Morgunblaðið - 04.05.1986, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MAÍ 1986
HOROWITZ
HYLLTURI
SOVÉTRÍKJUNUM
Hljómleikarnir í Moskvu
voru haldnir í tónlistar-
höllinni þar, sem tekur
1.800 manns í sæti. En
fyrir tónleikana tókst hóp manna
að ryðjast inn í höllina og upp á
efstu svalir og er áætlað að tvö
þúsund manns hafí verið í höllinni
til að hlýða á snillinginn. Horowitz
lék á eigin Steinway-flygil, sem
hann tók með sér frá Bandaríkjun-
um, í tvær klukkustundir.
Aheyrendur heilluðust þegar
hann lék verk eftir Scarlatti, Chopin
og Liszt. En þegar Horowitz svo lék
valda kafla úr verkum rússnesku
tónskáldanna Alexander Scrabins
og Sergeis Rachmaninoffs ætlaði
allt um koll að keyra, svo mikil
voru fagnaðarlætin. Sjálfur kynnt-
ist Horowitz báðum þessum tón-
skáldum persónulega og hann og
Rachmaninoff voru vinir um
margra ára skeið þar til sá síðar-
nefndi lézt árið 1943.
Scrabin kynntist Horowitz lítil-
lega árið 1914, en þá var Horowitz
aðeins tíu ára. Leiðir þeirra lágu
saman í Kiev, eða Kænugarði,
fæðingarborg Horowitz. Segir
Horowitz frá þessum fundi með
Scrabin í ævisögu sinni „Horowitz“
eftir Glenn Plaskin, sem út kom árið
1983. Foreldrar Horowitz höfðu
beðið Scrabin að hlusta á hann leika
á píanó og féllst tónskáldið á það.
Lék Horowitz tvær etýður eftir
Scrabin, en að sögn Horowitz sat
tónskáldið og hlustaði „mjög óró-
legur og honum hefur sennilega
verið meinilla við mig. Pabbi og
mamma voru að neyða hann til að
hlusta á undrabamið sitt og hann
hlýtur að hafa hugsað sem svo:
„Drottinn minn dýri, hvemig get ég
losnað við hann.““ Ekki mun þó
Scrabin hafa orðið fyrir vonbrigðum
því hann sagði foreldrunum að
Horowitz hefði mikla hæfíleika, og
ráðlagði þeim að sjá til þess að
hann fengi góða almenna menntun.
En þessi kynni stóðu stutt, því ári-
síðar lézt Scrabin.
Við komuna til Moskvu nú eftir
61 árs fjarveru heimsótti Horowitz
Yelenu Scrabin, dóttur tónskálds-
ins, sem nú er 86 ára. Hittust þau
í húsinu þar sem faðir hennar bjó
fyrrum, en það er nú safn. Hefur
húsinu verið haldið mjög vel við og
þar er eins um að litast eins og var
áður en tónskáldið féll frá fyrir
rúmum 70 ámm. I heimsókninni lék
Horowitz sömu tvær etýðumar fyrir
dótturina og hann hafði leikið fyrir
föðurinn fyrmm og lét hún óspart
hrifningu sína í ljós að leik loknum.
Hljómleikunum í Moskvu var
sjónvarpað beint til Bandaríkjanna
og nokkurra Evrópulanda auk þess
sem þeir vom teknir upp á mynd-
band sem sýnt verður síðar um öll
Sovétríkin. Að tónleikunum lokn-
um, eftir að Horowitz hafði leikið
þrjú aukalög og áhorfendur risið úr
sætum og hyllt hann þannig í átta
mínútur, vom umsagnir allar á einn
veg. „Hann er óumdeilanlega skær-
asta stjama hefðbundins rússnesks
tónlistarflutnings. Ég held að hver
einasti áheyrandi í tónlistarhöllinni
hafi farið þaðan sæll og glaður í
Horowitz í Spaso House, bústað bandaríska sendiherrans í Moskvu.
Horowitz við Steinway-flygilinn.
„ Glataði sonurinn “
sneri heim eftir
rúmlega 60 ára
fjarveru
Píanósnillingurinn Vladlmir Horowitz heimsótti Sovótríkin í fyrra mánuói, elns
og skýrt var frá í fróttum, en fram tll þess tíma hafði hann ekki stiglð fæti á
ættjörðina í 61 ár.
Horowltz hólt hljómlelka í Moskvu 20. april og í Leningrad viku síðar. Á báAum
stöAum var hann ákaft hylltur meA fagnaAarhrópum og dynjandí lófataki, sem
ætlaAi aldrel að llnna.
ÞaA var þvf óþarfi fyrir Horowitz að hafa áhyggjur af því hvernlg soyézkir
áheyrendur tækju honum. En í boði hjá bandaríska sendiherranum í Moskvu
fyrir tónleikana sagðl Horowitz: „Ég á rætur að rekja tii erfðavenja nítjándu
aldarinnar. Ef tll vill líkar fólkinu hér ekki við tónllstartúlkun mína Ef tfl vill
er 6g of rómantískur." Svo bætti hann við: „En óg verð að lelka eins og óg
geri—óg get ekkl lelklA ÖAruvísi."
lund," skrifaði tónlistargagmýn-
andinn Dmitri Bashkirov í blaðið
Sovietskaya Rossiya. „Það hafa
aðeins tveir menn getað leikið eins
og hann gerir — Horowitz og Rach-
maninoff og Rachmaninoff er lát-
inn,“ sagði píanóleikarinn Vladimir
Feldsman. „Ég vil aðeins þakka
honum fyrir að koma og leika fyrir
okkur.“
Sjálfur var Horowitz ánægður
með viðtökumar, sem hann sagði
hafa verði „mjög góðar". Bætti
hann því við að hann hefði alls
staðar mætt hlýju í heimsókninni.
A fundi með blaðamönnum í
Moskvu fyrir hljómleikana var
Horowitz spurður hvers vegna hann
kæmi nú fyrst til ættjarðarinnar
eftir 61 árs fjarveru. „Fyrst var það
vegna þess að hér ríkti styrjaldar-
ástand í 30 ár,“ sagði hann,“ „og
svo lék ég ekkert í tíu ár. Og tíminn
hefur liðið svo fljótt." Hann sagði
að meginástæða þess að hann sneri
nú aftur til Sovétríkjanna í stutta
heimsókn væri það samkomulag,
sem Ronald Reagan Bandaríkjafor-
seti og Mikhail Gorbachev leiðtogi
Sovétríkjanna hefðu undirritað í
fyrrahaust varðandi samskipti ríkj-
anna á sviði menningarmála.
Á blaðamannafundinum rifjaði
hann upp endurminningar frá
bemskuárunum í Kiev og heim-
sóknir til Moskvu. „Ég sá Lenin í
Moskvu,“ sagði hann. „Og þegar ég
var níu ára sá ég Nikulás II. keisara
í Kiev." Hann sagði að heimsóknin
nú yljaði sér um hjartarætumar.
„Ég hef aldrei gleymt mínu gamla
Rússlandi," sagði Horowitz. „Og ég
var ákveðinn í að heimsækja Rúss-
land áður en ég félli frá.“
„Það mikilvægasta er að hitta
fólk og tala við það, en að leika á
píanó — nú að leika á píanó er alls
staðar eins, hvort það er í Moskvu
eða New York. Én ég á hvergi
ættingja nema hér.“
Horowitz er eins og áður segir
fæddur í Kiev. Einhver vafi er á
því hvenær, en skráður fæðingar-
dagur hans er 1. október 1904.
Hann var því aðeins tíu ára þegar
fyrri heimsstyijöldin hófst og 13
ára þegar keisaranum var steypt
af stóli og kommúnistar komust til
valda. Foreldrar hans vom Sophie
og Sasmuel Gorovitz, bæði af gyð-
ingaættum. Faðirinn var verkfræð-
ingur og vel menntaður, talaði til
dæmis reiprennandi frönsku og
þýzku. Móðirin var tónlistrunnandi
og góður píanóleikari og tónlistin
var í hávegum höfð á heimilinu.
Tónlistarhæfileikar Vladimirs
Horowitz komu snemma í ljós og
hóf hann nám við tónlistarskólann
í Kiev strax á barnsárunum. Á unga
aldri var hann farinn að koma fram
á tónleikum og þegar hagur fjöl-
skyldunnar fór versnandi eftir
kommúnistabyltinguna komu tekj-
ur sonarins af tónleikahaldi fjöl-
skyldunni í góðar þarfir. Árið 1925
var Horowitz orðinn vel þekktur og
í miklum metum í Sovétríkjunum
þótt hann væri aðeins tvítugur.
Hafði hann þá þegar heillað áheyr-
endur í Leningrad og Moskvu með
leik sínum, en lífið í Sovétríkjunum
var erfítt.
Þótt foreldramir væru ekki á
því að gefast upp og yfirgefa Sovét-
ríkin veittu þau syninum blessun
sína þegar hann fékk leyfí yfírvalda
til að fara til sex mánaða fram-
haldsnáms til Þýzkalands árið
1925. Þeim var þó, eins og honum
sjálfum, ljóst að hann ætlaði að
setjast að á Vesturlöndum. Fjöl-
skyldan hafði kbmizt yfir nokkur
hundruð bandaríska dollara, sem
Vladimir Gorovitz, eins og hann
ritaði nafn sitt þá, faldi í skóm sín-
um er hann fór yfír landamærin.
Kveðast hann hafa verið hræddur
um að landamæraverðimir kæmust
að því að hann hefði gjaldeyri
meðferðis, hann yrði handtekinn
fyrir gjaldeyrissmygl, fangelsaður
og síðan skotinn. En verðirnir
þekktu listamanninn og greiddu
götu hans. Þeir óskuðu honum
góðrar ferðar og einn þeirra sagði:
„Nú ferð þú og leikur fyrir ríka
fólkið þama fyrir handan og fyllir
vasa þína af peningum. En komdu
svo aftur og leiktu fyrir okkur þegar
vasar þínir em fullir. Gleymdu ekki
ættlandinu."