Morgunblaðið - 03.02.1990, Blaðsíða 1

64 SIÐUR B/LESBOK
28. tbl. 78. árg.
LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1990 Prentsmiðja Morgunblaðsins
F.W. De Klerk forseti um boðaðar umbætur í Suður-Afríku:
Tími ofbeldis að baki
o g sættir framundan
Mikill fögnuður braust út í Suð-
ur-Afríku í gær eftir að F.W. De
Klerk, forseti, tilkynnti í þing-
ræðu að banni við starfsemi
Afrískaþjóðarráðsins (ANC) og
ýmissa annarra samtaka blökku-
manna, sem barist hefðu gegn
aðskilnaðarstefnu minnihluta-
stjórnar hvítra manna, yrði af-
létt. Myndin var tekin er tug-
þúsundir blökkumanna fögnuðu
í Höfðaborg.
Höfðaborg. Reuter.
ÞEIRRI ákvörðun suður-afrískra stjórnvalda að viðurkenna Afríska
þjóðarráðið (ANC) og önnur samtök blökkumanna og sleppa blökku-
mannaleiðtoganum Nelson Mandela úr fangelsi innan tíðar var fagnað
um heim allan í gær. F.W. De Klerk, forseti Suður-Afríku, tilkynnti
þá ákvörðun í ræðu sem hann flutti við upphaf þingsetningar í Höfða-
borg í gærmorgun og er talið að nú sé fátt sem hindri að friðarviðræð-
ur geti hafist milli leiðtoga blökkumanna og stjórnar hvíta minnihlut-
ans þar í landi.
Reuter
Hóta að koma í veg fyrir
stríð í Kosovo með hervaldi
„Tímar ofbeldis eru að baki og nú
er að hefjast skeið enduruppbygging-
ar og sátta í Suður-Afríku,“ sagði
De Klerk við setningu suður-afríska
þingsins, þar sem hvítir þingmenn
eru í miklum meirihluta. I ræðunni
sagði De Klerk að stjóm hvíta minni-
hlutans hefði ákveðið að aflétta 30
ára banni við starfsemi Afríska þjóð-
arráðsins og annarra samtaka
blökkumanna, sem barist hefðu gegn
aðskilnaðarstefnu stjórnarinnar.
Einnig hefði verið ákveðið að sleppa
Mandela úr fangelsi án nokkurra
skilyrða, en einhveijir dagar liðu
áður en af því yrði. Ennfremur sagði
hann að ákveðið hefði verið að stöðva
aftökur tímabundið, fréttaflutningur
af pólitískri ólgu yrði leyfður og ekki
yrði lengur leyft að halda mönnum
V-Þýskaland;
Þrettán
biðu bana í
lestarslysi
RUsselsheim, V-Þýskalandi, Reuter.
TVÆR farþegalestir skullu saman
25 km suðvestur af Frankfurt í
gærkvöldi með þeim afleiðingum
að a.m.k. 13 menn biðu bana og
34 slösuðust lífshættulega.
Um 2.000 farþegar voru í lestun-
um tveimur er þær skullu saman á
brautarstöðinni í Russelsheim, sem
er útborg Frankfurt. Slysið varð á
mesta annatíma.
lengur en sex mánuði í varðhaldi án
réttarhalda.
De Klerk sagði að langtíma mark-
mið stjórnar sinnar væri að samin
yrði ný stjómarskrá fyrir Suður-
Afríku er tryggði öllum þegnum
landsins kosningarétt og bindi enda
á yfirburði eins kynþáttar umfram
annars.
Oliver Tambo, forseti Afríska
þjóðarráðsins, fagnaði breytingunum
sem De Klerk boðaði en gagnrýndi
að neyðarlögum skyldi ekki aflétt og
sagði að ekki yrði öllum pólitískum
föngum stefnt. Leiðtogar ýmissa
Afríkuríkja, þ.á.m. Nígeríu og
Zambíu, sem gagnrýnt hafa aðskiln-
aðarstefnu Pretoríustjómarinnar
hvað harðast, fögnuðu ræðu De
Klerks og sögðu að þær breytingar,
sem hún boðaði, ættu að auðvelda
friðsamlega lausn deilumála í Suð-
ur-Afríku.
Leiðtogar Evrópubandalagsins
(EB) fögnuðu sömuleiðis fyrirhuguð-
um breytingum í Suður-Afríku en
sögðu að ekki væri í deiglunni að
endurskoða þvingunaraðgerðir. í
sama streng tóku leiðtogar Sam-
veldisins, sem í em 50 fyrmm ný-
lendur Breta. Margaret Thatcher,
forsætisráðherra Bretlands, og
George Bush, Bandaríkjaforseti,
fögnuðu ræðu De Klerks og sögðu
hana marka upphaf nýrrar Suður-
Afríku. Ræða De Klerks og umbæt-
urnar, sem hann boðaði, höfðu þau
áhrif að hlutabréf í suður-afrískum
fyrirtækjum snarhækkuðu á verð-
bréfamarkaði bæði heima og erlend-
is.
Sjá „Ræðu F.W. De Klerks fagn-
að víða um heim“, „Útlæg og
umdeild samtök" og „De Klerk
aðhyllist enn kynþáttaaðskiln-
að“ á bls. 20.
Pristina. Reuter.
ÁTÖK brutust út milli lögreglu
og Albana í Kosovo-héraði í suður-
hluta Júgóslavíu í gær, tíunda
daginn í röð, og júgóslavnesk
stjórnvöld hótuðu að beita her-
valdi til að afstýra borgarastyrjöld
í héraðinu.
Albanir, sem krefjast lýðræðisum-
bóta og aukins sjálfsforræðis, áttu í
átökum við lögreglu í sex bæjum í
héraðinu og lögreglan beitti táragasi
í að minnsta kosti þremur þeirra.
Herþyrlur flugu yfir Pristinu, höfuð-
stað héraðsins, og lögreglumenn
gengu um göturnar vopnaðir vélbyss-
um. Skriðdrekar höfðu verið sendir
til fimm bæja.
Stane Brovet aðstoðarvarnarmála-
ráðherra sagði á júgóslavneska þing-
inu að herinn væri reiðubúinn að
grípa í taumana í Kosovo, tryggja
júgóslavnesk yfirráð yfir héraðinu,
veija líf og eignir íbúanna og koma
á lögum og reglu. „Við látum hvorki
aðskilnað frá Júgóslavíu né manns-
kætt valdarán viðgangast og við sitj-
um ekki auðum höndum þegar borg-
arastyijöld vofir yfir. Við .verðum að
beita öllum ráðum til að koma í veg
fyrir að Albanir nái fram markmiðum
sínum og því kemur vel til greina
að beita hervaldi," sagði Brovet.
Júgóslavneska fréttastofan Tanj-
ug segir að tuttugu manps hafí beð-
ið bana í átökunum í Kosóvo undan-
farna tíu daga en fréttamenn í hérað-
inu telja hins vegar að 29 hafi týnt
lífi. Kosovo er sjálfstjórnarhérað,
sem lýtur Serbíu, og þeim yfirráðum
una Albanir illa. Óttast er að ótökin
breiðist út til lýðveldanna Króatíu
og Slóveníu, en þar eiga íbúarnir
einnig í illdeilum við Serba.
Suður-afrískur blaðamaður í samtali við Morgunblaðið:
„Tímamót í sögii landsins“
„ALMENNT er litið svo á að nú séu tímamót í sögu Suður-Afríku,“
sagði Pat Devercaux, blaðamaður í Jóhannesarborg, í símaviðtali
við Morgunblaðið í gær. Hún vinnur lijá The Star, óháðu dagblaði
sem gefið er út í Jóhannesarborg og hefur gengið hvað lengst í
gagnrýni á kynþáttastelnu stjórnvalda í Suður-Afríku.
„Ræða De Klerks hafði þegar í
stað gífurleg áhrif á fólk. Ymsir
stjórnmálaleiðtogar segja að hún
hafi komið þeim verulega á óvart.
Það hefur verið mikill fögnuður á
götum úti hér í Jóhannesarborg og
einnig í Höfðaborg. Harðlínumenn
til hægri eru ekki eins ánægðir en
þeir geta í sjálfu sér lítið gert.
Flestir líta svo á að nú sé raun-
hæfur möguleiki á því að yfirráðum
hvítra sé að ljúka í Suður-Afríku.“
Að sögn Pat Devereaux höfðu
ummæli De Klerks um að ritskoðun
yrði aflétt þau'áhrif á starf hennar
að tekin var ákvörðun um að birta
ýmislegt sem ekki var unnt áður
eins og ummæli höfð eftir komm-
únistum, félögum í Afríska þjóðar-
ráðinu og fólki sem verið hefur í
banni. „Við sjáum til hvað gerist.
Stjórnvöld hafa enn heimild i lögum
til að gera eitt og annað til að tor-
velda fijálsan fréttaflutning en það
er ólíklegt í því andrúmslofti sem
nú ríkir.“
Pat Devereaux sagði erfitt að
segja til um viðbrögð hvítra íbúa
landsins við þessum tíðindum.
„Meirihluti fólks fylgir Þjóðar-
flokknum að málum og er vanur
að treysta á leiðtoga flokksins. Til-
fínningar þessa fólks eru blendnar,
bæði ánægja og kvíði en það fylgir
leiðtoganum, De Klerk. Hins vegar
er ekki ólíklegt að einstakir hópar
á hægri væng flokksins kljúfi sig
út úr honurn."
Barry Streek, blaðamaður í
Höfðaborg, sem ritað hefur greinar
um suður-afrísk málefni í fjölmörg
erlend dagblöð sagði í símaviðtali
við Morgunblaðið að á ýmsan hátt
mætti líkja þessari ákvörðun De
Klerks við umbótastefnu Míkhaíls
Gorbatsjovs Sovétleiðtoga og hrun
kommúnismans. „í öll þessi ár hafa
stjórnvöld beitt valdi, kúgunum og
staðið fyrir skipulögðum mannrétt-
indabrotum. Nú hefur De Klerk
viðurkennt að kynþáttastefnan er
gjaldþrota."