Morgunblaðið - 18.01.1990, Qupperneq 12

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 1990
12
Núll lausnin
eftirHannes G.
Sigurðsson
Sú samningsniðurstaða sem
kennd hefur verið við heiti þessarar
greinar felst ekki í því, eins og ein-
hverjum gæti dottið í hug, að taka
upp gömlu núllin, annað eða bæði,
sem skorin voru af krónunni hér
um árið. Þvert á móti er hugmynd-
in sú, að beita öllum þeim ráðum,
sem menn telja raunhæf, til þess
að breytingar á verðlagi verði sem
allra minnstar.
í viðskiptalöndum okkar hefur
verið samfelldur, mikill hagvöxtur
um lengra skeið en menn hafa átt
að venjast. Þessi þróun mun halda
áfram samkvæmt nýlegri spá
OECD og verður hagvöxtur tæp
3% þetta ár og næsta. Þetta telja
sérfræðingar OECD sjálfir vera
varkára spá því spár taki ekki mið
af áhrifum afnáms viðskiptahindr-
ana, skipulagsbreytinga atvinnulífs
og aukinnar samkeppni. Á árabilinu
1987-1990 verður hagvöxtur sam-
tals rúm 11% í OECÐ-löndunum,
en samdráttur hér á landi tæp 5%
og mismunur á hagvexti því tæp
17%. Þar sem fólksfjölgun er meiri
hér á landi en í viðskiptalöndunum
höfum við dregist enn meira aftur
úr á hvern mann.
Barátta annarra
landa gegn verðbólgu
hefur skilað árangri
Eftir langvinna og sársaukafulla
baráttu OECD-landanna við verð-
bólguna, fyrst og fremst með því
að beita háum vöxtum, sem kostað
hefur töluvert atvinnuleysi, hefur
tekist að ná henni tiltölulega stöð-
ugri við um 4,5% að meðaltali. Þetta
er þó álitið allt of hátt, því mark-
mið flestra ríkisstjórna í viðskipta-
löndum okkar er að verðbólgu verði
útrýmt. Til þess að svo geti orðið
í reynd er horft til aukins stöðug-
leika í gengismálum, nýrra vinnu-
bragða í kjarasamningum, afgangs
í rekstri ríkissjóðs og áframhald-
andi aðhaldssamrar stefnu í pen-
ingamálum.
Þær tilraunir sem nú er verið að
gera hér á landi í kjarasamningum
verður að skoða í Ijósi efnahaglegs
umhverfis okkar. Stöðugleiki í
efnahagsmálum, skipulagsbreyt-
ingar, m.a. niðurfelling og minnkun
styrkja og niðurgreiðslna, og aukin
samkeppni eiga dijúgan þátt í hag-
vextinum umhverfis okkur. Ástand-
ið hér á landi er að flestu leyti
andhverfa þess sem gerist annars
staðar, samdráttur ár eftir ár, litlar
sem engar skipulagsbreytingar,
misheppnaðar nýfjárfestingar og
mikil og sveiflukennd verðbólga.
Það er kominn tími til að þessari
öfugþróun verði snúið við.
Enginn græðir á verðbólgunni
Vandfundinn er sá sem hefur hag
af þeirri 20-25% verðbólgu sem við
höfum búið við undanfarin ár. Eng-
inn sýnist græða á verðbólgunni.
Allir taka undir það að lítil sem
engin verðbólga sé það ástand sem
þeir sækjast eftir. Vandamálið er
bara það að sumir vilja fá ákveðnar
leiðréttingar fyrst, einhver réttlæt-
ismál sem yfirleitt kosta tuga pró-
senta hækkun þurfa að ganga fram,
eða að kaupmáttinn þarf að auka.
Eins má hugsa sér fyrirtæki sem
áður en verðbólgan dettur niður
þurfa að hækka fyrst. Ef öll gerðu
það mynduðust sífellt ný hækkun-
artilefni og verðbólgan héldi áfram.
Leiðréttingar
ekki á dagskrá
Sú leið sem rædd hefur verið
undanfarið gefur ekkert færi á leið-
réttingum einstakra hópa eða kaup-
máttaraukningu á þessu ári.
Áherslur á slík mál leiða beint til
þess að kjaradeilur færast í hefð-
bundinn farveg og vítahringur
launa, gengis og verðlags viðhelst
enn um sinn, öllum til tjóns. Áhersla
hefur verið lögð á þann ávinning
sem launþegar og þjóðfélagsþegnar
allir bera úr býtum ef verðbólga
næst varanlega niður á sama stig
og er í viðskiptalöndum okkar.
Margt þarf að ganga upp
Það er ekkert smáræðis átak að
ná verðbólgu varanlega niður úr
25% í 5%. Sérstaklega í ljósi þeirrar
minnkunar kaupmáttar sem átt
héfur sér stað á tiltölulega stuttum
tíma og þess, að verðbólguvænting-
ar almennings og fyrirtækja eru
miklar. Til þess duga ekki þessir
samningar einir heldur verða þeir
að vera fyrstir í röð margra slíkra
sem byggðust á svipuðum forsend-
um. Til þess þurfa einnig aðrar for-
sendur að uppfyllast, m.a. eftirfar-
andi.
1. Litlum, öflugum þrýstihópum
launþega má ekki leyfast að
sprengja launarammann. Um
þetta eru allir sammála, nema
e.t.v. þeir sem ætla sér meira
en aðrir. Það er ekki hægt að
þola það, að þessir hópar hag-
nýti sér þá aðstöðu sem þeir
komast í við þessar aðstæður
og knýi fram aðra launastefnu
sér til handa en myndast hefur
í þjóðfélaginu í heild. Um mark-
miðið eru menn sammála en
aðferðirnar ekki.
2. Stjórn ríkisfjármála og peninga-
mála verður að vera sveigjanleg
og bregast verður þegar í stað
við fyrstu merkjum um ofþenslu,
til að koma í veg fyrir launa-
skrið sem gera mundu verðlags-
markmið að engu.
3. Snúa verður af braut stöðnunar
í atvinnulífi og framkvæma
nauðsynlegar skipulagsbreyt-
ingar, m.a. í landbúnaði og
vinnslukerfi hans, og auka sam-
keppni sem leiðir til aukins að-
halds að verðlagi og hagræðing-
ar.
Ávinningur launþega
En hver er ávinningur launþega
af samningum sem þessum til
skamms tíma? Er ekki verið að tala
um að kaupmáttur haldi áfram að
rýrna á þessu ári? Jú, reyndar er
það svo, en sú kaupmáttarrýmun
er smávægileg og felst fyrst og
fremst í leifum verðlagsáhrifa
launa- og gengisbreytinga vetrar-
ins, en þau áhrif eru að fjara út.
Ávinningurinn af þessari leið, miðað
við t.d. leið meiri kaup- og gengis-
breytinga og þar með verðbólgu á
þessu ári, er sá að nafnvextir lækk-
uðu hratt og yrðu innan skamms á
bilinu 10-15%. Ef verðbólga verður
lítil og stöðug í lengri tíma skapast
grundvöllur fyrir lækkun raun-
vaxta. Minni vaxtakostnaður
minnkar kostnað fyrirtækja og
bætir lausafjárstöðu þeirra og
minnkar þar með þrýsting á verð-
lag. Kaupmáttur verður meiri en
ella. Atvinnuleysi verður minna.
Lækkun nafnvaxta á skammtíma-
lánum húsbyggjenda og annarra
sem vafðir eru skammtímaskulðum
er margfalt meiri kjarabót en launa-
hækkanir. Sá sem tekur 100.000
kr. lán til tveggja ára með fjórum
afborgunum á ári greiðir 19.000
kr. við fyrstu afborgun ef vextir
eru 30%, en 16.000 ef vextir eru
15%. Fram hefur komið að einstakl-
ingar skulda allt að 14 milljarða
króna í skammtímaskuldum og
greiða 4 milljarða í vexti af þeim
lánum á ári, m.v. 30% vexti. Helm-
ings lækkun vaxta bætti stöðu
þeirra um 2 milljarða.
Verð á land-
búnaðarafurðum
Landbúnaðarvörur háðar mið-
stýrðum verðákvörðunum hækkuðu
mun meira en laun á síðasta ári,
m.a. vegna þess að bændur fengu
„leiðréttingu" á launalið, sem nam
19% umfram almenna launaþróun.
Verð á mjólkurvörum og kindakjöti
er allt of hátt og er þar að sönnu
ekki við bændur eina að sakast, en
vegna þessarar miklu umfram-
hækkunar hafa samningsaðilar gert
sér vonir um að ná mætti samkomu-
STEINGRÍMUR Hermannsson
forsætisráðherra áréttaði með
bréfi á ríkisstjórnarfundi á
þriðjudagsmorgun, hvert væri
hlutverk oddamanns yfirnefhdar
verðlagsráðs sjávarútvegsins.
Með þessu bréfi segist forsætis-
ráðherra hafa viljað ítreka að
lögum og reglum samkvæmt er
oddamaður ekki fulltrúi rikis-
stjórnar, heldur tilkvaddur odda-
maður, og þær ákvarðanir sem
hann kann að taka eru ekki
ákvarðanir rikisstjórnarinnar.
„Ástæða þessa er sú að í gegnum
árin eru margir farnir að líta svo
á, að þegar oddamaður samþykkir
eitthvað, þá sé ríkisstjórnin þar með
skuldbundin til þess að fella gengið
eða eitthvað annað,“ sagði
Steingrímur í samtali við Morgun-
blaðið.
Forsætisráðherra sagði að þetta
hefði ekkert með orð Jóns Baldvins
Hannibalssonar utanríkisráðherra í
Vestmannaeyjum í síðustu viku að
gera, en þar sagði utanríkisráð-
Hannes G. Sigurðsson
„Lækkun nafiivaxta á
skammtímalánum hús-
byg-gjenda og annarra
sem vafðir eru
skammtímaskuldum er
margfalt meiri kjarabót
en launahækkanir. Sá
sem tekur 100.000 kr.
lán til tveggja ára með
fjórum afborgunum á
ári greiðir 19.000 kr.
við fyrstu afborgun ef
vextir eru 30%, en
16.000 ef vextir eru
15%.“
lagi við bændur og aðra sem að
verðlagningu landbúnaðarafurða
koma um að verð landbúnaðaraf-
herra á fundi að hann teldi að fisk-
verð gæti ekki hækkað meira en
launahækkanir á vinnumarkaðnum
yrðu, í þeim kjarasamningum sem
nú standa yfir.
„Samkvæmt lögum er oddamað-
ur yfirnefndarinnar forstjóri Þjóð-
hagsstofnunar eða staðgengill
hans. Hann er þar ekki á ábyrgð
ríkisstjórnarinnar eða samkvæmt
tilnefningu hennar. Hann er þar
einungis á eigin ábyrgð sem ein-
markmið og aðgerðir samtakanna
beinist fyrst og fremst að uppeldis-
skilyrðum barna fyrstu æviárin, eða
frá fæðingu og allt að 10 ára aldri.
Á stofnfundi samtakanna hér á
landi gerði Valborg Sigurðardóttir
fyrrverandi skólastjóri grein fyrir
markmiðum og starfsemi samtak-
anna og Ármann Snævarr prófess-
or, gerði grein fyrir tildrögum að
stofnun íslandsdeildarinnar, upp-
byggingu og skipulagi samtakanna
og tengslum landsdeilda við þau.
Meðlimir geta verið einstaklingar,
stofnanir og félagasamtök, sem láta
sér annt um velferð ungra barna.
Bæjarráð Kópavogs hefur þegar
samþykkt að gerast aðili að íslands-
deildinni og leggja fram sem nemur
fimm þúsund krónum á hvern leik-
skóla í bænum.
urða verði óbreytt alit þetta ár.
Lítil verðbólga, lægri vextir og stöð-
ugt verðlag á afurðum bænda ætti
ekki síður að gagnast bændum en
öðrum þjóðfélagsþegnum.
Verð á opinberri þjónustu
Ein forsenda umræddrar kjara-
sáttar er að verðlag opinberrar
þjónustu verði sem stöðugast. Það
hefur vissulega vakið úlfúð í þjóð-
félaginu að á meðan framleiðslu-
og þjónustufyrirtækin hafa verið
að bregðast við samdrætti með
fækkun starfsmanna og niðurskurði
hafa önnur lögmál gilt hjá flestum
fyrirtækjum og stofnunum ríkisins.
Krafan um óbreytt verð á opinberri
þjónustu er krafa um aðhald í út-
gjöldum og hagræðingu, en ekki
hefðbundin viðbrögð þar sem vand-
anum er ýtt á undan sér.
Ekki meiri gengislækkun
En fyrst og fremst byggir þessi
hugmynd á því að útflutnings- og
samkeppnisgreinarnar séu tilbúnar
í þennan leik á grundvelli stöðugs
gengis. Það er mat manna í þeim
greinum að hægt væri að lifa með
2-3% kostnaðarhækkun á þessu
ári, þrátt fyrir slæma afkomu um
þessar mundir, því eftir töluverðu
sé að slægjast í vaxtalækkun og
horfur séu á því að afurðaverð
hækki alla vega í takt við almenna
verðþróun. Ljóst er að margir munu
ekki lifa af við þessi skilyrði. En
það er jafnframt ljóst að hver pró-
senta í kostnaðarhækkun umfram
umrædd þrjú prósent kallar á að
það verði bætt upp í gengi og þá
sé fjandinn laus. Valið stendur því
ekki á milli margra leiða heldur
þess að kostnaðarbreytingar verði
það litlar að stöðugleiki í gengis-
málum sé mögulegur eða að haldið
verði áfram á braut hefðbundins
vítahrings víxlhækkana launa,
gengis og verðlags.
Höfundur er hagfræðingur VSÍ.
staklingur,“ sagði Steingrímur.
Steingrímur sagði að ýmsir hefðu
rætt um að ríkisvaldið ætti að kippa
oddamanninum út úr ráðinu og láta
samningsaðilana sjálfa um að velja
oddamann, sem ekki væri ríkis-
starfsmaður. En aðrir hefðu bent á
að forstjóri Þjóðhagsstofnunar
hefði svo mikla yfirsýn og þekkingu
á stöðunni hveiju sinni, að rangt
væri að taka hann úr ráðinu. Þetta
hefði því orðið niðurstaðan.
Stjórn félagsins skipa Valborg
Sigurðardóttir fyrrverandi skóla-
stjóri, formaður, Bergur Felixson
framkvæmdastjóri, ritari og Ingi-
björg K. Jónsdóttir forstöðumaður,
gjaldkeri. Aðrir í stjórn eru Helga
Hannesdóttir geðlæknir og Svandís
Skúladóttir deildarstjóri. Varamenn
eru Ármann Snævarr prófessor,
Áslaug Friðriksdóttir fyrrverandi
skólastjóri, Halldór Hansen barna-
læknir, Kristjana Stefánsdóttir dag-
vistarfulltrúi og Selma Dóra Þor-
steinsdóttir formaður Fóstrufélags
íslands.
Þéir sem óska að gerast stofn-
félagar geta tilkynnt það til Bergs
Felixsonar hjá Dagvist barna,
Tryggvagötu 19, Reykjavík, fyrir
1. mars n.k.
Forsætisráðherra:
Oddamaður verðlagsráðs ekki
fiilltrúi ríkisstj órnarinnar
A
Islandsdeild stofiiuð um
uppeldi ungra barna
STOFNUÐ hefúr verið íslandsdeild OMEP, sem eru alþjóðleg sam-
tök um uppeldi ungra barna. Samtökin voru stofnuð í Prag árið 1948
í kjölfar síðari heimstyijaldarinnar. Láta þau sig einkum varða rétt
barnsins í þjóðfélaginu og hafa á stefnuskrá sinni þau markmið að
börn í öllum löndum heims njóti mannsæmandi lífsskilyrða, þroska-
vænlegs uppeldis og menntunar.
í frétt frá samtökunum segir, að