Morgunblaðið - 08.12.1987, Blaðsíða 68

68
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1987
Látið ykkur líða vel í fótunum um jólin.
Fjaiiægi líkþom og harða húð, laga
niðurgrónar neglur o.fl.
Upplýsingar í síma 46466 f.h. og
434343 eftirkl. 13.00.
Kristín Björg I Iilniarsdottir,
fótaaðgerðaíræðingur.
Kristalsglös
Sænsk — Bæheims
Frönsk
Handskorin og slétt
Snafs, líkjör, scrrí, hvítvín, rauðvín,
kampavín, kokktcil, koníak, vískí, öl, púns
og „Irish coffec".
Vínkönnur fyrir rauðvín.
Vínboróílöskur (karöflur), margar gcróir.
Vínhitamælir, fallcgur og einfaldur.
Skeiðar í „Irish coffce“ og önnur vínglös.
Ótrúlega gott verð.
IEKK~
KRISTALI
Laugavegi 15 - Sími 14320
Kringlunni - Sími 689955
MYNDBANDSTÆKI
Eru þekkingaröflun, rannsókn
ir og þróunarstarf vanmet-
in starfsemi í sijórnmálum?
eftir Guðrúnu
Agnarsdóttur
Erindi haldið á afmælisráð-
stefnu 1937—1938: Rann-
sóknir í þágn atvinnuveg-
anna 50 ára.
Mér hefur verið falið að fjalla
um nokkuð fyrirferðarmikið efni
eins og fleirum á þessari afmælis-
ráðstefnu.
Verður þá fyrst fyrir spurningin:
Eru þekkingarðflun, rannsóknir og
þróunarstarf vanmetin starfsemi í
stjómmálum? Fyrsta og stysta svar-
ið sem kemur upp í huga minn er
hiklaust já. Þetta svar byggist á
þeirri reynslu sem ég hef haft af
stjómmálum undanfarin ár. Hins
vegar datt mér í hug að fróðlegt
gæti verið að kanna hvemig þessu
hefði verið varið jafnvel fyrir þann
tíma.
Umræður á Alþingi hafa enn
ekki verið efnislega tölvuteknar og
því erfitt að kanna almenn viðhorf
stjómmálamanna. Ymis mál er
varða viðfangsefni spurningarinnar
hafa reyndar verið flutt á Alþingi
á þessum árum. Framkvæmdavald-
ið á hveijum tíma ræður þó úrslitum
um það hvaða mál fá brautargengi
á þingi og því skiptir skilningur og
stefna ríkisstjómar í þessum efnum
höfuðmáli. Ég las því 12 stefnuræð-
ur 6 forsætisráðherra síðan 1977
með það fyrir augum að gaumgæfa
hvort orðin þekkingaröflun, og þó
sérstaklega rannsóknir og þróunar-
starf, kæmu þar fyrir.
Einnig athugaði ég hve háan
sess þau skipuðu og hve vænlegir
fjárfestingarkostir þessi viðfangs-
efni þóttu. Án þess að orðlengja
frekar um niðurstöður þessarar litlu
könnunar er skemmst frá að segja
að ekki var þar um auðugan garð
að gresja.
Þó er áberandi að eftir því sem
nær dregur í tíma virðist meiri
umfjöllun og skýrari stefnumótun
í þessum efnum, þ.e. frá 1980.
Samt er umræða um þessi málefni
mjög fyrirferðarlítil.
Stefnuræðuformið er að vísu
hefðbundið en þó talsvert dæmigert
fyrir þær áherslur og þá forgangs-
röðun sem gjarnan ríkir í stjórn-
málum.
Ef nahags vandinn
blindar sýn
Það sem mér fannst einkenna
þessar stefnuræður var ákveðin
skammsýni og starsýni á þann efna-
hagsvanda sem við blasti hvetju
sinni og menn brutust um til að
reyna að leysa. Þeir voru fastir í
áhyggjum vegna peningamála og
einnig fastir í því að velta fé eftir
hefðbundnum rásum. Þeir töluðu
„Til þess að íslendingar
geti orðið gjaldgengir á
vinnumarkaði framtíð-
arinnar og menningar-
og efnahagslegt sjálf-
stæði þjóðarinnar sé
tryggt verðum við að
standa vörð um
menntakerf ið og bæta
það með öllum ráðum.“
um fjárfestingar í þrengsta efna-
hagslegum skilningi og fyrst og
fremst um það sem kallað er efna-
hagsmál! Framsýni og langtíma-
sjónarmið fannst mér almennt
vanta, einnig „dynamiska" og
ferska hugsun.
Menntun og rannsóknir virtist
fremur hafa flokkast undir aukaat-
riði eða munað en vænlegan fjár-
festingarkost, hvað þá undirstöðu-
atriði fyrir farsæla efnahagsstefnu.
Síðari hluti þess titils sem erindi
mitt hefur varpar einmitt skýru ljósi
á þessa hugsun, þ.e.: Tækni og
nýsköpun vs (les versus) efnahags-
stefna. Versus þýðir gegn, saman-
borið við eða andstætt.
f mínum huga er ekki um að
ræða tækni og nýsköpun andstætt
efnahagsstefnu. Tækni og nýsköp-
un hlýtur m.a. að vera undirstaða
farsællar efnahagsstefnu og því
eiga þær samleið.
Ég hef verið nokkuð svartsýn í
máli mínu hingað til og það er ekki
alveg réttlátt því að vissulega hefur
ýmislegt jákvætt verið gert. Má þar
t.d. nefna Rannsóknarsjóð Rann-
sóknaráðs. Einnig hafa margir
stjórnmálamenn komið auga á ýmsa
möguleika í tengslum við rannsókn-
ir, ekki síst svokallaðar hagnýtar
rannsóknir og afurðir þeirra. Þeir
hafa einkum í seinni tíð tekið sér
ýmis hjálpræðisorð í munn og talað
um líftækni og fiskeldi sem bjarg-
ráð framtíðarinnar. Hins vegar
hefur skilningsleysi á mikilvægi
rannsókna verið áberandi sem sést
best á því að byijað er á gífurlegum
fjárfestingum bæði í fískeldi og loð-
dýrarækt án þess að hirða um
uppbyggingu rannsókna í tengslum
við þessar viðkvæmu atvinnugrein-
ar.
Bókvitið, næringar-
fræði framtíðar
Tilhneiging stjómmálamanna til
að flokka rannsóknir í hagnýtar og
grunnrannsóknir er hættuleg að
mínu mati og stafar af skilnings-
leysi á ferli og eðli rannsókna.
Stjómvöld sækjast gjarnan eftir
einhveiju bitastæðu til að láta í
askana og þau draga dám af máis-
hættinum, trúa lítið á bókvitið, hvað
þá á grunnrannsóknir. Algengur
skilningur á grunnrannsóknum er
að þær séu athæfi sem stórþjóðir
einar ættu að sinna og litlar þjóðir
einungis þegar og ef þær hafa efni
á því. Þetta tel ég hættulega hugs-
un og slæmt ef vísindamenn ýta
undir hana. Hagnýtar afurðir
spretta þar sem rannsóknir eru
stundaðar. Miklu nær væri að tala
um rannsóknir og hagnýtingu
þeirra. Því er mikilvægt að leggja
fé til rannsókna þannig að vænta
megi hagnýtrar uppskeru.
Þetta hefur alls ekki verið gert
í nógu ríkum mæli á undanförnum
árum.
Ríkið axlar ekki ábyrgð
Stefna stjómvalda í þessum mál-
efnum kemur skýrt fram í fjárveit-
ingum bæði til rannsókna og
þróunarstarfsemi (r og þ).
Flest lönd hafa nú sett sér það
markmið að auka vemlega þann
hlut þjóðartekna sem varið er til r
og þ (mynd 1).
Smærri iðnríki stefna að því að
auka þennan hlut úr 1,3—1,5% af
þjóðartekjum (Danmörk, Noregur
og Finnland) upp í 2—2,2% á næst-
unni, en tæknilega þróuð iðnríki
eins og V-Þýskaland, Japan og
Svíþjóð vilja hækka sitt hlutfall úr
2,3-2,5% í 2,8-3%.
Á áttunda áratugnum nærri tvö-
faldaðist hlutfall framlaga til r og
þ hérlendis úr 0,45—0,70% (mynd
2).
Eftir að hafa staðið í stað um
tíma virðist það nú hækka á ný.
Þó er meginskýringin á þeirri
aukningu, framlag atvinnulífsins en
ekki ríkisins til rannsókna.
Langtímaáætlun Rannsóknarráðs
1982—87 lagði áherslu á að rann-
sóknarstofnanir leituðu aukinna
tekna utan fjárlaga án þess þó að
fjárveitingar ríkisins yrðu týrðar.
Um leið og stofnanir fóm svo að
afla tekna, brá svo við að tilsvar-
andi upphæðir vom dregnar frá
ijárveitingu til stofnananna á fjár-
Iögum (mynd 3).
Ríkið hreinlega sveikst um að
leggja fram sinn hlut. Rannsókna-
starfsemi stofnananna hefur því
ekki eflst eins og til var ætlast
heldur hafa áherslur breyst. Hlut-
deild rannsókna hefur minnkað en
þjónustustarfsemi aukist, þvert
gegn því sem að var stefnt. Þessi
þróun hefur enn versnað á þessu ári.
Ef litið er á þátt atvinnulífsins í
fjármögnun og framkvæmd rann-
sókna hérlendis á ámnum
1971—1983 má sjá að fyrirtækin
fjármagna stærri hluta rannsókn-
anna en þau sjálf framkvæma og
er það fremur óvenjulegt (mynd 4).
Þetta hlutfall er mun hærra en
í öðmm löndum (mynd 5).
Af hverju stafar skiln-
ingarskorturinn?
Eftir lestur stefnuræðanna og
Rannsókna- og þróunarstarfsemi í OECD-löndum
F|ármagn til rannsókna- og þróunarstarfsemi sem hlutfall af landsframleiöslu
Hj* ttórþjóöum Hjá mlðlungsþjóóum Hjá smáþjóðum
HeimOd OECD og STIlDtlðiaösnk