Morgunblaðið - 21.09.1988, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 1988
43
hún kaus. Er þetta því merkilegra,
að ókunnir gátu oft ekki greint
kennarann frá krökkunum, svo
stelpuleg var skólastjórafrúin og
frjáls í öllu fasi. En yfirburðaþekk-
ing og leiftursnögg hugsun ásamt
þeim kærleika sem allt bræðir voru
þeir eiginleikar sem dugðu.
Árin á Eiðum urðu 10 alls, þar
af 8 við kennslustörf að meira eða
minna leyti. Auk starfa sinna við
skólann kom frú Guðrún að félags-
málum í sveit og Héraði. Tók hún
m.a. þátt í starfi Kvenfélags Eiða-
þinghár og sótti þing Sambands
austfirskra kvenna. Einig tók hún
oft að sér upplestur á opinberum
vettvangi og flutti þá bæði laust
mál og bundið með einkar skýrum
og áheyrilegum hætti, enda tungu-
takið allt í senn;_ ljúft, hljómgott og
rammíslenskt. Ohætt er að segja;
að á þessum árum hafi Guðrún orð-
ið hvers manns hugljúfi austur þar.
Þegar starfstíma á Eiðum lauk,
var Guðrún einn vetur á Sandi í
Aðaldal með böm sín íjögur en
bóndi hennar dvaldi við framhalds-
nám í Gautaborg. Þennan vetur
endumýjaði hún kynni við sveit-
unga sína gamla, auk þess sem hún
fékkst mikið við lestur og skriftir.
Sumarið 1974 flutti ijölskyldan til
Reykjavíkur. Bjuggu þau á næstu
ámm fýrst á Fálkagötu 14, síðan
á Hjarðarhaga 64 og loks á
Grímshaga 8, þar sem fjölskyldan
hefur búið sl. 10 ár.
Haustið 1974 sótti Guðrún um
inngöngu í Háskóla íslands og
hugði þar á n£m í íslenskum fræð-
um. Gekk það ekki þrautalaust fyr-
ir sig. Stúdentsprófi hafði hún ekki
lokið sem þá átti að heita eini lykill-
inn að háskólavísindum. Hélt m.a.
einn prófessora því fram að gæði
náms yrðu eyðilögð, ef hleypa ætti
svo illa undirbúnu fólki í æðra nám.
Háiskólayfirvöld samþykktu engu
að síður, að hún skyldi hljóta inn-
göngu með því ákvæði þó, að hún
yrði að bæta við sig námi í einum
til tveimur greinum ef ástæða þætti
til. Til þess kom þó aldrei, því kenn-
umm og nemendum varð fljótt ljóst,
að hér var um yfírburðanámsmann
að ræða. Samnemendum sínum
liðsinnti hún á ýmsa lund og á tíma-
bili hvað mest í þeim greinum þar
sem undirbúningi hennar sjálfrar
átti að vera mest áfátt. Þrátt fyrir
hina erfiðu fæðingu þróuðust mál
með þeim hætti, að Háskóli íslands
varð hennar annað heimili á næstu
ámm. Námið sótti hún eins stíft
og aðstæður leyfðu með bammörgu
heimili og kennslu sem hún stund-
aði ailtaf eitthvað, sérstaklega þeg-
ar líða tók á námstímann. Kenndi
hún þá við ýmsa framhaldsskóla,
einkum Menntaskólann við
Hamrahlíð og Menntaskólann í
Kópavogi, en þar var hún fastráðin
kennari seinni árin og eignaðist þar
marga vini í hópi nemenda og kenn-
ara. Einnig fékkst Guðrún mjög við
prófarkalestur á þessum ámm,
enda þægilegt að grípa í slík verk
með heimilisstörfum og námi.
Námsárangur Guðrúnar í Há-
skóla íslands varð mjög á sama veg
og árangur hennar í öðmm skólum
áður; alltaf í fremstu röð og með
toppeinkunnir og sá ekki á því að
manneskjan bar lengst af þrefalt
álag anna. Lauk hún fyrst BA-
prófi í íslensku og síðar cand.
mag.-gráðu. Lokaritgerð hennar
fyallaði um „Huldu“ skáldkonu, sem
hún dáði mjög og fann til nokkurr-
ar samkenndar með. Er væntanleg
bók um Huldu í samantekt Guðrún-
ar hjá Menningarsjóði innan tíðar,
en handriti að bók þeirri skilaði hún
frá sér fyrir fáum mánuðum. Löngu
áður en sá fyrir endann á háskóla-
náminu var Guðrún búin að marka
sér farveg og stefnu í fræðum
sínum. íslenskar þjóðsögur og þá
einkanlega álfasögur og huldufólks
varð hennar sérsvið. Gleypti hún
bókstaflega í sig allt sem til var á
prenti í þeim efnum og þegar þraut
sjóðurinn á íslandi var haldið til
Noregs, Finnlands og nú síðast í
júní sl. til Dublin á Irlandi til þess
að afla sér gagna, gera samanburð,
leita líkinga og tengja saman. Til
rannsókna sinna í þessum efnum
hafði hún a.m.k. í tvígang hlotið
styrk úr vísindasjóði Islendinga.
Þá hafði hún einnig nýverið tekið
saman og búið til prentunar tvær
bækur um íslenskar þjóðsögur sem
Mál og menning hefiir gefið út.
Mun það mál margra að Guðrún
hafi verið orðin „auktoritet" á sínu
sviði og vandséð að nokkur. annar
íslendingur hafí búið yfir ámóta
þekkingu í þeim fræðum. Og þá er
klippt á þráðinn. Einmitt núna, þeg-
ar löngu og ströngu námi er lokið,
bömin vaxin úr grasi og hún rétt
að taka flugið á sinni fræðimanns-
braut. Það eru undarleg örlög.
Svo sem að framan greinir er
ljóst, að Guðrún Bjartmarsdóttir var
á margan hátt einstök manneskja
og óvenju vel gerð. Gáfumar leiftr-
andi, námsárangur fágætur, iðni
og afköst með ólíkindum. Þekking
hennar á íslensku máli og fræðum
var djúp og rík. Vísindaleg hugsun
á því flugi að einungis fáir fylgdu
henni þar eftir. Samfara þessu hlýtt
hjartalag og einlægur kærleikur til
alls sem lífsanda dró. Geðslag
óvenju þjált og glatt, þolinmæði
mikil, lítillæti og umburðarlyndi í
annarra garð. Allt tvinnaðist þetta
með ólýsanlegum hætti í sterkum,
blíðum og heillandi persónuleika.
Þá er að geta þess, að Guðrún
var óvenju falleg kona; grönn en
glæsilega vaxin og tíguleg í fasi
þann veg að engan gat grunað að
þar færi önnum kafin fjögurra
bama móðir, hárið ljóst og gullið
og eðlilega liðað frá náttúmnnar
hendi, augun blá, stór, opin og skær
og minntu alltaf á skínandi stjöm-
ur. Lífshættir hennar voru líka á
flestan hátt til fyrirmyndar; ekki
reykti hún né drakk, hreyfði sig
reglulega og stundaði göngur,
neytti nær einungis hollrar fæðu
enda heilsuhraust með afbrigðum.
Er því með öllu óskiljanlegt, hvers
vegna þessi manneskja er nú á brott
kölluð, nema menn trúi hinni fomu
reglu, að þeir sem guðimir elska
i deyi ungir. Hvað sem um það má
segja er ljóst, hvemig sem á er lit-
ið, að hér er um óbætanlegan missi
að ræða. Sárast er vitanlega fyrir
böm, eiginmann, aldraða móður og
systkini, en hér er ekki síður tjón
íslenskra fræða og þar með þjóðar-
innar allrar. Enginn er í augsýn,
sem hafíð gæti merki það í rann-
sóknum þjóðsagna er fellur til jarð-
ar með Guðrúnu.
Það er þó nokkur huggun að
hafa fengið að kynnast þessari dá-
samlegu og vel gerðu manneskju
og verða henni samferða um stund.
Mynd hennar svífur fyrir hugsjón-
um hrein og tær og björt og göfgar
hvem þann mann, sem þess fékk
notið.
Guðrún Bjartmarsdóttir hverfur
nú frá okkur um sinn. Fer þar fyr-
ir eins og í svo mörgu öðm. Þá er
hoilt að minnast orða spámannsins
(K. Gibran) þegar hann segir m.a.;
Því hvað er það að deyja annað en
að standa nakinn í blænum og
hverfa inn í sólskinið? Og hvað er
að hætta að draga andann annað
en að frelsa hann frá friðlausum
öldum lífsins, svo hann geti risið
upp í mætti sínum og ófjötraður
leitað á fund guðs síns? Aðeins sá,
sem drekkur af vatni þagnarinnar,
mun þekkja hinn volduga söng. Og
þegar þú hefur náð ævitindinum,
þá fyrst munt þú héíj'a írjall-
gönguna. Og þegar jörðin krefst
líkama þíns, muntu dansa í fyrsta
sinn.
Blessuð sé minning hennar.
Þ.S.
Bekkurinn er ókyrr þegar álfkon-
an kemur svífandi inn í síðu pilsi,
blússu og vesti, með ljóst hárið
uppsett í hnakkanum. Andlitið lif-
andi, augun eilítið pírð. Hún skynj-
ar andrúmsloftið og vonbrigðin
leyna sér ekki þegar hún segin
„Oh, ég sem var búin að hlakka svo
til í allan dag að koma og kenna
ykkur!“ Og áður en varir hefur
Guðrún Bjartmarsdóttir leyst bekk-
inn úr álögum ókyrrðar.
Menntaskólaárin era í hugum
margra sveipuð Ijóma. Minningar
frá þessum tíma era ekki endilega
tengdar náminu sjálfu heldur fé-
lagslífinu og þeim vináttuböndum
sem tókust meðan á námi stóð.
Guðrún Bjartmarsdóttir var bæði
góður kennari og vinur, innan
veggja skólans sem utan. Leiðir
okkar lágu oft saman eftir stúdents-
próf. Hún fylgdist með sínum gömlu
nemendum af áhuga og hvatti þá
til dáða á þeim brautum er þeir
höfðu valið sér. Störfum hlaðin gaf
hún sér ætíð tíma til að ræða lífið
og tilverana enda fannst okkur við
eiga heilmikið í henni og hún í okk-
ur.
Það er ómetanlegt að hafa feng-
ið að kynnast svo hlýrri manneskju.
Við vottum aðstandendum Guðrún-
ar okkar dýpstu samúð.
En loftvegir blána í laðandi fjarska;
hve langt er að ströndum!
Og hver veit þó nema að svanir þeir syngi
í sólfegri löndum? (Hulda)
Fyrir hönd fjórða bekkjar
( Menntaskólans í Kópavogi
1984-1985,
Ferdinand Jónsson,
Pétur Már Ólafsson,
Sigríður Kristinsdóttir,
Valgerður Benediktsdóttir.
Það leið að hausti og skólinn
átti að fara að byija. Við hittumst
kennaramir í íslenskudeildinni og
fóram yfír námsefni komandi vetr-
ar. Við voram bjartsýn á framtíðina
eins og kennarar era ævinléga á
haustdögum, það er alltaf svo gam-
an að he§a störf að loknu góðu
sumarleyfí. Sérstök ástæða var líka
til að gleðjast að þessu sinni; góð
vinkona og samkennari við deildina
var að he§a störf við skólann að
nýju eftir tveggja ára leyfi frá störf-
um. Þá kom reiðarslagið. Guðrún
Bjartmarsdóttir hafði fengið heila-
blóðfall og lá nú milli heims og
helju á sjúkrahúsi. Eins og aðrir
vinir hennar biðum við þess milli
vonar og ótta hvemig henni reiddi
af en vonin reyndist tál. Skapadæg-
ur Guðrúnar nálgaðist óðfluga og
hún lést tveimur vikum síðar.
Okkur, samkennuram hennar og
öðra starfsfólki við Menntaskólann
í Kópavogi, er á þessari stundu
tregt tungu að hræra þegar einn
úr hópnum er hriflnn á brott svo
til fyrirvaralaust. Missir ástvinanna
er að sjálfsögðu sárastur en missir
okkar og skólans er líka mikill.
Guðrún var ekki einasta frábær
kennari heldur líka vandaður fræði-
maður og trygg vinkona. í kennara-
hópnum var hún ævinlega glöð og
uppörvandi, stundum hrókur alls
fagnaðar og alltaf reiðubúin að
leggja góðum málum lið. Hún var
einkar þolinmóð bæði við nemendur
sína og okkur hin og sérstakan
hauk í homi áttu nýliðamir í kenn-
arahópnum þar sem Guðrún var.
Hún var ávallt fús að leiðbeina þeim
og miðla af sinni löngu og Qöl-
þættu kennslureynslu. Og hollráð-
um hennar var óhætt að treysta.
Guðrún Bjartmarsdóttir var fædd
á Sandi í Aðaldal 3. júlí 1939, elst
sjö bama hjónanna Hólmfríðar
Sigfúsdóttur og Bjartmars Guð-
mundssonar, sem þá vora bændur
þar. Bjartmar, sem einnig var al-
þingismaður um árabil, er látinn
en Hólmfríður lifir dóttur sína og
býr nú í Reykjavík. Heimilið á Sandi
var rómað menningarheimili þar
sem bömin drakku í sig með móður-
mjólkinni allt það besta sem íslensk
menning hefur upp á að bjóða; sög-
ur og ljóð, bæði fom og ný, þjóðleg-
an fróðleik hvers konar svo og það
sem efst var á baugi hveiju sinni
í bókmenntum og listum. Síðast en
ekki síst var í uppeldi bamanna
lögð rík áhersla á samviskusemi,
heiðarleika, góðvild og lítillæti. Allt
bar þetta ríkulegan ávöxt í persónu-
leika Guðrúnar sem auk þess var
gædd óvenju góðum gáfum, bæði
námsgáfum og þeim gáfum sem
ekki verða mældar með neinum
þeim mælistikum sem við misvitrir
menn notum við slíkar mælingar.
Guðrún giftist 13. ágúst 1961
æskuun'nusta sínum, Þorkatli Stein-
ari Ellertssyni, sem nú er kennari
við Fjölbrautaskólann í Breiðholti.
Þau eignuðust fjögur böm, Þormar
f. 1962, Þorra f. 1965, Álfrúnu
Guðríði f. 1968 og Teit f. 1969.
Elsti pilturinn er fluttur að heiman
en hin þijú era enn í foreldrahúsum.
Strax á bamsaldri var Guðrún
afar fróðleiksfús og næm til bókar-
innar og þráði því að menntast.
Hún stundaði í heimabyggð sinni
bama- og unglinganám og tók
landspróf miðskóla frá héraðsskól-
anum á Laugum. Um frekara nám
var ekki að ræða að sinni fyrir
ungu stúlkuna, fæst alþýðuheimili
höfðu um miðja öldina ráð á að
kosta böm sín til langskólanáms,
einkum væra bömin mörg og heim-
ilið þungt. Það var hins vegar ijarri
Guðrúnu að leggja árar í bát, hún
var ákveðin í því að læra meira þó
að síðar yrði. 1957 réðst hún sem
kennari að Haukadal í Dýrafirði og
kenndi þar við góðan orðstír einn
vetur. Var með ólíkindum hvað
þessi fallega og fínlega 18 ára
stúlka náði góðum tökum á bömun-
um og kennslunni og einmitt þama,
vestur í Haukadal, ákvað hún hvert
skyldi verða ævistarf sitt. Árið eftir
hóf hún nám í Kennaraskólanum
og lauk þar tilskildu fjögurra ára
námi á þremur áram. 1961 fór hún
ásamt eiginmanni sínum til Svíþjóð-
ar þar sem hann var í námi næstu
þijú árin. Þar var hún fyrst og
fremst húsmóðir en veturinn
1963—’64 kenndi hún við grunn-
skólann í bænum Áseda í Smálönd-
um. Þar var sömu sögu að segja
og áður; kennslan lét Guðrúnu eink-
ar vel. Þau hjónin komu heim um
vorið og næsta vetur kenndi Guðrún
forfalla- og stundakennslu við ýmsa
skóla í Reykjavík. 1965 urðu þátta-
skil í lífi fjölskyldunnar þegar Guð-
rún og Þorkell réðust að Alþýðu-
skólanum á Eiðum, hann sem skóla-
stjóri og hún sem kennari. Þama
vora þau næstu 8 árin og lögðu
nótt við dag til að starfíð mætti
bera sem mestan árangur. Allan
þann tíma var skólinn á Eiðum
heimavistarskóli og þarf ekki að
hafa um það mörg orð hversu
vandasamt, erfitt og krefjandi er
starf kennara og skólastjómenda
við slíka skóla. Á þessum áram
fæddust tvö yngstu bömin en samt
stundaði Guðrún kennsluna af
krafti, mismikið þó eftir heimilisað-
stasðum. Og enn sem fyrr Iék
kennslan í höndum hennar; fyrrum
baldnir óróaseggir og hrekkjusvín
urðu ljúfir sem lömb undir hennar
stjóm. Ekki var þó hávaðanum fyr-
ir að fara hjá Guðrúnu, hún þurfti
ekki einu sinni að brýna raustina
svo neinu næmi heldur náði hún til
pjakkanna með sinni glöðu lund og
hlýja viðmóti ásamt því að veita
þeim góða og vandaða kennslu.
Þetta var aðal hennar sem kennara
alla tíð.
1973 fór Þorkell Steinar til
Svíþjóðar í tveggja ára framhalds-
nám. Fyrri veturinn dvaldist Guð-
rún norður á Sandi hjá Hólmftíði,
systur sinni, en 1974 hóf hún nám
í íslenskum fræðum við Háskóla
íslands þaðan sem hún lauk fyrst
BA-prófí og síðar magistersprófi,
• hvort tveggja með miklum ágætum.
Samtímis stundaði hún kennslu,
fyrst við Menntaskólann í
Hamrahlíð en 1983 varð hún fast-
ráðinn kennari við Menntaskólann
í Kópavogi. Þar hefur hún starfað
síðan að undanskildum tveimur
síðustu áranum, en þá var hún í
leyfi frá störfum vegna fræði- og
kennslustarfa við Háskóla íslands.
0g eins og segir í inngangsorðum
þessarar greinar var hún að koma
aftur til starfa á sinn gamla vinnu-
stað þegar kallið kom.
Eins og sjá má af því sem hér
hefur verið sagt um æviferil Guð-
rúnar hefur hún þurft talsvert að
hafa fyrir lífinu og fáa hluti fengið
á silfurfati. Hún hefði sjálfsagt
getáð átt mun náðugri daga en
raunin varð hefði hún látið sér
nægja hefðbundið eiginkonu- og
húsmóðurhlutverk eins og til var
ætlast af jafnöldram hennar. Því
fer ijarri að með þessu sé verið að
gera lítið úr húsmóðurstörfunum
og því síður móðurhlutverkinu, enda
mun vandfundinn betri og nær-
gætnari móðir en Guðrún var. Konu
eins og Guðrúnu nægðu hins vegar
ekki fjórir veggir heimilisins til
lengdar. Innra afl hennar og
lífskraftur nánast sprengdu þá af
sér einkum þegar um tók að hægj-
ast hjá hénni og skyldustörfin
vegna bamanna minnkuðu. Þá
sökkti hún sér ofan í fræðistörfín
af miklum áhuga og þar átti hún
heima. Þar fékk hugsunin þá vængi
sem „himinninn ætlaði sér“.
(St.G.St.)
Eins og áður segir var Guðrún
alin upp á rótgrónu menningar-
heimili þar sem hvers konar þjóðleg-
ur fróðleikur var í heiðri hafður.
Það var því ekki tilviljun að hún
valdi sér þjóðsögur sem fræðigrein.
Frá blautu bamsbeini nam hún álfa-
og huldufólkssögur af vöram móður
sinnar og ekki síður af vöram fóstra
sinnar, Guðríðar, sem var á heimil-
inu alla bemsku Guðrúnar. Mun
hún hafa kunnað ógrynni slíkra
sagna sem hvergi hafa komist á
blað og era nú týndar utan þær sem *
Guðrún kann að hafa bjargað.
Guðrún fékk tvisvar styrk úr
Vísindasjóði til að sinna fræðistörf-
um og notfærði sér það til hins
ítrasta. Hún fór m.a. til írlands til
að rannsaka og bera saman íslensk-
ar og írskar þjóðsögur. Einnig var
hún í Noregi um tíma sömu erinda.
I fræðimennskunni naut sín vel
frumleg hugsun hennar og sá hæfi-
leiki sem einungis fáum er gefinn;
að koma flóknu efni á framfæri á
svo góðu og auðskildu máli að hvert
bam fær skilið. Slíkt er aðalsmerki
góðra fræðimanna. Það er því mik-
ill skaði fyrir íslensk fræði og þjóð-
fræði að nú fer forgörðum með
Guðrúnu mikil reynsla og þekking
í þessum fræðum, þekking sem
henni vannst ekki tími til að vinna
úr.
Þessum fátæklegu kveðjuorðum
fer nú senn að ljúka. Sjaldan eða
aldrei er vamarleysi mannsins jafn-
augljóst og á stundum sem þessum;
þegar fólk í blóma lífsins er hrifið
á brott fyrirvaralaust. Sárastur er
missir bamanna, því að fyrst og
síðast var Guðrún mikil móðir. Við
biðjum þeim blessunar svo og eigin-
manni hennar og öðram ástvinum.
Við samstarfsmenn hennar í MK
þökkum fyrir þau ár sem við áttum
með henni. Elskulegri og betri
vinnufélaga er vart hægt að hugsa
sér enda mun verða vandfyllt það --
tómarúm sem hún skilur eftir sig.
Samstarfsmenn við Mennta-
skólann í Kópavogi.
t
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og
útför systur okkar,
KLÖRU MATTHÍASDÓTTUR.
Systur hlnnar látnu.
t
Þökkum innilega þeim fjölmörgu er sýndu okkur samúð og vinar-
hug viö fráfall sonar okkar og bróöur,
GUNNARS EYÞÓRS ÁRSÆLSSONAR
matrelðslumanns.
Slgríður G. Eyþórsdóttlr,
Ársœll Pálsson
og systur hins látna.