Morgunblaðið - 23.08.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. ÁGÚST 1986
JllwgtisiMiifetfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, stmi 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 40 kr. eintakiö.
Flugmálafélag
fimmtíu ára
Flugmálafélag íslands verður
fimmtíu ára 25. ágúst nk.
Svifflugfélag íslands hélt upp á
hálfrar aldar afmæli sitt 10.
ágúst sl. Raunar eru aðeins
sextíu og sjö ár síðan fyrsta flug-
ferð á íslandi var farin, 3.
september 1919. Þegar sú ferð
var farin horfðu ýmsir með tor-
tryggni til þessa nýja tækniund-
urs, sem gjörbreytt hefur
samgöngum innanlands og við
umheiminn.
Flugfélag íslands, hið fyrra,
sem hóf flugferðir hér 1919,
hélt uppi flugsamgöngum í tvö
sumur. Þá þóttu ekki ástæður
til halda starfseminni áfram.
Flugferðir hófust aftur 1928,
ekki sízt fyrir förgöngu Alexand-
ers Jóhannessonar, síðar há-
skólarektors, og Flugfélags
fslands, hins annars í röðinni.
Þær stóðu í fjögur ár en lögðust
síðan af, en menn vóru reynsl-
unni ríkari. Fólk gerði sér grein
fyrir því að flugvélin var „af-
kastamikið flutningstæki fyrir
venjuiega farþega, sjúklinga og
vörur“ og „flugið töfrandi list-
grein og íþrótt", eins og Am-
grímur Sigurðsson kemst að orði
í Lesbók Morgunblaðsins í dag.
Agnar Kofoed-Hansen, síðar
flugmálastjóri, hóf flugnám við
liðsforingjaskóla danska flotans
haustið 1934. Hann naut aðstoð-
ar Ásgeir Ásgeirssonar, þá
forsætisráðherra, og Sveins
Bjömssonar, þá sendiherra, við
að komast inn í skólann, sem
ekki var öllum opinn. Agnar
Kofoed-Hansen varð síðan fyrsti
forseti Flugmálafélags íslands,
sem stofnað var 25. ágúst 1936,
m.a. að frumvæði Alexanders
Jóhannessonar, prófessors, Áma
Friðrikssonar, fiskifræðings,
Jóns Eyþórssonar, veðurfræð-
ings, Valgeirs Bjömssonar,
bæjarverkfræðings og Vigfúsar
Einarssonar, skrifstofustjóra.
Tilgangur félagsins var m.a. að
sameina menn, sem áhuga höfðu
á flugmálum, í eina sterka heild
og efla almennan áhuga á flug-
samgöngum hér á landi og við
önnur lönd. Félagið var fulltrúi
íslands í Alþjóðasambandi flug-
málafélaga, Federation Aéro-
nautique Intemational. Innan
Flugmálafélagsins starfa í dag
ýmsar deildir, m.a. að vélflugi,
svifflugi, fallhlífarstökki, dreka-
flugi og flugmódelflugi.
Það sem síðan hefur gerzt -
og oft er kallað „íslenzka flug-
ævintýrið“ - hefur gjörbreytt
ferðamáta íslendinga, heima og
heiman. Fyrir 50-60 árum vóru
íslendingar fámenn þjóð í sttjál-
býlu landi, svo sem þeir em enn.
En þá vóm allar samgöngur á
landi miklum erfiðleikum bundn-
ar, enda þjóðvegagerð, sem og
vélflug, á fmmstigi. Samgöngur
á sjó vóm nánast eini kosturinn.
Nú er öldin önnur. Vegir liggja
eins og „æðanet" um land allt,
tengja saman byggðir og auð-
velda fólks- og vömflutninga,
þó sitt hvað sé enn ógert, ekki
sízt við lagningu bundins vega-
slitlags. Ekki er þáttur flugsins
síðri. Það hefur í bókstaflegum
skilningi fært byggðir landsins
saman og land okkar í nánd
umheimsins. Öll mannleg sam-
skipti, viðskipti og menningar-
tengsl, em auðveldari, bæði
innanlands og milli landa. Þess-
ari nánd við umheiminn, sem
gjörbreyttar samgöngur hafa
fært okkur, fylgja fjölmargir
kostir, en einnig hættur, sem
þjóðin verður að halda vöku sinni
gegn.
Flugmálafélag íslands getur
horft ánægt yfir farinn veg
íslenzkra flugmála. Þar hafa
ýmsir lyft sannkölluðum Grettis-
tökum, ekki sízt frumkvöðlar
Flugfélags íslands og Loftleiða
og fjölmargir einstaklingar, sem
sýnt hafa framtak og áræði í
þessari atvinnugrein. íslenzka
flugævintýrið hefur að stómm
hluta byggt upp aðra vaxandi
atvinnugrein: ferðaútveginn. ís-
lenzk flugfélög flytja ekki aðeins
íslendinga milli byggða og
landa. Og erlenda ferðamenn
ekki aðeins milli þeirra heima
og íslands. Þau flytja jafnframt
erlenda farþega milli erlendra
áfangastaða. Islenzki ferðaút-
vegurinn, sem flugið er burðar-
ásinn í, færir ómældan gjaldeyri
í þjóðarbúið og er vinnugjafi
þúsunda, þegar grannt er gáð.
Islenzku flugfélögin flytja í raun
út íslenzkt framtak, fagþekk-
ingu og starfshæfni. Rekstur
þeirra er hinsvegar áhætturekst-
ur, sem stríðir í strangri
samkeppni út á við. Slík áhætta
er hluti af nauðsynlegu áræði
þjóðar, sem halda vill sínum hlut
í samskiptum við umheiminn.
íslenzk flugmál hafa þróast
farsællega um flest. Við eigum
þó sitt hvað ógert í þeim efnum,
eins og í vegamálum, t.d. varð-
andi flugvallagerð og flugörygg-
ismál er þeim tengjast. Erfítt er
og rýna í framtíðarsamkeppni
íslenzkra flugfélaga út á við. En
ljóst er að Flugmálafélag íslands
og allir þeir, sem að flugmálum
starfa, hafa æmu að sinna í fyr-
irsjánlegri framtíð. Megi þeim
vegna jafn vel í framtíðinni og
á síðastliðnum fímmtíu árum.
Ífeftereífrt máD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Sögnin að vaxa er myndar-
leg. Hún er „sterk“, það er að
segja eitt atkvæði (einkvæð) í
þátíð eintölu. í nútímamáli hef-
ur hún þessar kennimyndir:
vaxa, ég óx, við uxum og ég
hef vaxið. Eitthvað hefur hér
gengið úr skorðum. Ef allt væri
sem reglulegast, ætti beygingin
að vera vaxa, vóx, vóxum,
vaxið.
Sögnin er nefnilega eftir
svotalinni sjöttu hljóðskiptaröð.
Sú röð er stórhreinleg. Hún er
alla jafna auðkennt frá öðrum
hljóðskiptaröðum, og valda því
„ó-hljóðin“ í annarri og þriðju
kennimynd þeirra sagna sem í
hana skipast. En á sögnina að
vaxa hafa aðrar raðir haft þau
áhrif, að þriðja kennimyndin
hefur orðið uxum (sbr. burg-
um, urðum) í stað þess að halda
„ó-hljóðinu“ sínu og verða
áfram óxum.
Þá er það athyglisvert, að í
miðkennimyndum hefur sögnin
að vaxa týnt framan af sér
vaffhljóðinu. Kemur þar til
grundvallarmismunur á hljóð-
unum a annars vegar og ó og
u hins vegar. A er í hópi gleiðra
hljóða (myndað með ósaman-
dregnum vörum). Ó og u eru í
hópi kringdra hljóða (mynduð
með samankipruðum vörum).
Fornt er það lögmál tungu okk-
ar, að v falli brott næst á undan
kringdu sérhljóði. Því er það til
dæma að úlfurinn heitir ekki
*vúlfur eða ormurinn *vormur,
sbr. ensk og þýsk heiti þessara
kvikinda.
Viðtengingarhættir af vaxa
eru í nútíð (þótt ég) vaxi og í
þátíð (þótt ég) yxi (ætti að vera
þótt ég æxi, ef 3. km. væri enn
óxum). Þetta fylgir því lög-
máli, að viðtengingarháttur af
sterkum sögnum myndast í
nútíð af 1. km. með óbreyttu
hljóði, en viðtengingarháttur
bátíðar af 3. km. með svonefndu
i-hljóðvarpi, ef stofnsérhljóðið
þar kann að taka því hljóð-
varpi. Það kunna bæði ó og u.
Sigurkarli Stefánssyni
menntaskólakennara í
Reykjavík þótti sem stafsetn-
ingaræfíngar og -próf væru
stundum á heldur óeðlilegu
máli og nokkuð langt frá dag-
legri notkun. Hann skopstældi
þessar æfíngar í frægri vísu:
Yxu víur, ef ég hnigi
og öndin smygi í himininn
út af því, að það var lygi,
að Þráinn flygi á Skarphéðin.
★
Til var sögnin að æxa (af óx-
um) = láta vaxa. Nú er hún týnd,
en frænka hennar, að æxla, hefur
tekið við því hlutverki, að vera
orsakarsögn af vaxa. Æxla merk-
ir einmitt „að láta vaxa, auka,
styrkja“. Til dæmis „æxla menn
sér fé úr öreigð“, ef þeir hefjast
frá fátækt til bjargálna. Sögnin
að æxla merkir og að auka kyn
sitt. Þar af kemur æxlun, með
ýmsum samsetningum. Æxli er
aftur haft um þann vöxt sem
óæskilegur þykir. Og er þá komið
að nafnorðinu vöxtur, sem auðvit-
að samsvarar sögninni að vaxa.
Þetta nafnorð hefur undarlega
beygingu: vöxtur, um vöxt, frá
vexti, til vaxtar; vextir, um vexti
(vöxtu), frá vöxtum, til vaxta.
Hljóðvörp (u-hljóðvarp og
i-hljóðvarp) valda því að stofnsér-
hljóðið a kemur aðeins fram í
eignarföllunum. í nefnifalli ein-
tölu hefur t.d. orðið u-hljóðvarp
sem breytir a í ö. Þetta orð er
Iíka svokallaður u-stofn í beyg-
ingafræðinni, og beygjast svo
nokkur önnur karlkynsorð og
kvenkynsorðið hönd. Jafnvei má
klessa hvorugkynsorðinu fé í
þennan flokk, og skýrist af því
hvers vegna það er fjár, en ekki
*fés í eignarfalli eintölu.
Nærri má því geta, að vöxtur-
inn sjálfur vex ekki, eða hvað?
En allt þetta vaxtartal hér að
framan er til komið vegna fréttar
351. þáttur
sem umsjónarmaður heyrði í út-
varpinu 12. þessa mánaðar. En
þá máttu góðviljaðir menn fagna
því, að „hagvöxtur jóxt í Frakk-
landi“.
★
Nákvæmlega eins og orðið
vöxtur beygjast (beygðust) börk-
ur, göltur, höttur, knörr,
knöttur (hnöttur), lögur, mög-
ur, mölur (nú fremur melur),
svöppur (nú sveppur), völlur,
vöndur, vörður, þröstur og örn.
I sama beygingaflokki, en með
öðrum hljóðbreytingum í beyging-
unni, var t.d. björn, um björn,
frá birni, til bjarnar; birnir, um
birni (bjömu), frá björnum, til
bjarna. í þess konar beygingu
gætir enn meir svonefndrar klofn-
ingar en hljóðvarpa, og er þó
breytingin e>i=i-hljóðvarp.
Nákvæmlega eins og björn
beygjast (beygðust) fjörður,
hjörtur, jöstur (= efni til geijun-
ar), kjölur, mjöður, Njörður og
stjölur (= afturendi, sbr. stél).
Um óvini Haralds lúfu Hálfdanar-
sonar orti Þorbjörn hornklofí:
Slógust und sessþiljur,
er sárir váru,
létu upp stjölu stúpa,
stungu í kjöl höfðum.
Er þetta heldur óvirðuleg mynd
kappanna sem virðast hafa verið
að fela sig með svipuðum hætti
og strúturinn í sandinum, en rass-
inn staðið beint upp í loftið.
★
Bragarháttur vikunnar er ný-
henda (ferskeytluætt IX):
Engir menn því orkað fá
og aldrei heldur munu kunna,
að halda kvenna hjörtum frá
honum, sem þær vilja unna.
(Sigurður Breiðpi-ð)
Dýrrar sæmdar klæddur kjól,
Kristján gleður landsins mengi.
Hann á bröttum Brautarhól
búið hefur vel og lengi.
(Haraldur á Jaðri).
Fögur sál er ætíð ung
undir silfurhærum
Stykkishólmi.
FRU Ingibjörg Daðadóttir í Stykkishólmi varð 102 ára í maí sl.
Hún dvelst nú í sjúkrahúsinu í Stykkishólmi þar sem hún á góða
daga á vegum Fransiskussystranna og starfsliðs. Hún fylgist
merkilega með enn og margt úr gamla tímanum man hún enn.
Ég kom til hennar nú fyrir
skömmu og eins og áður tókum
við létt hjal saman og var það
virkilega skemmtilegt. Kom þar
að hún var fús til að ég fengi að
taka mynd af henni og príorinn-
unni annarsvegar og hjúkrunar-
systur hinsvegar. Hún var ekki
lengi að rísa upp og horfa framan
í myndavélina. „Nú er ég tilbúin,"
sagði hún og auðvitað var smellt
af.
Ingibjörg er ein af mörgum
systkinum, bömum Maríu Andr-
ésdóttur og Daða Daníelssonar.
Hún er nú elst af þeim sem eru
í manntali sýslunnar. María var
systir skáldkvennanna Herdísar
og Ólínu. Hún varð 106 ára og
fékk að halda andlegri og líkam-
legri reisn fram á síðustu ár.
Ingibjörg var gift Sigurði Magn-
ússyni og bjuggu þau mestan sinn
búskap á Kársstöðum og var Sig-
urður lengst kenndur við þann bæ.
Sigurður og Ingibjörg fluttu til
Stykkishólms fyrir 1940 og áttu
þar heima æ síðan. Sigurður var
hreppstjóri hér um skeið og and-