Morgunblaðið - 24.02.1988, Side 37

I
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. FEBRÚAR 1988
Afmæliskveðja:
Gísli Hjaltason
Bolungarvík
Einn af mætustu borgurum Bol
ungarvíkur, Gísli Hjaltason frændi
minn fyrrverandi sjómaður er
níræður í dag. Um langt árabil
hefur Gísli sett mikinn svip á heima-
byggð sína. Vinsæll maður og glað-
beittur, sem samferðarmenn minn-
ast með hlýhug og virðingu.
Gísli Hjaltason fæddist í Hnífsdal
þann 24. febrúar 1898. Sonur hjón-
anna Hildar Elíasdóttur (f. 7.12.
1864 d. 9.8. 1949) og Hjalta Jóns-
sonar sjómanns (d. 21.12. 1925).
Á þeim árum sem Gísli Hjaltason
var að slíta bamsskónum í verstöð-
inni við utanvert ísafjarðardjúp var
ólíkt um að litast því sem nú er að
sjá hér vesta. Bolungarvík var ver-
stöð í þess orð fyllstu merkingu.
Þangað streymdu bændur til að
stunda sjóróðra og höfðust við í
verbúðum, „búðum", sem svo voru
kallaðar.Bolungarvík byggðist fyrst
og fremst upp vegna þess að stutt
var á fengsæl fiskimið. Um það
munaði á árabátaöld, þegar menn
knúðu fley sína með líkamlegu afli.
Seinna hófst vélbátaútgerð við
ísafjarðardjúp. Upphaf hennar má
rekja til þess að þeir Sophus Niels-
en og Árni Gíslason settu vél í bát
sinn og gerðu út árið 1902. Þetta
er upphaf vélbátaútvegsins á ís-
landi og því um leið upphaf tækni-
væðingar í íslenskum sjávarútvegi;
tæknivæðingar sem við enn búum
að.
Gísli Hjaltason eins og aðrir
samtíðarmenn hans fæddust því inn
í ævintýrið mikla. Þegar íslenska
þjóðin var að vinna sig út úr fátækt-
inni og verða bjargálna. Kynslóð
Gísla Hjaltasonar lagði mest af
mörkunum í þessari framfarabar-
áttu, með eljusemi, ráðdeild og
framsæknum hug. Þessari kynslóð
eigum við nútímamenn því skuld
að gjalda, sem best verður greidd
með því að vera trúir þeim hug-
myndalega arfi sem okkur var eftir-
látinn.
Eins og að framan greinir var
árabátaöldin að kveðja er Gísli
Hjaltason óx úr grasi á „Mölunum"
I Bolungarvík eftir aldamótin. En
faðir Gísla var á sinni tíð kunnur
ræðari og duglegur sjómaður.
Það vita allir að lífsbaráttan í
Bolungarvík var hörð á þessum
árum. Hjalti og Hildur komu þó upp
hjálparlaust fimm bama hópi með
iöni og sparsemi. Bömin eru í ald-
ureröð: Elísabet er gift var Einari
Guðfinnssyni útgerðarmanni,
Margrét er bjó lengst af í Reykjavík,
Júlíana er bjó með Guðmundi Ben-
ónýssyni, Iengst bónda á Gerð-
hömmm og Kristjana. Auk Gísla
er nú einungis Júlíana á lffi.
Vélbátaútgerðin hafði mikil áhrif
á þróun búsetu í sjávarplássunum
í kring um landið. Fyrir daga vél-
bátanna skipti vitaskuld mestu að
stutt væri á miðin. En eftir að vélar-
aflið leysti ræðarana af hólmi
brejrttust viðhorfin. Þá skipti ekki
eins miklu þó eitthvað lengra þyrfti
að sigla. Þýðingarmeira varð að búa
við góð hafnarskilyrði. Bátar voru
langt fram á þessa öld settir í Bol-
ungarvík, einsog það var nefnt. Það
er, þeir vom hífðir upp á kamb, upp
grýtta fjöruna, studdir af bökum
sjómannanna. Var þetta oft mikið
erfiðis- og hættuverk. Getur hver
maður séð að það var engum heigl-
um hent að eiga við slíkt oft við
örðugar aðstæður. Sleipt var í fjör-
unni og þung úthafsaldan, sem
braut á mönnum og bátum var
ekkert lamb að leika sér við. Það
reyndi því á hreysti manna við slíkar
aðstæður. Gísli hefur stundum sagt
mér af því er hann leitaði sér lækn-
inga suður í Reykjavík, vegna bak-
eymsla. Læknirinn sagði strax er
hann leit bakið augum. „Þú ert úr
Bolungarvík. Það sé ég á bakinu á
þér.“ Þannig var það þá, að átökin
í ljömkambinum vestra settu slíkt
mark á sjómennina fyrr á öldinni
að þá mátti þekkja úr.
Þróunin varð sú í landinu að
bátamir stækkuðu og vélaraflið
bauð upp á möguleika sem áður
höfðu verið lokaðir mönnum. Hafn-
leysið vestra reisti hins vegar skorð-
ur við framþróuninni. Því vom tak-
mörk sett hvað hægt var að gera
þegar hafnarmannvirkin vom ekki
til staðar. Enginn vafí er á því að
um árabil hamlaði hafnleysið mjög
vaxtarmöguleikum Bolungarvíkur.
Ýmsir fylltust því vonleysi og héldu
burt. Svo vom það aðrir sem ævin-
týraþrá og nýjungagimi kallaði í
og seiddi á áður ókunnar slóðir. í
síðar nefnda hópnum var Gísli
frændi minn.
Oft sagði hann mér frá því að
hann hefði fljótt séð að ekkert vit
væri í öðm fyrir ungan mann eins
og sig, annað en að hleypa heim-
draganum og halda suður á land.
í þann tíð einsog jaftian, var erfitt
að komast í góð skipsrúm, en Gísli
var heppinn. Með tilstyrk góðs vin-
ar var hann ráðinn á gott skip.
Skipstjórinn sagði raunar er hann
barði piltinn augum. „Þú ert úr
Bolungarvfk. Þú hiýtur því að
kunna að vinna." — Þar með var
hann ráðinn.
Alltaf hefur Gísli minnst þessara
ára sinna með ánægju. Hann kynnt-
ist mörgu góðu fólki, enda þarf
ekki að efast um að þessi félags-
lyndi og góði drengur hefur átt
auðvelt með að eignast vini.
En römm er sú taug er rekka
dregur föðurtúna til. Gísli Hjaltason
sneri aftur heim til Bolungarvíkur
eftir 18 ára fjarveru og tók upp
sfna fyrri starfshætti. Hann stund-
aði sjóinn um lang árabil. Hvar-
vetna gat hann sér gott orð, enda
trúmennska og samviskusemi hon-
um í blóð borin.
Þegar Gfsli lét af sjómennsku
árið 1950 tók hann við starfí hafn-
arvarðar. Það rækti hann af þéirri
alúð sem honum var lagið. Hann
var og er mikið snyrtimenni og sinn-
ugur um allt það sem honum var
trúað fyrir. Kom það einkar vel
fram í starfi hans sem hafnarvörð-
ur.
Gísla Hjaltasonar naut víða við
í félagsstarfi hér í Bolungarvík, það
lætur nærri að fljótlega væri upp
að telja þau féiög sem hann kom
ekki nærri, en hin þar sem hann
starfaði. Gísli var aldrei einn þeirra
sem var í félagi að nafninu til.
K
Áhugi hans á félagsmálum var ein-
lægur og hann naut þeirra starfa.
Ég efast ekki um að saga félags-
starfs hér væri mun rýrari hefði.
starfskrafta hans ekki notið við.
í Slysavarnafélaginu starfaði
hann áratugum saman. Var hann
formaður Slysavamadeildarinnar
Hjálpar í tvo áratugi og sótti slysa-
vamaþing. Vinna hans að þessum
málaflokki var alveg geysileg en
oft unnin í kyrrþey. Mörg urðu þau
handtökin hans við umsýslan
áhalda og muna slysavamadeildar-
innar.
Er ekki að efa að þau störf hafa
oft komið sér vel. Þessa minntist
slysavamafólk í Bolungarvík er
Gísli var gerður heiðursféiagi deild-
arinnar í Bolungarvík. Og ennfrem-
ur nú á síðasta ári er Björgunar-
sveitin gaf nýjum björgunarbáti
sínum nafnið Gísli Hjalta, í virðing-
arskyni við hinn aldna heiðursfé-
laga. Mér er fullkunnugt um að
Gísli mat mikils þá hlýju og ræktar-
semi er slysavamarfólk sýndi hon-
um með þessum hætti.
Ásamt þeim Óskari Halldórssyni
og Kristjáni Þ. Kristjánssyni hafði
Gísli forgöngu um fyrsta Sjómanna-
daginn í Bolungarvík og var að
sjálfsögðu fyrsti formaður sjó-
Ingibjörg Jóhannsdóttir frá Más-
stöðum í Vatnsdal, nú til heimilis
að Funafold 28, Reykjavík, er níræð
í dag.
Ingibjörg er fædd að Bjama-
staðagerði í Unadal, Skagafjarðar-
sýslu Foreldrar hennar vom hjónin
Anna Ólafsdóttir og Jóhann Símon-
arson bóndi í Bjamarstaðagerði.
Hjónin í Bjamarstaðagerði eignuð-
ust 11 böm, en þar af komust að-
eins 6 til fullorðinsára, og er Ingi-
björg nú ein eftir á lífi. Ingibjörg
fór að vinna fyrr sér mjög ung að
ámm, eins og títt var í þá daga. í
fyrstu innan síns fæðingarhéraðs,
en sumarið 1923 réðst hún sem
hjáiparstúlka vestur í Húnavatns-
sýslu að stórbýlinu Þingeymm. Þá
bjuggu á Þingeymm merkishjónin
Hulda Á. Stefánsdóttir og Jón S.
Pálmason. Ekki var gert ráð fyrir
mannadagsneftidar. Að „málefnum
sjómannadagsins vann Gísli löngum
síðar, hin seinni árin meðal annars
með Geir Guðmundssyni, sem þar
hefur lang mest komið við sögu.
Löngu eftir að Gísli Hjaltason
var kominn í land fann hann til
samkenndar með sjómönnum. Eng-
inn vafi er á því að sú er ein skýr-
ing þess að hann vann af svo mikl-
um alhug að þessum framangreindu
hagsmunamálum sjómannastéttar-
innar. Honum voru líka töm á tungu
orð og orðatiltæki úr gömlu sjó-
mannamáli. Við yngra fólkið gátum
stundum ekki varist brosi yfir því
hvemig Gísli komst að orði. Hjá
honum var þó ekki um neina upp-
gerð að ræða. Hið gamla orðfæri
sjómennskunnar eru honum sjálf-
sagður hlutur.
Auk þessara félagsstarfa sem
getið er má þéss minnast að Gísli
var áhugasamur karlakórsfélagi,
lék í leikritum og er einn heiðurs-
félagi Lionsklúbbs Bolungarvíkur.
Hann var og gríðarlega mikilvirkur
á vettvangi Ungmennafélags Bol-
ungarvíkur og heiðursfélagi þess.
Það var einmitt í Ungmennafé-
laginu að Gísli fékk tækifæri til að
iðka mælskulistina. Það kom hon-
um mjög að gagni í því viðurhluta-
mikla félagsstarfi sem hann innti
af höndum. Hann leit upp til manna
sem áttu gott með að koma fyrir
sig orði og gilti þá einu hvort hann
var þeim sammála eður ei. Oft
minntist hann t.d. með aðdáun á
Jón Thoroddsen skáld, sem hingað
kom vestur í framboð komungur,
— raunar jafnaldri Gísla — árið
1923. Taldi hann Jón hafa verið
einhvem snjallasta ræðumann sem
hann hefði hlýtt á og voru þeir þó
engir aukvisar í þeim efnum stjóm-
málamennimir sem hér gerðu garð-
inn frægan, þá og síðar.
Gísli setti sig aídrei úr færi að
sækja stjómmálafundi. Tók hann
jafnan til máls og var ófeiminn við
að tjá hug sinn. Honum var ákaf-
lega létt að tjá hugsanir sínar.
Hann var hnittinn og fundvís á
skemmtilegar samlíkingar. Fyrir
vikið vom fundir oft fremur minnis-
stæðir fyrir það sem Gísli lagði til
málanna en margorðar ræður
sumra þeirra höfðingja sem hér
settu á langar tölur. Gísli Hjaltason
að Ingibjörg yrði þar nema haustið
og veturinn, en það fór öðruvísi. Í
hartnær 18 ár dvaldi hún þar og
var alveg sama hvort heldur hún
tók að sér úti- eða innistörf, allt
var jafnvel af hendi leyst. Sumarið
1941 giftist Ingibjörg Jósef J. Jó-
sefssyni ættuðum frá Helgavatni í
Vatnsdal, en þau höfðu verið samt-
íða á Þingeyrum. Bjuggu þau á
nokkmm bæjum í Sveinsstaða-
hreppi, en síðustu 12 árin á Más-
stöðum. Þeim hjónum varð ekki
bama auðið, er á legg komust, en
tóku til fósturs bróðurdóttur Ingi-
bjargar, Önnu Bjamadóttur og
reyndust henni sem bestu foreldrar.
Sumarið 1967 missti Ingibjörg
mann sinn og flutti hún þá um
haustið til Reykjavíkur, til fóstur-
dóttur sinnar, og hefur verið til
heimilis hjá hehni síðan.
8&
hefur alltaf verið ákveðinn sjálf-
stæðismaður og ekkert legið á þeim
skoðunum sínum. Það hefur hins
vegar verið hans gæfa að geta unn-
ið með mönnum án tillits til skoð-
ana þeirra og þess vegna notið al-
mennra vinsælda og virðingar.
Sjálfstæðismenn í Bolungarvík
gerðu hann að heiðursfélaga sínum
fyrir all nokkmm ámm.
Sá sem hér ritar hefur verið svo
lánsamur að eiga margar góðar
stundir með Gísla Hjaltasyni. Hann
var tíður gestur á heimili foreldra
minna og ræddi þar um landsins
gagn og nauðsynjar; um pólitík og
útgerð. Hann var með ákveðnar
meiningar og var lítið fyrir það að
gefa sig í fyrstu lotu.þó að honum
væri andmælt. Eftir að ég stoftiaði
heimili kom hann tíðum til okkar
Sigrúnar. Ekki síst eftir að til okk-
ar flutti tengdafaðir minn Þórir
Sigtryggsson. Það mátti heita að
hann kæmi daglega í kjallarann til
Þóris og leit þá einnig tíðum til
okkar. Ymist til að spytja frétta
úr stjómmálum eða af útgerð. Hann
var alltaf aufúsugestur, ekki síst
hjá litlum syni okkar, Guðfinni, sem
kunni vel að meta þennan glað-
beitta aldna frænda. Oft ræddi hann
líka um frændfólk sitt sem honum
var kært. Ekki síst ainafninn Gísli
Jón Hjaltason sem ævinlega hefur
sýnt gamla manninum ræktarsemi
ásamt allri fjölskyldu sinni.
Fyrir örfáum missemm fór að
bera á heilsubresti hjá Gísla mínum.
Hann bjó eins lengi og honum var
unnt á heimili sínu við Vitastíg í
Bolungarvík. Þar kom þó að heilsa
og kraftar leyfðu það ekki lengur.
Fiutti hann þá á sjúkrahúsið í Bol-
ungarvík þar sem hann hefur notið
góðrar umönnunar þess ágæta
starfsfólks er þar vinnur.
Á þessum tímamótum vil ég og
fjölskylda mín senda frænda mínum
Gísla Hjaltasyni alúðarkveðjur.
Kynnin af þessum merka manni
hafa verið ómetanleg. Með störfum
sínum hefur hann verið öðrum fyrir-
mjmd. Verka hans mun lengi verða
minnst. En við frændfólk hans
munum lengst muna ræktarsemi
hans í okkar garð.
Til hamingju með afmælið
ftændi.
Einar K. Guðfinnsson
Ingibjörg mun taka á móti gest-
um laugardaginn 27. febrúar í Hall-
argarðinum I Veitingahöllinni milli
kl. 15.00 og 17.30.
I.B.
Afmæliskveðja:
Ingibj örg J óhanns-
dóttir frá Másstöðum