Morgunblaðið - 27.03.1988, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27.MARZ 1988
B 15
Maðurinn í hinum bflnum er
alltaf að blikka mann þessa dag-
ana — með ljósunum. Táknar hér
og nú: kveiktu á ljósunum, góða!
Léttist að vísu ekki mikið brúnin
við svona blikk. A.m.k. ekki þegar
rafmagnið er rétt að byija að hlað-
ast á geyminum, eftir að greitt
hefur verið leigubflstjóra með
kapal til að komast yfirleitt af
stað í sólarbirtunni. Að vera blikk-
aður svona úti á vegum í útlöndum
táknar allt annað, einfaldlega:
„Varaðu þig! Lögreglan á næstu
grösum! Nýbúinn að fara fram
hjá henni." Þannig verður þar sem
iögregla sýnir mikla hörku og
bflstjórar fá ekki svigrúm til að
sannfærast um gagnsemi tilskip-
ana og venja sig á umbeðin við-
brögð. Þá snýst málið upp í and-
stöðu og samstöðu um hana. Hér
fékk fólk gott svigrúm til að venj-
ast bflbeltunum og koma sér upp
tilheyrandi viðbúnaði. Nú er allt
snarlega keyrt í hótanir og sektir
vegna bflljósanna. Það þarf lang-
an tíma til að innprenta í hugann
að ljós skuli kveikt og slökkt í
sólarbirtu og fylgir óhjákvæmi-
lega rafmagnsleysi og gremja.
Nýir bílar koma með viðvörunar-
útbúnað vegna ljósanna en ekkert
svigrúm er gefíð til að fá það í
eldri bíla, enda segja bflstjórar
með kapal nú góða vertíð. Og
reitt fólk sannfærist hægar. Það
er kallað þijóska og er mannlegur
eiginleiki. Hann Shakespeare sál-
ugi kunni að orða hlutina:
Ó þvílíkt afbragð
að eiga jötunsafl
en þvílík grimmd
að beita því sem jötunn.
Varla fer fram hjá bflstjórum
að vorið er komið með birtuna sem
ekki bregst, hvað sem segja má
um yiinn. Fylgir aukin útivera
íbúanna á þessu vorbjarta landi.
Um leið dregur úr bókalestri vetr-
arins. Þótt í blaði brygði fyrir
efasemdum um að umtal um
jólabækumar ætti rétt á sér svo
löngu eftir jólin, ætlar þessi skrif-
ari að víkja að bók, sem duga
ekki minna en heilir páskar til að
lesa. Enda bókin næstum 1.000
blaðsíður í stóru broti og bundin
í eitt hefti. Svona þungar og þykk-
ar bækur, sem krefjast þess að
setið sé við borð og ekki er hægt
að hringa sig með í hægindastól
eða lesa í rúminu, flokkar Gáru-
höfundur raunar sem óbrúklegar.
En Sögur íslenskra kvenna 1879-
1960 reyndist svo áhugaverð að
lesnar voru allar 980 síðumar.
Að vísu með tilfæringum, upp-
stöfluðum svæflum og sjúkraborði
undir bókina á sænginni. Er þá
mikið á sig lagt. Hvað getur þessi
bók með gömlum skáldsögum
kvenna þá haft svona mikið fram
að færa?
Breska skáldið William Thack-
eray sagði einhvem tíma svo
spaklega: „Skáldsaga ber hærra
hlutfall af sannleika en bók sem
gefín er út fyrir að vera sannleik-
ur.“ Þurfum við raunar lengi að
leita til að sannfærast? Segja
skáldsögur nóbelsskáldsins okkur
ekki meira um mannfólkið í
landinu á ýmsum tímum en margt
fræðiritið? Hann lætur okkur
fínna fyrir því. Og það er einmitt
það sem fyrmefndar sögur gera.
Með því að draga fram skáldsögur
frá því fyrstu íslensku konumar
tóku að rita sögur um 1879 og
skipta sögum þeirra eftir tímabil-
um, sem birtast í réttri tímaröð,
fínnur lesandinn hvað það var sem
á hveijum tíma brann á konunum
í þessu landi og hvemig áherslum-
ar breytast smám saman. Þannig
lejrfír Soffía Anna Birgisdóttir,
sem valið hefur sögumar, þeim
sjálfum að sýna okkur hvað konur
voru mest að hugsa um. Og tæki-
færi gefst til að fletta upp í að-
gengilegum eftirmála hennar, ef
maður vill samtímis vita meira
um tímabilið eða einstaka höf-
unda.
Fyrsti höfundurinn og fulltrú-
inn fyrir tímabilið frá 1879 fram
til aldamóta er Torfhildur Hólm,
sem var fyrsti íslendingurinn sem
gerði ritstörf að lífsstarfí sínu.
Þá em konur byijaðar að feta sig
með ljóð og sögur í tímaritum.
Hlýðnin og skylduræknin við föð-
ur og eiginmann sýnist yfirgnæfa
í hugum kvennanna, þeim kemur
ekki til hugar annað en að sýna
beri hlýðni og skyldurækni. Þær
mögla ekki. Það sem skiptir sköp-
um er hvort eiginmaðurinn beitir
konu sína ofriki eða tillitssemi.
Áfram ber þetta sama efni hæst
með blæbrigðabreytingum á tíma-
bilunum á eftir, 1900-1920,
1920-40 og 1940-60.
Á fyrstu tuttugu árum aldar-
innar fer í sagnagerð kvenna að
votta fyrir togstreitunni milli
skyldu og langana, kvenhlut-
verksins og t.d. menntunar. Kon-
an er farin að „fóma“ sér fyrir
heimilið og bömin, sem er sjálf-
gefið en ekki átakalaust. Á næsta
tímabili, 1920-40, má fínna að
meðal kvenna em komnar efa-
semdir um hjónabandið og sam-
skipti kynjanna. Konan á þó enn
að fóma og bæla, þótt merkja
megi vissa uppreisn gegn því að
svo þurfí að vera. Efasemdir
komnar upp um ágæti fómarinn-
ar. Og á síðasta 20 ára tímabilinu
til 1960 má í sagnagerð kvenrit-
höfunda sjá komna kröfu í tog-
streituna milli skyldu og langana.
Konumar em að leita að frelsun
frá áþján og fómarskyldu til
menntunar og sjálfstæðis. Bókinni
lýkur með sögum Ástu Sigurðar-
dóttur með ádeilu á hræsni og
yfirborðsmennsku. Konurnar em
að bijótast undan fómarskyldunni'
og hefðbundnu kvenhlutverki en
með miklum átökum — og fóm.
Auðvitað kemur fleira fyrir 'en
þessi togstreita milli skyldu, lang-
ana og fóma, en hún er viðvar-
andi og ber ætíð hæst. Nú á
tímum þegar fyrirfram er tuggið
ofan í lesandann hvað megi fínna
í skáldsögum svo hann á í vök
að veijast, er gaman að skynja
svona slög hvers tíma og áherslu-
breytinguna.
Og þegar maður svo í kjölfarið
les nýju jólabækumar eftir kven-
rithöfundana okkar sem nú ber
hæst, Gunnlaðarsögu Svövu Jak-
obsdóttur og Kaldaljós Vigdísar
Grímsdóttur (hef ekki enn lesið
Hringsól Álfrúnar Gunnlaugs-
dóttur), þá fer hugurinn í sama
farveg að leita eftir því hvað nú
muni mest brenna á kvenrithöf-
undunum. Þessum tveimur er það
sameiginlegt að vera efst í huga
togstreitan milli manneskjunnar
og listarinnar. Raunar vottar
snemma í sögum fyrri kvenna
(Huldu og ólafar frá Hlöðum á
tfmabilinu 1900-1920) fyrir tog-
streitu milli kvenhlutverksins og
listarinnar, sem staða konunnar
meinar henni aðgang að. Grímur
Hermundsson hennar Vigdísar á
langa dulúðuga leið sem teygir
anga sína aftur og í hið óræða
og togstreitu áður en hann geng-
ur inn í málverkið, listina. Skáld-
skapurinn og konan er Svövu efst
í huga. Að konan endurheimti
rétt sinn á skáldabekk, sæki
skáldamjöðinn sem Óðinn stal eða
vélaði endur fyrir löngu af Gunn-
löðu. Sögupersóna hennar, Gunn-
löð, svíkur ekki skáldskap sinn,
það er mest um vert.
Esra Pound sagði að bókmennt- '
ir væru tungumál hlaðið mein-
ingu. En það er svo ágætt þegar
maður er einn með bókinni, að
enginn er að skipta sér af því
þótt maður misskilji alla meining-
una og vaði f villu og svíma. Nema
farið sé að blaðra á prenti, þá
verða bókmenntimar gjaman með
orðum bandaríska skáldsins Mor-
leys „einhver mest hrífandi, við-
sjárverðasta og hættulegasta
greinin".
DULUX EL
frá
OSRAM
- 80% orkusparnaður
- 6 föld ending
- E 27 Fatning
7 W
11 W
15 W
20 W
Fæst í öllum helstu raftækjaverslunum og kaupfélögum
landsins.
Heildsölubirgöir.

JÓHANN ÓLAFSS0N & CO.HF.
43 Sundaborg 13-104 Reykjavík-Sími 688 588
RITVÉLAR
rEIKNIVÉLAR
prentarar
tölvuhúsgogn
Til fermingargjafa
Bakpokar, svefnpokar og tjöld
Dæmi um verð: Góður bakpoki og svefnpoki,
verð frá kr. 4.495,-
Eyjarslóð 7, Reykjavík - Pósthólf 1659
Sími 621780 - Heimasími 72070
-10° c
>15° C
varmabil
SEGLAGERÐIN ÆGIR hf