstakt að- dráttarafl, það gleymir henni eng- inn sem á annað borð hefur orðið þeirrar hamingju aðnjótandi að fá að kynnast henni. Það er erfítt að skýra með fátæk- legum orðum þá hlýju sem Ella- amma sendi frá sér, en hún hitti mig í hjartastað. Það að koma úr hemsókn frá henni var líkt og að koma úr kirkju, ég fylltist alltaf ró, varð hamingjusöm og sátt við sjálfa mig. Þvílík vom áhrif hennar. Ella-amma var gáfuð kona og mat alla menntun mikils, þó hún hefði sjálf ekki átt þess kost að ganga lengi í skóla. Hún reyndi hins vegar eftir mætti að mennta sig af sjálfsdáðum. Ekki vantaði hana trúna og viljann til að Iæra, það er eitt sem víst er. Hún varð sér úti um kennslubækur í ensku og lærði a.m.k. það mikið að hún var vel fær um að bjarga sér á þvímáli. Ég fann að það gladdi hana mikið að við systkinin gætum gengið menntaveginn fúsum og ftjálsum vilja og nytum til þess styrktar föður míns, Jóhannesar Ámasonar sýslumanns, sem hún á sínum tíma1 hafði styrkt til náms. Ella-amma sagði mér oft frá þeirri ensku sem hún lærði í sjúkra- húsinu á Patreksfirði þar sem hún á ámm áður starfaði sem hjúkmn- arkona. Þar hjúkraði hún oft erlend- um sjómönnum. Hún var fús til að læra mál þeirra og það sem hún einu sinni hafði lært því gleymdi hún ekki. Ella-amma lagðist inn á öldmn- ardeild Landspítalans, Hátúni lOb, . síðastliðið haust. Þá var ég stödd í París og eftir nokkurra mánaða övölheimsótti ég hana þangað eg sagði henni frá ferðinni. Hún naut þess að hlusta á frásagnir úr heims- borginni og sagði mér að hún gæti nú ekki talað frönsku en hefði þó eitt sinn lært að segja eftir frönsk- ’ um sjómanni í sjúkrahúsinu: ? „Bonjour mademoiselle et merci ; laeacoup mademoiselle." Já, það em ömgglega liðin nim 40 ár frá því hún hjúkraði þessum Fransmanni en þama talaði hún hreina frönsku með fallegum framburði. Ella-amma minntist oft á það við mig hve sér þætti vænt um að ég hygðist leggja fyrir mig fatahönnun eftir menntaskólanám. Henni þótti það áhugaverð og nytsöm iðn og ekki efast ég um að hún hefði orðið góður hönnuður ef hún hefði átt þess kost að spreyta sig á því sviði, eins handlagin og vandvirk sem hún" var. Ég þakka Guði fyrir að hafa mátt njóta tilveru Ellu-ömmu þetta 21 ár ævi minnar. Hún mun ætíð vera andlegur meistari minn. Megi hún hvíla í friði og ró hjá almáttugum Guði. Blessuð sé minning þessarar góðu konu sem gaf okkur öllum, ættingjum hennar, svo ótrúlega mikið með nærvem sinni. Mig langar að minnast hennar með þessari friðarbæn, sem eignuð er heilugum Frans frá Assisi. Veit þú, Drottinn, að ég sækist fremur eftir að hugga en láta huggast, skilja en njóta skilnings, elska en vera elskaður, því að okkur gefst ef við gefum, viðfinnumsjálfokkur ef við gleymum okkur sjálfum, okkur fyrirtcfst ef við fyrirgefum og fyrir dauðann fæðumst við til eilífs lífs. Amen. Anna Berglind

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.