Morgunblaðið - 24.07.1990, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚLÍ 1990
Dómur Félagsdóms í máli Félags íslenskra náttúrufræðinga gegn flármálaráðherra
verið lýst á fundum og fulltrúum
BHMR því mæta vel ljóst, að það
skilyrði gæti tálmað framkvæmd
þess, enda liggur í hlutarins eðli
að það væri eingöngu vegna endur-
röðunar félaga í BHMR í launa-
flokka að til röskunar gæti komið.
I 5. gr. var að sjálfsögðu áfram á
því byggt, að endurröðun í launa-
flokka eigi sér því aðeins stað að
tilefni sé til að leiðrétta kjör, sbr.
t.d. 4. og 5. mgr. 5. gr. þessara
samningsdraga. Orðalag 9. gr. sé
eingöngu lagfært og felur ekki í
sér að hlutverk úrskurðarnefndar
hafi verið takmarkað enda ljóst að
sú nefnd átti ekki að fjalla um
ákvæði 6.-8. gr.
Eftir að framangreint lokatilboð
hafði verið afhent kl. 12:15 hinn
16. maí afhentu fulltrúar BHMR
skömmu eftir miðnætti athuga-
semdir sínar sem þeir kölluðu „Til-
lögur BHMR til lausnar deilu fjár-
málaráðherra og háskólamenntaðra
ríkisstarfsmanna“. Af hálfu ráð-
herranna var hægt að fallast á sum-
ar af þessum tillögum en aðrar
ekki sbr. áritaðar athugasemdir og
prentaðan texta samningsdraga en
þau drög voru til umfjöllunar á
fundum samninganefnda aðila þann
17. maí. Meðal þess sem alfarið var
hafnað af ráðherrunum var sú krafa
BHMR, að næstsíðasta setning 1.
gr. félli brott. Að öðrum kosti féllu
út fyrstu ijögur orð hennar þ.e.
„Þess skal gætt að ...“, þannig að
upphaf setningarinnar hljóðaði svo:
„Umræddar breytingar valda ekki
röskun á ...“ Þeirri kröfu var einnig
hafnað.
Eftir þennan fund aðfaranótt 17.
maí tóku ekki aðrir ráðherrar úr
ríkisstjórninni en fjármálaráðherra,
þátt í samningaviðræðunum.
Þriðja tímabilið hefst með fundi
samninganefndanna í Rúgbrauðs-
gerðinni um samningsdrög en sá
fundur hófst upp úr kl. 10:30 hinn
17. maí. Þá kom BHMR enn fram
með þá kröfu að næst síðasta setn-
ing 1. gr. félli út. Því var enn hafn-
að. Páll Halldórsson kom þá fram
með þá tillögu, að í stað orðanna
„Þess mun gætt að umræddar
breytingar..." kæmu orðin
„Standa skal að umræddum
breytingum ..." Á þessa breyting-
artillögu var fallist af hálfu stefnda
þennan sama dag enda fól hún í
sér ákveðnara orðalag en ekki efnis-
breytingu. Af hálfu BHMR kom
ekki fram nein skýring á þessari
tillögu og þaðan af síður í þá veru,
að í henni ætti að felast efnisbreyt-
ing eins og nú er haldið fram. Á
fundi aðila um kl. 21 hafði BHMR
enn uppi þá kröfu, að næst síðasta
setning 1. gr. yrði felld brott. Þeirri
kröfu var enn hafnað og áréttað
að ekki væri pólitískur vilji fyrir
því af hálfu ríkisstjómarinnar að
falla frá skilyrðinu. Einnig var bent
á að fallist hefði verið á breytinga-
tillögu sem BHMR setti fram á
morgunfundi, sbr. dskj. nr. 39 og
41-42, sem eru minnispunktar
þriggja samningamanna ríkisins af
þeim fundi.
Á fundi aðila að morgni 17. maí
var einnig efni 5. gr. til umræðu.
Þar var rædd ósk BHMR um að í
samninginn yrðu tekin ákvæði um
einhvers konar viðurlög sem svipu
á að lokaálit lægi fyrir hinn 1. júlí
1990. Þá svipu töldu þeir vanta ef
gólf og þak skv. 3. mgr. ætti að
vera óbreytt. Hjá þeim kom fram
það álit að full þörf væri á slíku
aðhaldi til að koma í veg fyrir að
fulltrúar ríkisins í kjarasamanburð-
amefnd tefðu lokaniðurstöðu til að
draga að réttmætar launaflokka-
tilfærslur kæmust til framkvæmda
1. júlí 1990. Ennfremur var rætt
um heimild stéttarfélaga til að nota
tilefni til launaflokkatilfærslna til
þess að semja í staðinn um önnur
kjaraatriði. Á kvöldfundinum lýsti
fjármálaráðherra fyrst tillögu að
orðalagi að nýrri mgr. er yrði 6.
mgr. og fjallaði um heimild stéttar-
félags til að semja um önnur kjara-
atriði. Því næst lýsti hann tillögu
stefnda um ákvæði um uppígreiðsl-
ur í júlí 1990 (á minnisblaði á dskj.
nr. 41 kallað tillaga 3) er verða
skyldi ný 7. mgr. og hljóðaði svo:
„Hafí nefnd skv. 3. mgr. 2. gr.
ekki skilað lokaáliti hinn 1. júlí
1990, skal greiða hveijum félags-
manni, er átt getur kost á launa-
flokkatilfærslu, 1250 kr. á mánuði
miðað við fullt starf upp í væntan-
lega hækkun frá 1. júlí 1990 þar
til afgreiðsla launaflokkatilfærslu
fer fram.“ Viðbrögð BHMR voru
þau að óska frekar eftir uppígreiðsl-
um miðað við prósentu heldur en
greiðslu miðað við krónutölu.
Ákvæði þess efnis voru síðan færð
inn í samningsuppkast og röð 6.
og 7. mgr. víxlað. Á morgunfundi
18. maí var ákvæði núverandi 6.
mgr. enn til umfjöllunar og gerð
breyting á því í þá veru sem varð
í endanlegum samningi undirrituð-
um hinn 18. maí 1989.
Á kvöldfundi hinn 17. maí kom
fram tillaga frá Páli Halldórssyni
formanni BHMR um breytingu á
orðalagi upphafsákvæðis 9. gr.
þannig að í stað orðanna „um fram-
kvæmd 2. gr. og 5. gr. ..." kæmu
orðin „um framkvæmd kjarasam-
anburðar, túlkun niðurstaðna
skv. 2. gr. eða fyrirkomulag
breytinga skv. 5. gr...." Sú breyt-
ing kom inn í endanlegan texta lítil-
lega snyrt. í stefnu er neðst á bls.
6, þessi breyting túlkuð sem þreng-
ing á hlutverki úrskurðarnefndar-
innar. Á það er alls ekki unnt að
fallast enda nærlægara að líta svo
á að orðalagið feli í sér rýmkun
sbr. orðin „framkvæmd kjarasam-
anburðar“ og „fyrirkomulag breyt-
inga“ en um þetta fjalla ekki aðeins
2. og 5. gr. heldur einnig 1. gr.
Eftir að kjarasamningurinn var
undirritaður Iétu ýmsir forystu-
menn stéttarfélaga innan BHMR
og formaður þess í ljós skoðun sína
á þeim í fjölmiðlum. Kom þar m.a.
fram sú almenna túlkun þessara
aðila að samningurinn fæli í sér
áhættu fyrir stéttarfélögin án þess
að sú áhætta væri skilgreind nánar.
Nefndarstörf í þremur nefndum
skv. 2.-4. gr. samningsins hófust
fljótlega eftir samningsgerðina.
Þannig voi-u haldnir 26 fundir í
kjarasamanburðarnefnd fram til 1.
júlí sl. og 15 fundir í námsmats-
nefnd og ennfremur 20 fundir í
ábyrgðarmatsnefnd. Námsmats-
nefnd skilaði sameiginlegu áliti í
mars 1990. í ábyrgðarmatsnefnd
reis ágreiningur um hversu ná-
kvæmlega ætti að skilgreina helstu
störf, hvemig röðun helstu starfa
ætti að vera og hvernig meta ætti
hvern þátt ábyrgðar. Ennfremur
reis óvænt ágreiningur um það
hvert væri verkefni nefndarinnar
þegar fulltrúar BHMR lögðu 18/5
1990 m.a. fram tillögu um nýja
skilgreiningu á því. Ekki náðist
samkomulag um sameiginlega nið-
urstöðu og skiluðu fulltrúar ríkisins
í ábyrgðarmatsnefnd lokaáliti sínu
hinn 29. júní 1990.
Störf í kjarasamanburðarnefnd
og gagnasöfnun reyndist miklu
mun tímafrekari en gert var ráð
fyrir í upphafí þannig að tímasetn-
ingar stóðust ekki án þess þó að
við neinn væri að sakast um það.
Skortir t.d. enn mjög mikið á gögn
varðandi kjarakönnun og úrvinnslu
úr þeim á samanburðarhæfum hóp-
um. Um þá könnun reis ágreiningur
varðandi úrtak háskólamenntaðra
manna hjá ríkinu en til að tefja
ekki störf nefndarinnar skutu full-
trúar ríkisins þeim ágreiningi á
frest. Fyrstu niðurstöður úr kjara-
könnun Gallup bárust ekki fyrr en
26. júní. Öll úrvinnsla úr þeim í
samræmi við starfsreglur kjara-
samanburðarnefndar og kjara-
samninginn var þá eftir. Af öllum
þessum ástæðum reyndist alls ekki
unnt að skila þeirri áfangaskýrslu
sem gert var ráð fyrir í 3. mgr. 2.
gr. að Iægi fyrir hinn 1. mars 1990.
Sú áfangaskýrsla átti að leiða í ljós
hvort eitthvert tilefni væri til að
leiðrétta kjör. Hana skyldi hafa til
hliðsjónar við endurröðun þeirra
starfa sem það átti við um við end-
urröðun í launaflokka í fyrsta
áfanga hinn 1. júlí 1990. Þá náðist
heldur ekki samstaða í nefndinni
um mat á hlunnindum. Töldu.full-
trúar ríkisins að ekki yrði lengra
komist miðað við þann ágreining
sem uppi var með aðilum. Að áliti
þeirra gerðu fyrirliggjandi upplýs-
ingar í lok júní aðilum enn ekki
kleift að skilgreina og meta hugsan-
legt tilefni til leiðréttingar á kjörum
með þeim faglega hætti sem kjara-
samningurinn og starfsreglur
kjarasamanburðarnefndar kveða á
um. Skiluðu þeir lokaáliti sínu í þá
veru hinn 29. júní 1990.
Af hálfu starfsmanna stefnda var
ennfremur mikil vinna lögð í þau
ákvæði, sem komu fram í bókunum
sem samningnum fylgdu. Er harð-
lega mótmælt sem röngum þeim
ásökunum, sem fram koma í stefnu
um þau efni.
Á þeim tíma, sem kjarasamning-
ur aðila var gerður voru í gildi
skammtímasamningar aðildarfé-
laga ASÍ og BSRB o.fl. er runnu út
í desember 1989 og í janúar 1990.
Hinn 1. febrúar 1990 gerðu Alþýðu-
samband íslands annars vegar og
hins vegar Vinnuveitendasamband
íslands, Vinnumálasamband sam-
vinnufélaganna, Meistara- og verk-
takasamband byggingamanna og
Reykjavíkurborg með sér nýjan
kjarasamning. Þessi kjarasamning-
ur markaði þáttaskil í gerð kjara-
samninga á almennUm vinnumark-
aði. Helstu einkenni hans eru þau
að hann er gerður til langs tíma
eða til 15. september 1991. Auk
þess er megináhiersla lögð á kjara-
bætur í formi verðbólguhjöðnunar
og stöðugleika í verðlagi og m.a.
til að tryggja það eru beinum launa-
hækkunum mjög í hóf stillt. í 10.
gr. þess samnings kemur m.a. fram
að það er forsenda hans að launa-
þróun annarra verði sú sama og
gert sé ráð fyrir í samningnum. I
kjölfar þessa samnings gerði síðan
í febrúar til apríl fjöldi annarra
launþegafélaga og sambanda
samninga, sem tóku mið af þessum
samningi, þ. á m. um sömu forsend-
ur varðandi launaþróun annarra.
Leiðir af þessari forsendu, að stétt-
arfélögin geti krafist leiðréttinga
til samræmis við launaþróun ann-
arra og réttur þeirra til að segja
upp samningi verði ekki gengið að
slíkri kröfu. í kjarasamningi BSRB
er gerður var 2. febrúar 1990 er
ekki sérstakt ákvæði um launaþró-
un annarra en hins vegar eru allar
aðrar efnahagsforsendur tilvitnaðra
samninga í honum.
Hinn 12. júní sl. ritaði forsætis-
ráðherra stjórn Bandalags háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna bréf
þar sem lýst var því áliti ríkisstjórn-
arinnar að breytingar á launakerfi
háskólamanna myndu við núverandi
aðstæður hafa í för með sér röskun
á hinu almenna launakerfí í landinu
og ógna þar með þeim efnahagslegu
markmiðum og ávinningi sem að
er stefnt samkvæmt þeim samning-
um sem þegar hafa verið gerðir af
hálfu þorra launafólks. Ekki væri
unnt að líta á slíka langtímasamn-
inga, gerða af yfir 90% launafólks
sem tímabundnar sveiflur eða sér-
stakar aðstæður á vinnumarkaði.
Því hafi ríkisstjórnin ákveðið á
grundvelli 1. gr. kjarasamningsins
að fresta framkvæmd nýs launa-
kerfis háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna en þar segi að standa
skuli „að umræddum breytingum
með þeim hætti að ekki valdi rösk-
un á hinu almenna launakerfi í
landinu".
BHMR mótmælti þessu og þau
mótmæli koma m.a. fram í máls-
höfðun þessari. Einnig ritaði BHMR
ASÍ bréf og krafðist svara við
ákveðnum spurningum. I svarbréfi
ASI á sama dómsskjali kemur af-
dráttarlaust fram, að í samræmi
við forsendur og áskilnað í kjara-
samningi ASÍ yrði krafíst sömu
launahækkana félagsmönnum ASÍ
til handa og félagsmenn BHMR
kynnu að fá við endurskoðun launa-
kerfis. Af hálfu Vinnuveitendasam-
bands íslands hefur einnig þeirri
skoðun verið lýst, að slíkt myndi
valda röskun á hinu almenna launa-
kerfí í landinu.
Eftir að framangreint bréf var
ritað hinn 12. júní áttu forsætisráð-
herra, viðskiptaráðherra og fjár-
málaráðherra fund með formanni
HÍK og framkvæmdastjóra og
formanni BHMR, þar sem sá síðast-
nefndi lýsti þeirri skoðun, að unnt
væri að framkvæma endurskoðun-
ina án þess að það raskaði hinu
almenna launakerfi. Þrátt fyrir að
ítrekað væri beðið um tillögur frá
BHMR sem ekki yllu röskun, var
eingöngu bent á launaflokkatil-
færslur af þeirra hálfu.
Hinn 29. júní sl. tilkynnti stefndi
BHMR að hann myndi vísa þeim
ágreiningi sem væri til staðar milli
aðila um framkvæmd kjarasaman-
burðar og um fyrirkomulag og
framkvæmd breytinga, til úrskurð-
arnefndar skv. 9. gr. en að áliti
ríkisstjórnarinnar leyfði ákvæði 1.
gr. sbr. 5. gr. engar breytingar á
launakerfi háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna að svo stöddu. —
Stefnanda til fróðleiks skal það
upplýst, að það bréf er undirritað
af þriggja manna stjórn samninga-
nefndar ríkisins. — Var ágreiningn-
um síðan samdægurs vísað til
nefndarinnar.
Af hálfu stefnda er því haldið
fram að heimilt hafi verið og skylt
að fresta framkvæmd nýs launa-
kerfis 1. júlí 1990 og honum sé því
óskylt skv. 1. gr. kjarasamningsins
að greiða neina launaflokkahækkun
að svo stöddu, þar sem slíkt valdi
röskun á hinu almenna launakerfi
í landinu. Þá er því ennfremur
mótmælt að krafa stefnanda eigi
neina stoð í 5. gr. kjarasamningsins.
Rök stefnda fyrir frávísunar-
kröfu.
Af hálfu stefnda er því haldið
fram að skilja beri það ákvæði 1.
gr. kjarasamnings aðila að „Standa
skal að umræddum breytingum með
þeim hætti, að ekki valdi röskun á
hinu almenna launakerfi í landinu“
svo, að í því felist fyrirvari um það,
að tilteknar aðstæður á vinnumark-
aði geti leitt til þess að fresta skuli
framkvæmd endurskoðaðs launa-
kerfis skv. 1. kafla samningsins.
Þann skilning styður bæði orðalag
ákvæðisins, gagnályktun frá næstu
setningu á eftir, sem segir að tíma-
bundnar sveiflur og sérstakar að-
stæður á vinnumarkaði skuli ekki
hafa áhrif á þessa endurskoðun, svo
og atvik við samningsgerðina.
Af hálfu stefnanda sé því haldið
fram að upphafsorð ofangreinds
fyrirvara beri að skilja svo, að með
því- hafi aðilar orðið sammála um
að framkvæmd endurskoðaðs
launakerfis eftir reglum 5. gr.
tryggði að ekki yrði sérstök röskun
á hinu almenna launakerfi í landinu.
Því sýnist nánast haldið fram, að
það sem áður fól í sér skilyrði af
hálfu stefnda, feli eftir breytingu
upphafsorðanna í sér staðfestingu
á því að fyrirvarinn sé nú fallinn
niður og ákvæðið feli þess í stað í
sér tryggingu til handa stefnanda
fyrir því, að framkvæmd launakerf-
isbreytingar skuli ná fram að ganga
án tillits til afleiðinga fyrir launa-
kerfið í landinu. Þessi framsetning
sé með ólíkindum. Hér áður er rak-
ið hvernig ákvæði þetta kom inn í
samningstexta sem algert skilyrði
af hálfu ríkisins og hvernig orðalag
þess breyttist í samningsgerðinni.
Ennfremur ítrekaðar kröfur BHMR,
sem ótvírætt var hafnað, um brott-
fall þessa ákvæðis, meira að segja
eftir að það setti fram þá orðalags-
breytingu, sem stefnandi telji sér
nú svo mjög í hag.
Af hálfu stefnda sé ekki dregið
í efa að Félagsdómur eigi dómsvald
um þá gagnstæðu túlkun 1. gr.
kjarasamningsins, sem lýst er hér
að framan.
Hins vegar er því haldið fram
að kröfugerð stefnanda heyri a.m.k.
á þessu stigi undir valdsvið nefndar
skv. 9. gr. samningsins. Samkvæmt
þeirri grein getur hvor aðili um sig
vísað sérhveijum ágreiningi sem rís
um framkvæmd kjarasamanburðar
eða á túlkun á niðurstöðum skv.
2. gr. eða fyrirkomulag breytinga
skv. 5. gr. til úrskurðar þriggja
manna nefndar.
Verði ákvæði þetta ekki skilið
öðru vísi en svo, að úrskurðarvaldið
nái jafnt til þess ágreinings hvort
framkvæmd skuli frestast vegna
skilyrðis 1. gr., sem og til þess að
kveða á um þær efnislegu ákvarð-
anir sem aðilum eða kjarasaman-
burðarnefnd er ætlað að taka sam-
kvæmt samningum, en sem þeim
t.ekst ekki að ná samkomulagi um.
Samkvæmt þessu heyri það undir
nefnd skv. 9. gr. að leggja mat á
og úrskurða hvort aðstæður séu
með þeim hætti nú, að framkvæmd
endurskoðaðs launakerfis myndi
valda röskun á hinu almenna launa-
kerfi í landinu. Sé aðalkrafa um
frávísun málsins á því reist.
Um kjarasamanburðinn séu efn-
isreglur bæði í 1. og 2. gr. samn-
ingsins. Hugtakið „framkvæmd
kjarasamanburðar“ sé því greini-
lega notað í mjög víðtækri merk-
ingu og varðar hvers konar ágrein-
ing sem rís í sambandi við kjara-
samanburð og sem öll endurskoðun
launakerfisins grundvallast á. í 9.
gr. sé að finna beina tilvísun til 2.
og 5. gr. og í síðarnefndu greininni
kemur fram bein tilvísun til 1. gr.
Þannig segi í 1. mgr. 5. gr. að „end-
urraða skal starfsheitum ’í launa-
flokka í samræmi við endurskoðun
launakerfisins skv. 1. og 2. gr.“.
Orðalagið í 9. gr. að gerðardómur
úrskurði ágreining er rís um fyrir-
komulag breytinga skv. 5. gr.“ verði
því ekki öðru vísi skilið en svo, að
þar undir komi ágreiningur um
hvort unnt sé að framkvæma breyt-
ingar á launakerfinu við tilteknar
aðstæður án þess að þær valdi rösk-
un á hinu almenna launakerfi í
landinu í skilningi 1. gr. samnings-
ins.
Samkvæmt þessu telur stefndi
að gerðardómur skv. 9. gr. kjara-
samnings aðila eigi úrskurðarvald
um það, hvort sú ákvörðun ríkisins
að fresta að svo stöddu framkvæmd
nýs launakerfis háskólamenntaðra
ríkisstarfsmanna, hafi verið rétt-
mæt skv. 1. gr. á þeim grundvelli,
að slíkar launaflokkatilfærslur
myndu við núverandi aðstæður
raska hinu almenna launakerfi í
landinu.
Af hálfu stefnda hafi þeim
ágreiningi þegar verið skotið til
gerðardóms skv. 9. gr. hinn 29.
júní sl.
Rök stefhda fyrir sýknukröfti.
A. Sýknukrafa styðst í fyrsta
lagi við það, að heimilt og skylt
hafi verið að fresta framkvæmd nýs
launakerfis. Stefnda sé því óskylt
skv. 1. gr. kjarasamningsins að
greiða neina launaflokkahækkun
skv. 5. gr. að svo stöddu, þar sem
slíkt valdi röskun á hinu almenna
launakerfi í landinu.
Eins og kjarasamningum alls
þorra launþega er hagað nú, sé
þessi fyrirvari virkur og því heimilt
að fresta þeim breytingum. Launa-
flokkatilfærslur til handa háskóla-
menntuðum ríkisstarfsmönnum
skv. 1. kafla samningsins myndu
sjálfstætt leiða beint til röskunar á
forsendum þessara kjarasamninga
og þar með raska hinu almenna
launakerfi í landinu. Auk þess sé
það beinlínis viðurkennt af hálfu
stefnanda í stefnu, að launahækk-
anir til félagsmanna stefnanda nú
myndu leiða af sér launahækkanir
á vinnumarkaðnum. Eins og sakir
standa myndu launaflokkatilfærsl-
ur Ieiða til uppnáms á vinnumark-
aðnum með þarafleiðandi almenn-
um launahækkunum. Þær myndu
aftur skv. 15. gr. kjarasamnings
BHMR leiða til hækkunar hjá
BHMR sem aftur leiddi til hækkana
hjá öðrum og svo koll af kolli og
vera þannig eingöngu eldsmatur í
nýju verðbólgubáli.
Þannig stæðu aðilar auk þess
engu nær því markmiði að brúa
hugsanlegan kjaramismun, sem sé
eini tilgangur 1.-5. gr. I. kafla
samningsins. Launaflokkatilfærslur
nú geti því ekki þjónað því mark-
miði sem stefnt er að með þessum
greinum I. kafla samningsins.
Þá sé því eindregið mótmælt að
launahækkanir vegna nýs launa-
kerfis hafi ekki önnur áhrif nú en
fyrirséð var við samningsgerð.
Komi þar hvorutveggja til að nú sé
í kjarasamningum þorra launþega
í landinu beinlínis byggt á því sem
forsendu, að aðrir launþegar fylgi
sömu launaþróun. Vegna minni
verðbólgu og lægri umsaminna
launahækkana en var á árinu 1989,
hafi launaflokkatilfærslur skv. 3.
mgr. og 6. mgr. 5. gr. nú miklu
afdrifaríkari afleiðingar á almenna
launakerfið í landinu en fyrirséð var