Morgunblaðið - 03.02.1990, Blaðsíða 32

M$íÍ6iMbMMé> Íj93ííiMÍM§eK4.
m
ValdimarJ. Auðuns-
son — Minning
Valdimar Auðunssyni á Grens-
tanga fylgdi lífsgleði og snerpa
æskumannsins. Hann var einn af
þeim fágætu persónuleikum sem
manni datt aldrei í hug að spyija
aldurs. Hann var eldhugi, bjartsýnn
og áræðinn og það var gott að njóta
samvista við hann því hans eigin-
leiki var að gefa meira af vinarþeli
en gengur og gerist manna á milli.
Valdimar á Grenstanga var með
bjartleitari mönnum og þótt hann
færi 'hávaðalaust um samtímann þá
varð umhverfíð ósjálfrátt stærra
þar sem hans naut við, efnismeira
og svipsterkara, því þessi hugljúfi
maður bar svo mikla birtu með sér
og góðan anda. Þessi snjalii harm-
onikkuleikari var samkvæmur sjálf-
um sér, ljóðrænn og lagviss og
mörg eru þau gullfalleg lögin sem
hann samdi. Valdimar gat verið
fastur fyrir ef því var að skipta og
þá urðu smáatriðin stundum stór.
En það skipti ekki máli í huga hans.
Ef það var spurning um rétt og
réttlæti þá voru það gæðin sem
skiptu öllu máli og þar sat minn
maður við sinn keip í gegn um þykkt
og þunnt.
Einu sinni á kosningaferðalagi
1983 fengum við Þorsteinn Pálsson
gistingu hjá Valdimar á Grens-
tanga. Um morguninn vorum við
ræstir í dýrindis veisluborð. Þannig
voru Valdimar og hans yndislega
kona, Þuríður Ingjaldsdóttir, það
var veisla að kynnast þeim. Og
auðvitað var gripið í nikkuna við
morgunverðarborðið, en aldrei var
Valdimar eins í essinu sínu og þeg-
ar nikkan var þanin. Þá var hið
bjarta bros hans bjartast og margar
eru þær yndisstundimar sem hann
hefur gefíð gestum og gangandi
heima og heiman, í vinahópi eða á
mannamótum. Það var stórkostlegt
að koma heim að Grenstanga fyrir
fáum sumrum þegar þau Valdimar
og Þuríður slógu upp afmælisveislu
í veitingatjaldi á túninu hjá sér og
margir helstu nikkarar landsins
trekktu upp fjörið með söng og
dansi. Það var ógleymanlegt kvöld.
Það var líka skemmtilegt að ræða
þjóðmálin við Valdimar. Þessi eitil-
harði sjálfstæðismaður ræktaði af
alúð þann tón framsækni og velvild-
ar í garð samferðamanna sinna,
sem lengst hefur gert þjóðfélag
okkar ásættanlegt. Með Valdimar
á Grenstanga er höfðingi horfinn á
braut. Guð varðveiti ættingja hans
og vini. Víst er að minningar um
hann verða förunautar margra inn
í framtíðina, minningar sem hrinda
því dimma á braut en bera i hlað
ljós og yi með lífsgleði og snerpu
mannsins sem bjó yfir æskufjöri
allt sitt líf.
Arni Johnsen
Þegar mér barst sú fregn að
Valdimar J. Auðunsson, mágur
minn, harmoníkuleikari og bóndi á
Grenstanga í Austur-Landeyjum,
hefði látist á Sjúkrahúsi Suðurlands
aðfaranótt 23. janúar var það
óvænt, þrátt fyrir að hafa á annað
ár fylgst með sjúkdómi þeim er á
hann heijaði markviss og miskunn-
arlaus. Ekki síst vegna þess að
Valdimar var á þessu reynsluskeiði
lífs síns enn nærstæðari sínum nán-
ustu í hinum listræna persónuleika
sínum, laus undan byrði -hins allt
of fyrirferðarmikla framfærsluþátt-
ar á búskaparbraut.
Þyngst var þó að vera vitni þess
að sjá Valdimar fjötraðan við hjóla-
stól seinni hluta nýliðins árs þegar
hann átti ekki lengur möguleika á
því að taka fimmfalda harmoníku
sína í fangið, er hafði verið honum
ástríðufullur metnaður og öðrum
gleðigjafí frá æskuárum.
Þrátt fyrir miskunnarleysi fjötra
þeirra er á hann höfðu verið lagðir,
var Valdimar afslappaður, ljúfur og
útgeislandi síðdegis á gamlársdag,
þegar við Sverrir systursonur hans
kvöddum hann á heimili Auðuns
sonar hans í Reykjavík, sem frá
barnæsku hefur einnig fetað í fót-
spor föður síns með fjölhljóma hljóð-
færið vinsæla í fangi.
„Allir dagar eiga kvöld um síðir,“
segir Benedikt Gröndal í bernsku-
þætti „Dægradvalar" sinnar, að
Páll sá er bjó í Urriðakoti fyrir ofan
Hafnarfjörð, hafí einkum spilað á
klarinett sitt, er hann kom í heim-
sókn á æskuheimili hans á Eyvind-
arstöðum á Álftanesi. Benedikt
sagði ennfremur að Páll hafí verið
hugvitsmaður mikill og hagur, sér-
vitur og sönglaginn, og bjó til ýmis-
legt tildur; þar á meðal tób-
akskvörn, sem hann hafði í vasan-
um og malaði með henni tóbakið í
hvert sinn er hann tók í nefíð; þótti
þetta merkilegt. Hann bjó einnig
til stundaklukku með tréhjólum og
löngum hengli og blýlóði, og gaf
Benedikt, en faðir hans gaf Páli
peninga fyrir. Klukka þessi gekk
bæði rétt og vel. Benedikt og æsku-
félögum hans fannst ávinningur að
eiga vináttu Páls og máttu ólmast
að vild í landi hans og kölluðu hann
Pál „klarinett".
Páll þessi var enginn annar en
sá Páll Árnason er áður var bóndi
í Syðstu-Mörk og Hamragörðum
undir Eyjafjöllum. Hann var þekkt-
ur þar sem hinn dverghagi eða
„þjóðhagi". Hann fæddist 2. mars
1787 og kvæntur Ingibjörgu
Bjömsdóttur sonardóttur séra
Magnúsar prests Sveinssonar í Mið-
mörk og víðar.
Þessu er hreyft hér, því Páll
„þjóðhagi“ var langalangafí Valdi-
mars J. Auðunssonar, með því að
sonardóttir Páls, Ingibjörg Sam-
úelsdóttir í Neðradal, var móðir
Auðuns kaupmanns og bónda í
Dalsseli undir Eyjafjöllum.
Páll „þjóðhagi" var sonarsonur
séra Egils Eldjárnssonar prests að
Útskálum, er var albróðir Hallgríms
langafa Jónasar „listaskáldsins
góða“.
Þá má minna á góðerfð úr móður-
ætt Valdimars: Þórð Þorláksson
biskup í Skálholti á síðari hluta 17.
aldar. Hann var manna fjölhæfastur
og best að sér og orðlagt ljúf-
menni. Hann var hagleiksmaður,
einnig söngfróður og lék á hljóð-
færi, svo sem „real“ og „synfón",
sem hann kom með heim frá 9 ára
háskólanámi sínu utanlands.
Sonarsonur Þórðar biskups var
Þórður Brynjólfsson klausturhald-
ari og bóndi í Teigi. Sonarsonur
hans var Þórður Þorláksson bóndi
í Teigi og í Hvammi undir Eyjafjöll-
um. En dótturdóttir hans var Guð-
rún Þorsteinsdóttir móðir Guðiaug-
ar Hafliðadóttur húsfreyju í Dalseli.
Valdimar Jónsson Auðunsson
fæddist 11. desember 1914, sonur
Guðlaugar Hafliðadóttur húsfreyju
í Dalsseli undir Eyjafjöllum og Auð-
uns Ingvarssonar kaupmanns og
bónda þar. Valdimar var 9. barn
þeirra hjóna, þegar með er talinn
Sighvatur er lést rúmlega árs-
gamall 6. ágúst 1914.
Valdimar naut vel uppvaxtarára
sinna meðal samstilltra systkina í
hraðri viðburðaríkri framfararás
hins íslenska þjóðfélags milli heims-
styijalda. Auðunn í Dalsseli var
mikill heimilisfaðir sem lagði grunn
að farsældarheimili sínu með því
að kaupa sér verslunarleyfísbréf
útgefið 1. des. 1905 af Einari Bene-
diktssyni þjóðskáldi, þá sýslumanni
Rangæinga. Með það í höndum óx
Auðun áræðni og dirfska til að taka
áhættur. Búseta hans er í þjóð-
braut, sem liggur meðfram æsku-
fjöllum hans þar sem fossarnir,
djásn þeirra, falla fagurlega af
brún.
Upp úr áramótum 1907 hrinti
Auðun hugsýn sinni í framkvæmd
með því að sækja sér efni til hús-
byggingar til Vestmannaeyja.
Byggir hann upp það hús í Dals-
seli er fullnægir þeim kröfum er
tengjast metnaði og markmiðum
hans.
Þegar hið tvilyfta kvistbyggða
Dalsselshús var fullbúið, klætt við-
arþiljum innra og bárujárni ytra,
sagði Guðmundur bóndi í Vorsabæ,
bróðursonur Auðuns, að það hafí
verið reisulegasta og fallegasta
húsið í Rangárþingi. Enda skilaði
það vel margþættu hlutverki sínu
sem verslunarbúð kaupmannsins og
gestamóttaka í þjóðbraut auk þess
sem það skapaði meira rými fyrir
fjölskyldu og vinnufólk. Að auki var
suðurherbergi á lofti lengi skóla-
stofa fyrir farkennslu. Þar inni voru
einnig geymdar hinar léttbyggðu
narmoníkur ungmennafélagsins
Drífanda, sem voru fyrstu hljóðfæri
þessarar gerðar sem Valdimar greip
í hendur við 6 ára aldur. En á 13.
og 14. ári hefur hann náð þeim
tökum á fimmföldu harmoníku eldri
systkina sinna, að mikla athygli
vakti þar um sveitir.
I Dalsselshúsi réð tónlist meira
ríkjum en almennt var í sveitum
þess tíma. Það helgaðist einkum
af tónlistarhæfileikum Markúsar,
sonar Auðuns frá fyrra hjónabandi,
sem studdur var til náms á orgel-
harmoníum af föður sínum. Hann
kunni betur en aðrir þar um slóðir
að leika á það hljóðfæri. Einnig var
hann ljósmyndari, elskaður og dáð-
ur af systkinum sínum og sveitung-
um.
Til marks um hug Auðuns til
tónlistariðkunar þar í dreifbýiinu
má nefna að þegar hann sótti stór-
hátíðina á Þingvöllum 1930 varð
hann afar hugfanginn af stórpíanói
því er við þetta tækifæri hljómaði
svo fagurlega þegar bestu tónlistar-
menn landsins fóru um það hönd-
um. í lok hátíðarinnar sneri hann
sér til réttra aðila og falaði hljóð-
færið til kaups. Var það auðsótt
mál því Auðunn hafði með sér það
vænan vasaeyri að vel var við un-
að. Hljóðfærið góða komst með far-
sæld heim í Dalsselsstofu þrátt fyr-
ir illfæra vegi og óbrúaða Þverá.
Mörgum fannst að vonum mikið
til um framtak Auðuns þegar vöru-
bíl hans, „gamla ford“, var ekið
eftir Fljótshlíðarleið og yfir Þverá
heim að Dalsseli. Hann hafði jafn-
framt séð til þess að Ólafur, sonur
hans, hafði aflað sér þeirrar kunn-
áttu og réttinda er dugðu til þess
að tæknigripur þessi kæmi í gagnið
þar heima.
Gengu nú þeir Dalsselsbræður
fagnandi hver af öðrum til ökuleiks
á fjórhjólagrip þessum og urðu allir
afbragðs bílstjórar og fjórir þeirra
gerðust ökumenn að ævistarfi (með
meiru). Auðunn lét hér ekki staðar
numið. Hann keypti nýjan fólksbíl
af gerðinni Ford og fékk Ólafl, syni
sínum, til aksturs á fólki austan
úr Vík í Mýrdal og vestur að Þverá,
sem enn var óbrúuð, tóku þá hestar
við sem farkostar farþega Ólafs.
Þessum bíl óku þeir Dalsselsbræður
fyrstir manna inn í Þórsmörk. Þeir
fóru milli ánna er síðar runnu sam-
einaðar í Markarfljót. Mun þetta
hafa verið rétt fyrir byggingu
Markarfljótsbrúar.
Valdimar nýtur vel uppvaxtarára
sinna í Dalsseli í síkvikri litríkri
atburðarás dagsins, sem var ávallt
með einhvetjum öðrum hætti en
dagsins í gær á bóndans bæ. Hann
nýtur umhyggju móður sinnar, sem
var takmarkalaus. Hann hrífst í
samskiptum við góðhestinn og
gleðst yfir að sjá búsmalann renna
um bithaga. Hann eignast hesta og
sauðkindur. Verklagni hans kemur
að góðum notum þegar farið er
með vinnuvélar og hann er mikill
vélsláttumaður á grasvelli í hey-
skapartíð.
Valdimar þarf ekki lengur að
reiða harmoníku sína fyrir framan
sig á hnakknefi til og frá sveitaböll-
um því nú er bíllinn þarfasti þjónn-
inn. Harmoníkan færir honum
lífsfyllingu og peninga í vasa og
gefur bóndasyninum meira svigrúm
og frelsi.
Valdimar er kominn til
Reykjavíkur á eigin vegum í byijun
seinna stríðs. Akstur bifreiða og
harmoníkuspil haldast í hendur.
Dalsselsbú nýtur enn um sinn verk-
lagni hans í heyskaparönn. Á móti
kemur að búfénaði hans fjölgar þar
á staðnum, einkum hestum, sem
hann er alla tíð mjög háður og tek-
ur þá með sér til Reykjavíkur á
veturnóttum til þess að temja og
njóta þeirra þar.
. Valdimar kynnist ungri Reykja-
víkurmær, Þuríði dóttur Ingjalds
Jónssonar húsasmíðameistara og
fyrri konu hans Kristjönu Kristjáns-
dóttur. Þau fella hugi saman og
trúlofast. Með því hefur Valdimar
fundið lífshamingju sína, sem entist
með farsæld til hinstu stundar.
Þuríður er ung en raunsæ og áður
en lengra er haldið sækir hún um
skólavist á hússtjórnarskólanum á
Löngumýri í Skagafirði óg fer norð-
ur með tilstyrk föður síns. Hun
kemur þaðan með þekkingu og
verkþjálfun og er því vel búin til
vegferðar með lífsförunaut sínum.
Þau hefja búskap sinn árið 1946 á
Ránargötu 7 í húsi þeirra Dalssels-
bræðra, Ólafs og Leifs. Frumburður
þeirra fæðist á afmælisdegi Auðuns
í Dalsseli og fær að sjálfsögðu nafn
hans. Þau staðfesta hjúskaparheit
sitt með giftingu þann 21. febrúar
1947.
Ábyrgara lífsform er gengið í
garð. Bifreiðaakstur og harmoníku-
spil duga vel áður en ijárfestingar
fara að þrýsta á. Valdimar treystir
búskapargrundvöll sinn er hann
verður meðstofnandi Borgarbíla-
stöðvarinnar og nær því innan
skamms að gera út tvo bíla. Það
kemur sér nú vel fyrir hann að efnt
er til danslagakeppni í borginni og
eitt laga hans, er rann upp úr hug-
ans djúpi, fingrað fram á hljómborð
nikkunnar, fékk fyrstu verðlaun.
Lag þetta var við texta Margrétar
systur hans er var góður hagyrðing-
ur, en texti Guðrúnar systur hans,
skáldkonu í Stóru Mörk, við sama
lag kom seinna fram og bíður síns
tíma.
Nokkrum árum síðar er undirrit-
aður einnig kominn til frumbúskap-
ar síns á Ránargötu 7. Með því
verður yngsta systir Valdimars
fimmta systkinið frá Dalsseli er
nýtur góðs af fyrirhyggju bræð-
ranna Ölafs og Leifs vegna kaupa
á Ránargötu 7. Þar kynntist ég
fyrst ljúfu viðmóti og velvild Valdi-
mars mágs míns. Einkum var það
þegar Valdimar þótti ekkert sjálf-
sagðara en að aka okkur Donnu til
Strandarkirkju með frumburð okk-
ar til skírnar þar. Var sama veg-
ferð endurtekin í sam'a tilgangi
vegna næsta barns og velvilja
Valdimars notið. Á þessum ökuferð-
um um malarvegi og oft síðar varð
mér ljóst að Valdimar var besti
bílstjóri sem ég hef haft kynni af
án þess að unnt sé að skilgreina
það. Öll börn þeirra hjóna eru at-
gerfis og mannkostafólk með list-
ræna hæfileika á ýmsum sviðum.
Börn þeirra Þuríðar og Valdi-
mars eru eftirtalin: Auðunn, maki
Sigríður Gréta Oddsdóttir; Krist-
jana Unnur, maki Snorri Þór Tóm-
asson; Guðlaug Helga, maki Sigmar
Ólafsson; Svandís Regína, maki
Karl Ottó Karlsson; Sólrún Björk,
maki Andrés Hjaltason; Ingjaldur,
maki Elfa Kristín Jónsdóttir; Dagný
Ágústa, maki Erlendur Guðbjörns-
son og Bryndís Sunna ógift í for-
eldrahúsum.
Ekki varð undan því komist á
búskaparbraut Valdimars, ekki
síður en á minni og annarra á þess-
um tíma, að leggja fram allt of stór-
an skammt af sálar og líkamsorku
til þess að koma mannsæmandi
þaki yfír höfuð fjölskyldu sinnar
eins og það var kallað. Þetta varð
langsóttara markmið hjá mági
mínum en mér og bar margt til, svo
sem hin nánu samskipti við hestinn
og umhverfi hans.
Eftir margvíslega reynslu af hús-
næðismálum í Reykjavík og stór-
jarðareign í uppsveitum Árnessýslu
fann Valdimar það sem hann hafði
lengi leitað að: Nýbýlisland sem
næst æskufjöllunum sínum fríðu.
En það var árið 1964 sem hann
keypti land úr nyrsta hluta stóijarð-
arinnar Miðey í Austur-Landeyjum
og stofnaði þar nýbýlið Grenstanga.
Þetta var óhemjumikið átak fyrir
fimmtugan mann. En hann gekk
skipulega og markvisst að verki,
studdur af hinni hörkuduglegu og
velvirku eiginkonu sinni og börnum
þeirra. Hann girti landið og ræsti
það fram, plægði það og sáði í það.
Hið uppræktaða land varð víður
töðuvöllur. Hlaða og gripahús voru
byggð. Búsmali bóndans, einkum
hross, voru fyrst til þess að njóta
bithagans,- sauðfé síðar. Þá var
íbúðarhús byggt og búið nútíma
þægindum. Margir lögðu hönd að
verki, einkum börn þeirra hjóna.
En stundum var bóndinn einn að
verki og greip þá oft til múrskeiðar
og brettis og vann með tækjum
þessum sem verkþjálfaður væri.
Sagt hefur verið að bóndi þurfi að
vera þúsund þjala smiður. Nú sann-
aðist á bóndanum arfleifðin góða
frá Páli Árnasyni, hinum þjóðhaga,
því nú urðu menn vitni að því að
Valdimar tókst vel að gera við
næstum alla hluti er höfðu gengið
úr lagi, sem og að koma hverri vél
til gangs þó gömul væri.
Ekki leið á löngu frá því að hús
þeirra var fullgert að Þuríður tók
til að rækta listrænan skrúðgarð
við húsið með undraverðum árangri.
Gesti bar nú oft að garði og nutu
þeir hins vel búna húss og gestrisni
þeirra hjóna. Oft bar þá til að bóndi
bauð upp á útreiðartúr. Var þá
gengið út og að hrossarétt og reið-
tygi lögð á þægilegan hest. Síðan
var riðið eftir reiðgötunni góðu til
hinnar gömlu torfréttar Landeyinga
og víðar um slétta grund. Þá nutu
menn návist fjallanna fögru í austri
og norðri, sem og hinna dulúðugu
eyja við hafsbrún í suðri. Að útreið-
arlokum var gjarnan gengið til stofu
á Grenstanga og sest að kaffí-
borði. Þá henti það stundum að
húsbóndinn tók fímmföldu harm-
oníkuna sína sér í fang og hóf að
endurnýja með gestum sínum
gleyma gleði frá góðum stundum í
hljóðfalli danslaga liðinna ára.
Með þökk fyrir ljúfa samfylgd á
lífsins braut.
Konráð Bjarnason
Mánudaginn 19. þ.m. lést kær
vinur okkar, Valdimar Auðunsson.
Bar andlát hans óvænt að þó hann
hefði að vísu ekki gengið heill tii
skógar um langa hríð. Aðeins viku
áður vorum við í afmæli þar sem
Valdi var mættur, með nikkuna,
spilandi eins og honum var einum
lagið. Margs er að'minnast. Alltaf
var vel tekið á móti okkur austur
á Grenstanga hjá þeim hjónum,
Þuru og Valda hvort sem var að
nótta eða degi.
Oft fórum við lengri eða styttri
hestaferðir með börnum þeirra
hjóna og mætti Valdi þá iðulega á
áningastaði með harmonikkuna.
Spiluðu hann og Auðunn sonur
hans af krafti og ferðalangar sungu
af hjartans lyst. Við minnumst sér-
staklega hestaferðar sem farin var
inn að Einhyrningi sl. sumar í glaða
sólskini. Valdi og Þura brugðust
okkur ekki frekar en fyrri daginn.
Valda datt í hug að líta á fólkið,
fékk Þuru til að keyra sig innúr.
Var hann síðan borinn upp stigann
í skálanum í hjólastólnum — með
nikkuna í fanginu. Þar spiluðu svo
þrír ættliðir á nikku — Valdi, Auð-
unn og Valdi litli, alnafni afa síns.
Alltaf sama Ijörið í kringum Valda
okkar — hafi hann þökk fyrir allt.
Elsku Þura, Auðunn, Kristjana,
Gulla, Svandís, Sollý, Ingjaldur,
Dagný, Bryndís, tengdabörn og
barnabörn, við vottum ykkur okkar
dýpstu samúð og biðjum góðan Guð
að styrkja ykkur.
Fjölskyldan Fjarðarási 11
Fleiri greinar um Valdimar J.
Auðunsson verða birtar í Morg-
unblaðinu næstu daga.