Morgunblaðið - 22.02.1987, Blaðsíða 20

talið að um 1% þeirra fæðist með
einhverskonar fæðingargalla, sum
kannski með mjög litla heila-
skemmd, sem þó verður til þess að
þau verða seinni til með mál.
Höfuðáverkar koma inn í myndina
líka og afleiðingar þeirra, en það er
gífurlegur fjöldi manna sem hefur
einhvemtíma hlotið höfuðáverka
sem kunna að leiða til einhvers
skaða. í Bandaríkjunum var, árið
1970, talið að sjö og hálf milljón
manna hefðu orðið fyrir höfuðáverk-
um.“
- Er bati mögulegur í flestum
tilvikum sem koma til talmeinafræð-
ings?
„Pramfaramöguleikar byggja al-
gerlega á því hvers kyns skaða er
við að eiga og ekki síst á persónu-
gerð og hugarfari viðkomandi
sjúklings. Viðhorf hans til meðferð-
arinnar getur algerlega ráðið ferð-
inni.
En auðvitað er unnið á allt annan
máta með þá sem eru heilbrigðir og
eiga von á fullum bata, t.d. böm sem
bera rangt fram hljóð, en eru með
eðlileg talfæri, heldur en þá sem
hafa hlotið varanlegan skaða á mál-
svæðum heilans. Þá byggir með-
ferðin fyi-st og fremst upp á
viðeigandi örvun. Þær heilafrumur
sem hafa skaddast endumýjast ekki,
en gengið er út frá því að með viðeig-
andi örvun geti aðrar frumur að
einhveiju leyti tekið yfír starf þeirra
fmma sem ekki eru lengur fyrir
hendi.
Það er ekki svo ýkja langt síðan
talmeinafræðingar fóru að vinna
með sjúklinga sem hafa skaðast á á
hægra heilahveli og eiga ekki beint
við talvandamál að stríða, því tal-
svæðin eru vinstra megin, heldur
eiga í erfíðleikum með að skynja
merkingu málsins, meðtaka t.d. ekki
látbragð."
— Einangrun, er hún algengur
fylgifiskur þeirra sem eiga við tal-
vandamál að stríða?
„Þar komum við aftur að persónu-
gerð hvers og eins. Það er þó helst
algengt að stamsjúklingar einangrist
mikið, tali kannski aldrei í síma.
Krökkum sem stama er oft strítt og
það getur leitt til einhverrar einang-
mnar,“ segir Bryndís og í framhaldi
af því vaknar spumingin hvort auð-
veldara sé að eiga við talmein yngra
fólks en eldra?
„Hvað varðar málstol þá hafa
rannsóknir sýnt það að,aldurinn er
alls ekki það sem skiptir höfuðmáli,
heldur líkamlegt ástand þegar
möguleikar á framför em annars
vegar. Hress maður um sjötugt sem
er vel á sig kominn líkamlega og til
heilsunnar á jafnvel meiri möguleika
en sá fertugi sem er ekki í ýkja
góðu líkamlegu ástandi.
Rannsóknir hafa líka sýnt að þeir
hlutir sem skipta hvað mestu varð-
andi líkamlegt ástand em hvort
sjúklingurinn sé með sykursýki, of
háan blóðþrýsting eða aðra lömun
en þá sem orsakar hans vandamál.
Og svo enn og aftur persónugerðin."
- Auk þess að starfrækja stofuna
í Glæsibæ, starfar Bryndís á sínum
gömlu „heimaslóðum", við talþjálfun
heymarlausra í Heymleysingjaskól-
anum. „Mér fínnst mjög spennandi
að vera komin heim og starfa á þess-
um tveimur stöðum, það gefur
starfínu meiri breidd, ef svo má að
orði komast. í skólanum vinn ég
aðallega með unglinga, en stefni að
því að vera á stofunni með fólk á
öllum aldri; sem bæði kemur þangað
sjálft og er tilvísað af læknum. Það
hefur Verið tiltölulega lítil þjónusta
af þessu tagi, þó að hér starfi mjög
hæft fólk. Ástæðan er einfaldlega
sú að það em mjög fáir sem veita
hana,“ segir Bryndís og blaðamanni
finnst ráðlegast að leyfa næsta við-
mælanda hennar að fara að komast
að. Spyr að lokum hvort tæki og tól
séu mikið notuð í starfi talmeina-
fræðinga. „Það þarf að notast við
ýmiskonar tækjabúnað til að fylgjast
með framförum sjúklinga. Hlutir
eins og mál- og framburðarpróf,
segulband, spegill, tunguspaðar, og
myndir eru mest notaðir. En í raun
og veru eru eyrun bestu tæki tal-
meinafræðings."
Viðtal:Vilborg Einarsdóttir
20 *B
MÖRÓUNBLAÐIÐ, SÚNjTObÁGÚR 227FÉÖRÖÁR 1987
Þegar talmeinaf ræði ber á góma
kann mörgum að detta stam í hug
og er það vissulega rökrétt hugd-
- etta, en ýmislegt fleira viðkemur
fræðunum og vinnu þeirra sem
við þau starfa. Bryndís Guð-
mundsdóttir útskrif aðist með
Masters- gráðu sem talmeina-
fræðingur I nóvember sl. frá
háskólanum í Tennessee í Banda-
ríkjunum. Talmeinafræðideildin
þar hefur hlotið talsverða viður-
kenningu sem og próf essorar
hennar fyrir rannsóknir sínar,
en til gamans má geta þess að
þrír þeirra og þar á meðal yf ir-
maður deildarinnar þekkja fagið
af eigin raun og annarra. Þeir
stömuðu nefnilega sjálfir sem
ungir menn. En það eru fleiri sem
þekkja til mála af eigin reynslu,
_ eins og fram kemur í svari
Bryndísar við fyrstu spurningu
blaðamanns í heimsókn á stofu
sem hún hefur nýlega opnað í
Glæsibæ. Hvenær vaknaði áhug-
inn á talmeinafræði?
„Ástæðumar fyrir því að ég fór
í talmeinafræðinám eru sjálfsagt
margar. Ég á sjálf móður sem hefur
verið heymarlaus allt sitt líf, en hún
hefur starfað mikið að málefnum
heymarlausra. Þegar félagi heymar-
lausra var komið á laggimar voru
flestir fundir haldnir heima hjá okk-
ur og við systkynin fengum að
fylgjast með inni í stofu. Þannig
vandist ég snemma á að heyra
„öðruvísi" raddir og að hlusta á fólk
sem tjáir sig á annan hátt en flestir
aðrir.
Þegar ég hafði lokið mínu kenn-
araprófí gerðist ég svo húsmóðir við
heymleysingjaskólann og kynntist
þannig talsmáta og táknmáli heym-
arskertra bama og unglinga, sem
getur verið mjög frábmgðið því sem
fullorðnir heymleysingjar nota,“
segir Bryndís, en það að gerast hús-
móðir í Heymleysingjaskólanum
þýðir að viðkomandi gerist húsráð-
andi á einu heimilanna sem em í
• húsum á lóð skólans og em heima-
vistir fyrir nemendur sem koma utan
að landi. Slíkt gerði Bryndís ásamt
eiginmanni sínum Áma Sigfússyni
og dótturinni Aldísi Kristínu og
stækkaði þá lítil flölskylda til muna,
því auk þeirra þriggja bjuggu í hús-
inu átta böm. Meðan á vemnni stóð
„Persónugerðin skiptir niiklu máli og viðhorf viðkomandi sjúklings til meðferðarinnar.“ Talmeinafræð-
ingurinn að störfum.
fæddist svo yngri dóttir þeirra hjóna,
Védís Hervör.
„Best væri að sjálfsögðu að hvert
bam gæti búið hjá foreldmm sínum
og stundað nám við sitt hæfí, en það
er hiklaust næstbesta lausnin að
hafa svona heimavistir við skólann.
Krakkamir eiga þá sín heimili og
þar er alltaf einhver heima til að
hjálpa við námið, hugga og hvað-
eina. Þetta var bindandi starf en
afskaplega gefandi, en í þessi þijú
ár sem við bjuggum þama vomm
við með mestmegnis með sömu
krakkana, á aldrinum fjögurra ára
til sextán ára.“
- Fórst þú í kennaranámið með
hliðsjón af talmeinafræði?
„Eg hafði alla tíða haft áhuga á
kennaranáminu, en ég vildi víkka
það útfyrir ramma kennslunnar.
Læknisfræði er líka fag sem mér
fannst heillandi og hugmyndin um
að fara í talmeinafræði varð til í ljósi
þessara tveggja áhugasviða. Ég fékk
að heimsækja Sigríði Magnúsdóttur,
talmeinafræðing og fylgjast með
hennar vinnu á Reylq'alundi og upp
frá því var stefnan sett á talmeina-
fræði og Bandaríkin."
Þegar þangað kom settuSt hjónin
á sitt hvom skólabekkinn og hjá
Bryndísi tóku við tvö og hálft ár af
stanslausu námi í talmeinafræði, auk
þess sem hún lagði stund á heymar-
fræði sem aukafag og sótti námskeið
skólans á öllum hugsanlegum svið-
um talmeinafræði.
„Þetta var talsvert álag allan
tímann en á hinn bóginn mjög gef-
andi. í verklega hluta námsins vann
ég við nánast allar hugsanlegar að-
stæður sem upp geta komið, til
dæmis varðandi stam, framburð,
síðbúinn málþroska, klofínn góm,
raddvandamál og heilaskaða, með
sjúklinga á öllum aldri og á mismun-
andi stofnunum.
Tvær annir starfaði ég á spítala
og það var einna besta reynslan.
Þar vann ég með ólíklegustu tilfelli,
enda er allt til í Ameríku eins og
sagt er. Fyrsta daginn á spítalanum
fékk ég konu með heilaskaða vegna
þess að fyrrverandi maðurinn hennar
hafði skotið hana í höfuðið og svo
ungan mann sem var mikið líkam-
lega skaddaður eftur að hafa lent í
bílslysi. Þetta var svona frekar ótrú-
leg byijun," segir Bryndís brosandi.
„En þama vinna talmeinafræð-
ingar mikið með læknum, eins og
t.d. í tilvikum þar sem bam fæðist
með skarð í góm og ákveða þarf
hvort frekari aðgerð sé nauðsynleg,
eftir að góm hefur verið lokað, til
að bamið verði ekki eins nefmælt á
hljóðum sem ekki krefjast loft-
straums út um nefíð. Námið sjálft
er líka byggt upp á sömu grunnfor-
sendum og læknisfræðinám, þó á
öðru sviði sé.“
- Þetta er sem sé ekki bara
spuming um talkennslu?
„Nei, það kemur margt annað til.
Talmeinafræðingar eru líka famir
að vinna í ríkara mæli sem ráðgef-
andi aðilar með eldra fólk og
aðstandendur þess. Fólk lifír lengur
nú en áður tíðkaðist. Það er áætlað
að um 1% þeirra sem komnir em
yfír 65 ára aldurinn eigi við ákveðin
andleg hrömunarvandamál að
stríða, sem felast í minnistapi og
auknum tjáskiptaörðugleikum. Tíu
af hveijum hundrað í þeim hópi eigi
við mikil andleg hrömunarvandamál
að etja. Þessu sinna talmeinafræð-
ingar m.a. með því að komast að
vandamálum þessa fólks við að skilja
aðra og tjá sig og t.d. með þvi að
leiðbeina aðstandendum með hvem-
ig best sé að segja hluti og endur-
taka. Þessu tengist t.d. sjúkdómur-
inn Alzheimer.
Eins er með böm. Vegna aukinna
tækniframfara í læknisfræði fæðast
nú fleiri böm sem áður hefðu ekki
lifað af meðgöngutímann. Það er

heimavistina sem fjölskyldan bjo i
Rætt við
Bryndísi
Guðmundsdóttur,
talmeinafræðing
Bryndís Guðmundsdóttir, talmeinafræðingur með dæt-
urnar Aldísi Kristínu og Védísi Hervöru, fyrir framan
Eyrun
eru bestu tækin