Morgunblaðið - 11.01.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 1990

Komið við í Hrísey,
perlu Eyjafjarðar
eftir Guðjón
Björnsson
Tilefni eftirfarandi skrifa er grein
eftir fyrrverandi veitingamann í
Hrísey, nú fluttur til Reykjavíkur,
sem birtist í Morgunblaðinu 14.
desember sl. undir yfirskriftinni „Er
lögregluríki í perlu Eyjafjarðar?“
Hér er engan veginn verið að svara
fyrrnefndri grein, en hún gaf fylli-
lega tilefni til að Hríseyingar létu
til sín heyra á sinn hátt. Hríseying-
ar láta svo fyrrnefnda grein ekki
hrófla við sér frekar.
Til Hríseyjar kemur fólk með
ferju og því er það hafnarsvæðið
sem fyrst verður séð; sýnir um-
gengnishætti og glöggir geta jafn-
vel fundið fleira í fari heimamanna
við þessi fyrstu kynni af staðnum.
Við skulum að sumarlagi 'fylgjast
með aðkomumanni, reyna að fá til-
finningu fyrir því sem snertir hann
og veita honum jafnframt örlitlar
upplýsingar um Hrísey.
Þar sem leiðin liggur til þorpsins
frá höfninni er aðal athafnasvæði
Hríseyinga. Fram undan, fjærst og
yfir aðra byggð, blasir við Syðsti-
bær, byggður 1912. Miðað við
byggingartíma er Syðstibær stór-
hýsi sem setur afgerandi svip á
staðinn. Nær er kirkjan, byggð
1927 og með hliðsjón af því er hún
einnig veglegt hús. Undir hallanum
framundan, sem veit jafnt aflíðandi
inn hæsta hluta eyjarinnar, er
fyrsta íbúðarhúsagata þorpsins. Við
hana er einnig verslunin, leikskólinn
og pósthúsið. Meðalaldur íbúðar-
húsanna sem nú eru næst aðkomu-
manninum er yfir 60 ár. Útlit þess-
ara húsa ber eigendum þeirra gott
vitni, yfir þeim er friður og þau
veita gestum og gangandi af frið-
sæld sinni.
Nú er sá aðkomni kominn inn í
þorpið. Hann stendur á krossgötum
og væntanlega með hlaupandi og
hjólandi krakka á báðar hendur.
Fullorðnir eiga einnig erindi og
bjóða þá gjarnan góðan dag. Það
er eins og þessu ágæta fólki sem
sækir Hrísey heim þyki ofur vænt
um að því sé heilsað glaðlega.
Dráttarvél gæti þurft að komast
hjá, jafnvel lyftari. Við kaupfélagið,
sem nú er næsta hús á vinstri hönd,
eru trúlega einn til fjórir bílar. Það
er einmitt á þessum stað sem bílar
staðarins hittast helst. Einn þeirra
gæti verið skyrbíllinn. Þá nafngift
hefur hann vegna þess að einhver
fann út að hann hefði verið keyptur
til verslunarferða.
A þessum krossgötum við kaup-
félagið verður að taka ákvörðun um
hvað gera skal. Það er hægt að
ganga beint áfram móti hallanum
sem liggur um misbrattar rísandi
hæðir upp á eyjuna. Fyrst gegnum
íbúðabyggð, en von bráðar er kom-
ið á vit þýfðra móa sem einkenna
mestan hluta eyjarinnar. í móunum
eru fuglar og lyng ásamt meira en
tuttugu þúsund skógarplöntum sem
þetta fólk, sem hefur kosið að eiga
heima í eyju, hefur sett niður á
nokkrum árum. Ef farin er gatan
til hægri stefnum við á suðurhluta
Guðjón' Björnsson
„Allur fjöldinn ber
Brekku gott vitni og
fólkinu sem þar starfar.
Hríseyingar vita það.
Lítill hópur er hins veg-
ar ákveðinn í að vera
ekki ánægður og við því
verður ekkert gert.“
Úr veitingastaðnum Brekku
eyjarinnar. Þar eru falleg tún og
líka eldri hús sem kúra í skjóli af
háeyjunni. Húsin syðst og fjærst
þorpinu eru nú orðin að sumarbú-
stöðum. Síðan tekur það sama við
og annars staðar utan þorpsins,
móarnir, fuglinn og lyngið.
Aðkomumaðurinn, sem við fórum
að fylgjast með í upphafi og er
búinn að átta sig á nokkrum atrið-
um í miðju þorpsins, velur leiðina
til vinstri, norður eyjuna, fyrst með-
fram íbúðarhúsunum við Norður-
veginn. Til hægri er höfnin. Ef til
vill er þar skip að landa fiski eða
taka fisk. Víst er að Hríseyjarfeijan
er ekki víðs fjarri og nokkrar trillur
liggja á höfninni, bíðandi eftir að
eigendunum þóknist að skreppa
eitthvað. Þegar komið er norður
fyrir þorpið sér langt norður eftir
eyjunni og hæst ber vitann. Út með
sjónum að vestan er byggð á stangli
sem endar með holdanautastöð. Þar
á einnig hitaveitan upptök sín. Inn-
ar og hærra á eyjunni er næstum
flatlendi á all nokkru svæði. Það
samanstendur af mýrum og lágum
holtum, iðandi af fugli. Enn innar
á eyjunni, austar, hækkar hún aftur
og síðan er all bratt niður að sjó
að austanverðu. Þarna yfir liggur
troðin gönguleið, að vísu er ekki
mikið í hana lagt, en hún er nothæf
og mun greiðari yfirferðar en ósn-
ertar þúfurnar.
Norðarlega á eyjunni má greina
hús. Þar býr fólk mikinn hluta árs-
ins. Þetta fólk hefur ýmislegt að-
hafst. Það hefur gróðursett yfir
70.000 skógarplöntur sem setja
mikinn svip á svæðið. Einnig hefur
það komið upp ótrúlega miklu æðar-
varpi og þar sem æðurin fær frið
fær annar fugl frið. Því ómar loft
og land af lífi fuglsins þegar farið
er um.
Hvað sem aðkomumaðurinn okk-
ar gerði eftir að hann kom norður
fyrir þorpið í Hrísey er víst að hann
kemur inn í þorpið aftur. Hann
kann að vera orðinn svangur og
svangir menn fá sér gjarnan að
borða.
Þegar gengið er suður Norður-
veginn er veitingahúsið Brekka á
vinstri hönd næst kaupfélaginu.
Þangað getur því leiðin legið og
þegar inn er komið má líta tvískipt-
an véitingasal sem að meiri hluta
Velferð íslenskra bama
Rammalöggjöf um félagsþjónustu sveitarfélaga
eftir Ingibjörgu
Broddadóttur
ogRegínu
Asvaldsdóttur
Fjölmiðlar hafa á undanförnum
mánuðum veitt tveimur málum
nokkra athygli. Annað málið, of-
beldi á götum Reykjavíkur, hefur
þó fengið sýnu meiri umfjöllun en
hitt, sem er varðandi frumvarp til
laga um félagsþjónustu sveitarfé-
laga.
Þungamiðja ofbeldisumræðunn-
ar hefur verið unglingar og átök
þeirra í miðbæ Reykjavíkur um
helgar. Fjölmargir hafa lagt um-
ræðunni lið og sitt sýnist hveijum
um aðalorsök vandans. Þó má lesa
í samantekt greinarskrifa og viðtala
að þarna sé á ferðinni djúpstætt
vandamál sem margir samverkandi
þættir hafi áhrif á. Sem dæmi hafa
verið nefnd vaxandi órói í þjóð-
félaginu, erfiðar heimilisaðstæður
margra þeirra unglinga er safnast
saman í miðbænum um helgar,
aukið fiæði grófs ofbeldis í mynd-
banda- og kvikmyndaefni og slæleg
löggæsla í miðbænum.
Þessi innbyrðis átök unglinganna
og árásir á saklausa vegfarendur
sýna að flestra mati ekkert annað
en öryggisleysi og óhamingju þeirra
sem hlut éiga að verki. Á þessu
vakti dómsmálaráðherra athygli um
daginn er hann sagði eitthvað á
þessa leið í sjónvarpsviðtali: „Fórn-
arlömbin eiga jú bágt, en bágara
eiga þó þeir sem valda þessu of-
beldi."
Tilraunir hafa þannig verið gerð-
ar til þess að sjá ofbeldið í víðu
samhengi þó það sé íhugunarvert
að öryggi hins almenna borgara
þurfi að vera svo áþreifanlega ógn-
að til þess að almennur áhugi og
• vilji komi í ljós til að rétta stöðu
þessara olnbogabarna okkar.
Eins og áður er nefnt hafa drög
að frumvarpi til laga um félags-
þjónustu sveitarfélaga fengið
nokkra umfjöllun í fjölmiðlum í
haust. Hins vegar hefur sú umfjöll-
un verið afar takmörkuð og snúist
nánast eingöngu um það hvort yfir-
stjórn dagvistarmála barna skuli
vera í mennta- eða félagsmálaráðu-
neytinu. Þessi sérkennilega umfjöll-
un hefur vakið okkur til umhugsun-
ar um uppeldisskilyrði íslenskra
barna og hvernig ofbeldið meðal
unglinga speglar þá þjóðfélagsgerð
sem við höfum þróað með okkur.
Markvissar fyrirbyggjandi aðgerðir
varðandi málefni unglinga hljóta
að taka mið af almennum aðbúnaði
fjölskyldna og barna hér á landi
ef vel á að vera.
I haust hélt Félag íslenskra
hjúkrunarfræðinga ráðstefnu um
„illa meðferð á börnum". Þar komu
fram áhyggjur þeirra sem sinna
málefnum barna hversu fjölmennur
sá hópur er að verða sem býr við
ofbeldi eða vanræjcslu. Þá hafa
einnig komið fram upplýsingar í
skýrslum um stöðu íslenskra skóla-
barna þess efnis að mörg þeirra séu
afar ung þegar þau eru látin vera
eftirlitslaus heima daglangt.
ísland vekur athygli í alþjóðleg-
um skýrslum um heilbrigði og vel-
ferð. Það sem athygli vekur er lágt,
ef ekki hið lægsta hlutfall ung-
barnadauða miðað við fædd börn í
heiminum, en þessi mælikvarði er
oft notaður þegar borin er saman
velferð milli þjóða. Hugsa því út-
lendingar oft um ísland sem gott
land, þar sem vel sé að börnum
búið. Þetta lága hlutfall er líklega
afleiðing framúrskarandi mæðra-
skoðunar og ungbarnaeftirlits. Með
lengingu fæðingarorlofs í 6 mánuði
hefur hagur barna enn vænkast.
En hvað tekur við þegar barnið
nær 6 mánaða aldri? Þá virðist
botninn detta úr þessari dæmalausu
umhyggju fyrir börnunum. Þolum
við samanburð við nágrannaþjóðir
„Það er kaldhæðnislegt
til þess að hugsa að
frumvarp sem leggur
áherslu á bætt uppeldis-
skilyrði barna og skýrir
heildarmynd í málefii-
um þeirra skuli ekki fá
verðuga umfjöllun
vegna deilna um það
hvort dagvistarmál
skuli teljast menntamál
eða félagsmál.“
ef litið er á aðbúnað skólabarna?
Hinn langi vinnudagur foreldra ut-
an heimilis á sér tæpast hliðstæðu
í hinum vestræna heimi og jafnvel
austantjalds. Hvernig skyldi vel-
ferðin á Islandi líta út ef skýrslur
heilsugæslustöðva, . félagsmála-
stofnana og sálfræðideilda skóla
væru athugaðar?
Lágmarkslaun hérlendis eru und-
ir skattleysismörkum og þau rétt
nægja fyrir leigu á þriggja her-
bergja íbúð, atvinnuleysi hefur auk-
ist og sífellt fleiri foreldrar verða
einstæðir í kjölfar skilnaða. Stór
hópur barna býr við ofangreindar
aðstæður. Aðstæður sem valda því
/
að þau eru langtímum saman eftir-
litslaus vegna Iangs vinnudags for-
eldra, þau eru sífellt að flytja í ný
hverfi og byija í nýjum skólum og
það er ævinlega sama barnið sem
býr við fátæktina, öryggisleysið og
flækinginn.
Hveijar skyldu afleiðingarnar
verða?
Fjöldi barna er hreinlega van-
ræktur hér á Iandi. Þessu til stað-
festingar má benda á háa slysatíðni
skólabarna hérlendis miðað við ná-
grannalöndin. Við finnum meðal
barna „litlar ábyrgar manneskjur"
með áhyggjur af yngri systkinum,
húsnæðismálum fjölskyldunnar og
framfærslunni. Börn sem reyndar
eru sum_ hver komin með streituein-
kenni. í umræðu um bróðurkær-
leika í ríkisútvarpinu á aðventunni
sagði fræðslustjórinn í Reykjavík
eitthvað á þessa leið: „Stundum
heldur maður að þau eigi engan að“
og átti hún við ákveðinn hóp skóla-
barna í Reykjavík.
í þessu samhengi viljum við líta
á frumvarp til laga um félagsþjón-
ustu sem er til umfjöllunar hjá
núverandi ríkisstjórn. Markmið
frumvarpsins er „að tryggja fjár-
hagslegt og félagslegt öryggi og
stuðla að velferð íbúa á grundvelli
samhjálpar". Með félagsþjónustu
er hér átt við þjónustu í tengslum
við marga málaf lokka, s.s. þjónustu
við fatlaða og við aldraða, málefni
barna og ungnienna, húsnæðismál,
dagvist barna, atvinnumál, félags-
lega ráðgjöf og fjárhagsaðstoð.
Megináherslan er lögð á heildarsýn
í þessum málum og samfellu í fé-
lagsþjónustunni. Tilraun er gerð til
þess að samhæfa þá þjónustu sem
fjölskyldunni stendur til boða með
áherslu á þroskavænleg uppeldis-
skilyrði fyrir börn og aðra þá sem
standa höllum fæti í samfélaginu.
Samfara þessu frumvarpi vinnur
nefnd sem fyrrverandi mennta-
málaráðherra, Sverrir Hermanns-
son, skipaði, að drögum að frum-
varpi til laga um vernd barna og
ungmenna og er þar lagt til að sá
málaflokkur flytjist úr mennta-
málaráðuneytinu yfir í félagsmála-
ráðuneyti. Það sérhæfingarsjónar-
mið sem einkennt hefur málefni
barna í stjórnkerfinu hefur gert
málaf lokkinn að jaðarmálum í f leiri
en einu ráðuneyti og ber að fagna
þessari breytingu.
Hafa ber í huga að með félags-
þjónustu er átt við annað og meira
en fjárhagsaðstoð og hugmynda-
fræðin á bak við frumvarp til laga
um félagsþjónustu sveitarfélaga er
sú að félagsleg úrræði hafa ákveðna
heildarmynd. Það er mikilvægt að
menn geti litið á félagsmálastofnun
sem þjónustueiningu með mun
víðara hlutverk en framfærsluna
og að menn geri sér grein fyrir því
að félagsþjónusta í einu eða öðru
formi snertir okkur öll einhvern
tímann á lífsleiðinni. Þetta eru ekki
eingöngu vandamálastofnanir ef vel
á að vera, heldur þjónustumiðstöðv-
ar með víðtæk úrræði á sínum
snærum jafnt fyrir unga sem aldna.
Það er því hörmulegt að sjá í
skrifum uppeldismenntaðs fólks það
viðhorf að félagsþjónustan og dag:
vist barna með yfirstjórn í félags-
málaráðuneyti jafngildi annars
flokks þjónustu sem ekki sé öðrum
börnum bjóðandi en þeim sem búa
við „félagsleg vandamál“. Slík forn-
eskjuleg viðhorf eru tæpast sæm-
andi kennurum og fóstrum og er
ótrúlegt að ráðist sé þannig á garð-
inn þar sem hann er lægstur. Fé-
jagsþjónustunnar njóta öll börn og
leikskólar sem hingað til hafa veriö