Morgunblaðið - 06.01.1987, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. JANÚAR 1987
Kammertónleikar
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Fyrstu tónleikar ársins 1987 voru
haldnir af Kammermúsíkklúbbnum.
A tónleikunum, sem haldnir voru í
Bústaðakirkju sl. sunnudag, komu
fram ungir tónlistarmenn og fluttu
verk eftir Hoffsetter, Beethoven og
Sehumann. Strengjakvartett skip-
uðu Sigrún og Sigurlaug Eðvalds-
dætur, Helga Þórarinsdóttir,
Arnþór Jónsson og píanóleikari var
Edda Erlendsdóttir. Á tímum Vín-
ar-klassíkeranna höfðu verið sett
lög er vernduðu rétt rithöfunda en
aftur á móti fengu tónlistarmenn
að kenna á stuldi útgefenda og þá
sérstaklega Haydn, en segja má að
meginhluti tónverka hans hafi frá
fyrstu tíð verið gefinn út í París,
honum sjálfum til mikillar furðu,
er hann á gamals aldri kom þar við
í Lundúnaferðum sínum. Talið er
að nokkur þau verk, sem ekki eru
eftir Haydn, hafi einfaldlega verið
gefin út undir hans nafni vegna
þess að með slíku hafi salan verið
tryggð.
Hér er um að ræða sex kvart-
etta, sem nú eru líklega taldir vera
eftir nemanda Haydns, Romanus
Hoffsetter. Þessir kvartettar voru
gefnir út í London undir tölumerk-
ingunni op. 3, nr. 1—6, árið 1777,
en þá hafði Haydn gefið út tuttugu
og átta kvartetta og þá síðustu op.
20, nr. 1—5. Næstu kvartettar hans
voru „Rússnesku kvartettamir“ svo
að ef op. 3 eiga að vera eftir
FASTEIG l\l ASALAl
Suðurlandsbraut 10
s.: 21870-687808-687828 |
Ábyrgð — Reynsla — Öryggi
Einbýli
AKRASEL V. 7,5
Ca 300 fm m. tvöf. bílsk.
BIRKIGRUND V. 7,5
Glæsil. 200 fm. Innb. bílsk.
DEPLUHÓLAR V. 6,5
240 fm + 35 fm bílsk.
KÓPAVOGSBRAUT V. 7,2
230 fm + 30 fm bilsk.
URÐARSTÍGUR HF. V. 4,5
Ný endurn. meö bílsk.
4ra herb.
DUNHAGI V. 2,9
Ca 115 fm á 4. h. Laus nú þegar.
SÓLHEIMAR V. 2,8
Góö íb. ca 100 fm á jaröh.
SKÓLABRAUT V. 2,4
Pokkaleg 85 fm risíb.
3ja herb.
DVERGABAKKI V. 2,6
Ca 90 fm. Laus strax.
KIRKJUTEIGUR V. 2,2
85 fm kjíb.
ÁSBRAUT V. 2,4
Ca 80 fm íb. Laus strax.
UGLUHÓLAR V. 2,6
Ca 90 fm góö ib.
MARBAKKABRAUT V. 2,5
Sórh. 3ja herb. Mikiö endurn.
2ja herb.
LYNGMÓAR V. 2,4
Ca 70 fm meö bílsk.
NJARÐARGATA V. 1,8
65 fm á 1. hæfi.
AUSTURBERG V. 1,6
Falleg 67 fm kjib.
MÁVAHLÍÐ V. 1,8
Góð 70 fm kjíb.
M ARBAKKABRAUT V. 1,5
2ja herb. kjib.
I smiðum
ARNARNES EINB. V. 5,0
Fokh., frág. aö utan.
FROSTASK. RAÐH. V. 4,5
Rúmlega fokhelt.
RAUÐÁS RAÐH. V. 3,0
Fokhelt endaraöhús.
BÆJARGIL GB. V. 3,2
Fokh. einb. 170 fm + bílsk.
HVERAFOLD FJÖLBÝLI
2ja og 3ja herb. íb. tilb. u. trév. og máln.
ÁLFAHEIÐI KÓPAVOGI
2ja og 3ja herb. íb. tilb. u. tróv. og máln.
— Hilmar Valdimarsson s. 687225,
Tijp Geir Sigurðsson s. 641657,
-U Vilhjálmur Roe s. 76024,
Sigmundur Böðvarsson hdl.
Haydn eru verkin mun eldri en út-
gáfan segir til um. Nokkrir fræði-
menn hafa talið augljóst að flestir
af þessum sex kvartettum geti ekki
verið eftir Haydn og sá fyrsti er
setti fram þessa kenningu var
László Somfai en einnig mun Alan
Tyson hafa reifað þetta mál í Music-
al Times 1964. Hvað sem þessu
líður er hér um að ræða fallega en
grunnskornar tónmyndir, sem voru
að mörgu leyti mjög vel leiknar,
einkum hægi þátturinn og menúett-
inn. Fyrsti kvartettinn eftir Beet-
hoven er nátturlega mun
skapstærra verk en ópus þrjú eftir
Haydn og mátti heyra hjá hljóð-
færaleikurunum að þeir fundu sig
í átökum við tónmál meistarans.
Það var athyglisvert við leik unga
fólksins hversu sterkar andstæður
voru í styrk og einnig, þrátt fyrir
mikla hrynfestu, að gefið var eftir,
þannig að setningaskipan og form
verksins komu mjög skýrlega fram.
Fyrsti þátturinn var mjög yfirveg-
aður, hægi þátturinn einstaklega
fallega fluttur og Skérsó-þátturinn,
sem er sérkennilega bældur í styrk
af höfundarins hálfu, var mjög fín-
legur í túlkun. Síðasta verkið var
svo píanókvintettinn eftir Schu-
mann, eitt af meistaraverkum þessa
mikla skálds á sviði kammerverka.
Þar gekk til liðs við strengjakvart-
ettinn Edda Erlendsdóttir píanóleik-
ari og var samspil hennar og
kvartettsins á köflum glæsilegt og
allur leikur unga fólksins þrunginn
krafti og leikgleði og ekki síður,
að leikið var einnig á viðkvæma
strengi, eins og t.d. í hæga þættin-
um sem var í heild mjög fallega
fluttur. Þetta var stór stund þeim
er unna kammertónlist og svo sem
gert er ávallt við áramót, þá er
og gróanda í starfi þess unga fólks
sem nú sækir fram til nýrra átaka
hendur og ávaxta sitt pund til
margfaldrar uppskeru.
Örlög og aldarfar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Jón Björnsson: JÓN GERREKS-
SON. 320 bls. Fjölvaútgáfa.
Reykjavík, 1986.
Fáar öruggar heimildir eru til um
biskupsdóm Jóns Gerrekssonar í
Skálholti. Danskættaður var hann,
hafði verið biskup í Svíþjóð við lítinn
orðstír, dvalist á Englandi en var
síðan skipaður biskup yfir »fátæk-
um óþjóðalýð« í ijarlægu eylandi
eftir að stuðningsmenn hans stað-
hæfðu að hann hefði bætt ráð sitt.
Hanr. var settur í poka, að sögur
herma, og drekkt í Brúará 1433.
Mörgum þykir sem það hafi verið
til háðungar framið. Nú er fremur
talið að þarna hafi menn verið að
fara í kringum lögin, því þung við-
urlög, þessa heims og annars, vofðu
yfir þeim sem úthelltu biskupsblóði.
Hinar fátæklegu sögulegu heim-
ildir, sem til eru um þennan lánlausa
biskup, hafa gefið Jóni Bjömssyni
fijálsari hendur er hann samdi
þessa skáldsögu á stríðsámnum í
Danmörku. Höfundurinn gat fabúl-
erað að vild. Auðvitað hefur hann
kannað tiltækar heimildir, senni-
lega tekið mest mið af Jóni Egils-
syni og Birni á Ska’rðsá. Frá Jóni
er t.d. runnin saga sú að biskup
hafí haft með sér út hingað írska
sveina. Vel má það vera sennilegt.
Að minnsta kosti eru sagnfræðing-
ar sammála um að sveinamir hafí
ekki verið danskir. Bjöm Þorsteins-
son gat sér til að þeir hefðu verið
sænskir. Ekkert verður sannað í
þeim efnum.
Jón Bjömsson réðst ekki á garð-
inn þar sem hann var lægstur því
15. öldin er einhver hin myrkasta
í íslandssögunni, heimildir fáar og
slitróttar; og oft líka þjóðsagna-
kenndar. Annálar, sem skráðir voru
löngu síðar, eru teknir hóflega trú-
anlega. Minnum á að enn vom
miðaldir. En hámenning sú, sem
hafði fundið sér viðnám í glæsileg-
um kirkjubyggingum og köstulum
á fjallatindum, var liðin. Þó var
tæpast farið að bjarma fyrir dags-
brún nýrra tíma. Trúareldur
hámiðalda var kulnaður. Biskupar
hugsuðu um það eitt að græða. Jón
Gerreksson var barn síns tíma. En
ekki barnanna bestur.
Jón Bjömsson gerir sér far um
að fella aldarfarslýsingar að mann-
lýsingum sögunnar. Til dæmis segir
hann svo um biskupsdóm Jóns Gerr-
ekssonar í Uppsölum: »í þau ár, sem
hann hafði setið í embættinu, hafði
hann lifað ábyrgðarlausu og smán-
aríegu lífí. í fyrsta lagi hafði hann
hegðað sér eins og hver annar ræn-
ingjahöfðingi í stað þess að vera
eins og guðs manni sómdi, og í
öðru lagi hafði hann framið fjár-
drátt, því að hann hafði haft af
erkistólnum um 20 þúsund dúkata.«
Eftir að hingað kemur reynir Jón
Gerreksson að standa sig í emb-
ætti. En hann er eins og margur
ráðamaður nú á dögum: vill vel en
skortir þrek. Magnús kæmeistari,
ráðsmaður hans, fer sínu fram í
flestum greinum. Og hann er bæði
stigamaður og illmenni. Sérgrein
hans er að kúga, ræna og rupla.
Hann og menn hans ganga um
vopnaðir og hafa það, sem þeir gim-
ast, af hveijum sem er. Islendingar
taka linlega á móti — í fyrstu. En
þar kemur að þeim ofbýður fram-
ferði biskupsmanna.
Átök eru hörð og óvægin í sög-
unni. Að því leyti jafnast þetta á
við bestu spennusögu. En fleira býr
undir. Jón Bjömsson samdi verk
þetta á örlagatímum. Hann var
búsettur í Danmörku. Og Danmörk
var hersetin af Þjóðveijum. ísland
var hersetið af Bretum og samband
því ekkert á milli landanna. íslend-
ingar lýstu yfir sjálfstæði. Og það
olli gremju með Dönum. Hrotta-
skapur styijaldar og hersetu
bregður lit á söguna. Auðvelt er
líka að greina að íslensk þjóðemis-
mál séu höfundi ofarlega í huga.
Biskupsmenn líta á sig sem drottn-
ara. Magnús kæmeistari tryllist af
reiði ef ekki er í einu og öllu farið
að vilja hans. Og með því einu að
minna biskup á fyrri ávirðingar
hefur hann einatt vald yfír þessum
geðlitla manni.
Jón Björnsson
Þyki persónulýsingar einlitar
(hvítt og svart) helgast það af því,
hygg ég, að söguhetjurnar em jafn-
framt persónugervingar: fulltrúar
fyrir öfl sem jafnan takast á í sam-
félagi en espast og ærast á ófriðar-
tímum með þeim afleiðingum að
frumhvatimar blunda ekki lengur í
sálardjúpinu heldur bjótast fram í
allri sinni nekt.
Fimmtánda og sextánda öld vom
tímar hinnar vonlausu sjálfstæðis-
baráttu, þeirrar sem ekki var aftur
upp tekin fyrr en á nítjándu öld. Á
tímum Jóns Gerrekssonar var ríkis-
vald enn veikt, kirkjuvald öflugt.
En legðist hvort tveggja á sömu
sveifina varð lítt við spomað. Þess
vegna fylgdi því meira en lítil
áhætta að handtaka biskup og líf-
láta. Slíkt frömdu menn ekki nema
í hreinni örvæntingu.
Á þessum öldum þótti sjálfsagt
að her lifði af landinu sem kallað
var. Skyldi þess minnst við lestur
þessarar sögu. Sveinar biskups
rændu í krafti þess. Það var réttur
hins sterka sem gilti, eignarréttin-
um æðri. Og kærleiksboðskapur
kirkjunnar, eins og við þekkjum
hann nú, vafðist lítt fyrir samvisku
preláta. Þetta vom upplausnartím-
ar. Einkenni slíkra er að ofbeldis-
menn vaða uppi. »Það var með
velþóknun, að Magnús velti þeim
möguleika fyrir sér, að fólki færi
að standa beygur af valdi hans.« —
Ef hrottaskapur Magnúsar kæ-
meistara sýnist með köflum næsta
ótrúlegur skal þess minnst að þess
háttar viðgengst enn um víða ver-
öld.
Saga þessi er skrifuð af innlifun
og tilfinningu. Þótt höfundur ætti
síðar eftir að skrifa fágaðri söguleg
skáldverk, svo sem Valtý á grænni
treyju og Jómfrú Þórdísi, fer ekkert
verk hans fram úr þessu að tilþrif-
um og spennu. Hér fer saman
örlagaþmngið efni og kröftug frá-
sögn. Einnig tel ég — þó mikið af
þessu sé hrein hugsmíð — að verk-
ið geti vel verið sögulega rétt.
Flestir stóratburðir, sem sagan
greinir frá, gerðust í raun og vem.
Og einhvem veginn bar þá að. Má
það ekki hafa gerst líkt því sem Jón
Bjömsson lýsir hér?
Myndskreyting Hilmars Þ.
Helgasonar fer vel við textann.
Um norskt samfélag*
Bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Lars Alldén, Natalie Rogoff
Framsöy og Mariken Vaa: Det
Norske Samfunn
Útg. Norsk Gyldendal 1986.
I FORMÁLA þessarar stóm bók-
ar segir, að hún eigi sér heillanga
forsögu.Fyrir á þriðja áratug ák-
váðu kennarar við Félagsvísinda-
deild Háskólans í Osló að bæta úr
brýnni þörf á kennslubókum um
norskt samfélag. Þá var mikill
áhugi á þessu nýja fagi, þjóðfélags-
fræði, eins og varð hér raunar
einnig. Niðurstaðan var að út kom
bók með sama titli og sú sem hér
er til umfjöllunar, en öll smærri í
sniðum. Ritstjóri þeirrar bókar var
Natalie Ramsöy, en hún er einnig
einn þriggja ritstjóra nú. Fram kem-
ur í formála að bók þessi hafí
mælzt vel fyrir hjá nemendum og
sannað ágæti sitt, en hún hafí
sömuleiðis orðið til að vekja at-
hygli á, að nauðsynlegt var að gera
stærra átak.
Det Norske Samfunn sem nú
kemur fyrir sjónir lesenda er bæði
ítarleg og fróðleg bók. Fyrst og
fremst er hún náttúrlega kennslu-
bók fyrir nemendur í félagsvísind-
um, en hún er jafnframt aðgengi-
legt upplýsingarit fyrir áhugamenn
um þjóðfélagsmál og staðbundin
norsk málefni.
Ritstjórar skípta henni niður í
fímm meginkafla og hveijum þeirra
síðan deilt í undirkafla. Sem dæmi
má taka fyrsta kaflann: Det norske
samfundshelhet og deler. Hann
skiptir sér enn niður í undirflokka,
þar á meðakldeen om den nasjona-
le stat, Den norske sosialismen, den
norske bondefrihet som strukturelt
saértræk, det typiske norske? den
norske modellen og svo mætti lengi
telja.
Sé bókin skoðuð gaumgæfílega
má segja, að reynt sé að drepa á
nánast alla þætti, sem að gagni
mættu koma og upplýsingamar allt
að því óteljandi og endalausar. Lýst
er uppbyggingu velferðarþjóðfé-
lagsins, atvinnumálum, samskipt-
um Noregs við önnur lönd, stöðu
konunnar, almennri þjóðfélags-
þróun, statistik er yfír allt milli
LARS ALLDEN. NATALIE FOCiOrF RAMS0Í
MARIKEN VAA (redj
DET NORSKE
SAMFUNN
3. fuilstendig omarbeidede utgave
avstandardverket om várt samfunn
indm3.1v
MrH'+ííj Ingr »1 F.*Je. Itch y n*,*-ts;»d
l/íiíFworti; KrAfHmLif UusMÍdtvd
U«:.il>.> V&yit ftvtBDy. ívsl Amif
Kart ÍAiri>sí»V;«. KcinWi4t*'«:L 0\'Víjttíðsnii-'X!
GYLDTNDAi NOK2 rORLAG
Kápumynd af Det norske sam-
funn
himins og jarðar og ég veit ekki
hvað. Þetta er sem sagt ekki bók,
sem maður gleypir í sig, en prýði-
legt uppsláttarrit, þar sem það á við.
Þó ftirðaði ég mig á einu atriði
í þessari athyglisverðu upplýsinga-
bók. Það er hvergi nokkurs staðar
vikið að norrænni samvinnu. Ekki
einu orði. Engu líkara en það hafi
gleymzt.