Morgunblaðið - 24.07.1990, Blaðsíða 33

_________________MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚLÍ 1990_33 **
Skuggaglíman heldur áfram
eftir Björn Jónsson
Kæri Einar!
Ég verð að reyna að hjálpa þér
að kveða niður þennan ógnvænlega
draug, sem þú hefur vakið upp úr
verki mínu, Stjarnvísi í Eddum. En
það er stjarnfræðileg túlkun á nokkr-
um goðsögnum. í því verki þykir þér
nær öllu stolið frá þér, og ferð um
mig og kver þetta hinum verstu orð-
um. Gætir hér bersýnilega ekki
lítillar ofsóknarhræðslu, þar sem þú
í engu tilliti fjallar um efnislegt gildi
túlkananna. Þú einblínir hins vegar
einungis á hvort þú kunnir að hafa
„reifað" sum „grundvallaratriði" áð-
ur. Þú vísar jafnvel til „allmargra
stjörnukorta“ sem þú hafðir gert þér
til gamans á sokkabandsárunum en
hvergi eru birt. Tilgangur þinn virð-
ist vera sá eini að auðvirða verkið
þér til upphefðar, þótt þér stafi síður
ógn af því en heiður. Engin minnsta
tilraun er gerð til að vega „gildi“
túlkananna eins og þær koma fyrir.
Þér gleymist alveg sú staðreynd,
sem ég benti á í svari við fyrsta
aðkastinu, að þótt einhver hafi borið
eitthvað fram, er alls ekki hægt að
ganga út frá því að allir aðrir hafi
kynnt sér það, eða vitað nokkurn
skapaðan hlut um það. Veist þú til
dæmis nokkuð um tilvist eða skrif
Charles Fracois Dupuis, ofvita
frönsku byltingarinnar? Hann ku
hafa skrifað mörg bindi um stjarn-
vísilegan bakgrunn trúarbragðanna
og kaliar verk sitt l’Origine de touts
les Cultes, Uppruni allra trúar-
bragða. Þessi bók er þýdd á ensku
og samþjöppuð í eitt bindi: The Orig-
ins of All Religious Worship. Eg
benti þér á hana, en það er ekki þar
með sagt að þú hafir komist yfir
hana. (Mitt eintak frá Minneapolis
var svo illa farið af eyðni að því var
ekki flettandi.) Ekki minnist ég þess
að þú vitnir í ofvitann. En þar munu
skýrðar sem stjamfræðileg fyrirbæri
fjölmargar goðsögur fornaldar, þar
á meðal þjónkanir Heraklesar. En
sé Dupuis þér ókunnur, og beri ykk-
ur saman um eitthvað, ertu þá sekur
um stuld?
Ég á allar bækur þínar, sumar
keyptar, aðrar þegnar sem gjöf frá
þér. En ekki hefi ég lesið þær allar
í kjölinn, einkum þar sem hugmynda-
fræðin og tölvísin eru fjölluð. Mundi
ég samt sumt úr þeim, vitnaði til
þess og fletti upp stað og bindi.i—
Nú finn ég að þú hefur vissulega
nefnt Útgarða-Loka sem Satúrn, og
einmitt vegna staðsetningar reiki-
stjörnunnar á ystu braut þeirra
klassísku. Þetta kom algerlega flatt
uppá mig, því ég hefi vitni að því
að hafa unnið þessa samsvörun sjálf-
ur, þó frá öðru sjónarhorni. Ég kom
fyrst með samsvörun „hallar" Út-
garða-Loka, það er Útgarðana sjálfa,
sem stjörnumerkið Cetus, hvals-
merkið, en það er rétt utan við sól-
baug, eða Asgarð, „utangarðs". Það-
an barst samlíkingin yfir á Satúrn
sem einnig er á ystu „görðum" eða
braut reikistjarnanna fimm. Þetta
er mjög skýmierkilega sett fram í
Stjarnvísi í Eddum. I lok umræðna
um hrakfarir Þórs, og minnst sjöfalt
gervi hvalsmerkisins í því sambandi,
segir svo, s. 57: „Þá er loks „höll“
Útgarða-Loka, Útgarðar, sem einnig
fellur að útlínum þessa merkis. Ligg-
ur stjömumerkið alveg utan við sól-
bauginn. Það er því „festingarbú-
staður“ Loka; eins og gangbraut
Satúrnus eru Útgarðar hans sem
reikistjörnu, ysta gangbraut reiki-
stjamanna fímm.“ Merkið Cetus
tengist Loka beint sem Miðgarðs-
ormur, og er það frekari stuðningur
samsvörunarinnar. Samsvörun
hvalsmerkisins við „Útgarða" kom
hér fyrst hjá mér og fellur eðlilega
við orðið garður = bústaður eða borg.
Garður = braut er tvöfaldur orðaleik-
ur Snorra. Má segja að lykillinn
standi í skránni og miði hjá! Þetta
ætti því að vera vantrúarmönnum
þeim mun mikilsverðara umhugsun-
arefni þar sem við komum báðir að
sömu niðurstöðu eftir ólíkum leiðum.
Það styrkir kenningar okkar beggja
og sýnir að við erum á „réttri" leið.
Röksemdafærslur eða hypóþesur
beggja séu samhliða og rekist ekki
á. Ekkert fimbulfamb út í bláinn!
Mér er þetta atvik sérstaklega
minnisstætt af tveimur ástæðum.
Fyrst vegna þess hvernig kona mín
brást við tilkynningunnþ og skildi
strax og varð hrifin af. í öðru lagi
vegna þess að hér er um að ræða
einn opinskáasta „lykil” Snorra-
Eddu að stjarnvísieðli sínu. Upp-
ljóstrunin er svo greinileg ábending
að vel mundi hæfa tossakveri. Hér
er auðvitað um leikaraskap Snorra
að ræða þar sem hann notar orðið
„garður" í tveim merkingum (veggur
og bústaður). Með því þú sást þetta
fyrstur manna, af hveiju komstu þá
ekki með „höllina" um leið, sem Loki
er hér kenndur við? En ég sá þína
tillögu aldrei fyrr en ég fletti henni
upp nú eftir síðasta aðkast þitt.
Það er auðvitað vonlítið að veija
feðrun þessarar uppgötvunar sem
frumburð minn, og skal það ekki
reynt frekar. Þó var tilurðin svona.
Ég vann kaflann um villur Þórs
síðast af öllum (1984), en setti hann
í rétta röð í íslensku gerðinni. Leit
ég aldrei í bækur þínar meðan á
samningi verks míns stóð, nema sem
getið er, og þá bæði til að koma þér
að og gera grein fyrir höfundarrétti
þínum. Kann þó að vera um hugar-
flutning að ræða hér, án vitundar
minnar. En hitt er enginn hugarburð-
ur að framvindan var slík sem segir
og var ekki frá þér tekin, þótt „ólík-
legt“ kunni að sýnast.
Orsakasamhengið: post hoc, ipse
propter hoc, er varhugavert: það að
eitthvað sem fylgir á eftir öðru sé
af þeirri ástæðu tilkomið vegna þess.
Er það ein fremsta villutilraunagerð
sem hugsast getur. Hví fellur þú
fyrir slíku, fyrirvaralaust, hinn mar-
grómaði hýpóþesumaður, snillingur-
inn sjálfur? Þarftu að vera svona
paranóískur?
Þú tíundar mjög að ég kalli túlkan-
irnar „mínar“, kannski einum of oft.
Það var þó gert þér til verndar, en
ekki sniðgangs: að þér yrðu ekki
kenndar tilgátur sem kynnu að reyn-
ast heimskulegar, óvísindalegar og
langsóttar.
Láttu mig nú ekki þurfa að tyggja
upp aftur og aftur sömu skýringarn-
ar, því þær komu allar í svargrein
minni við fyrsta æðisaðkasti þínu.
Sá draugur sem þú glímir við, Éinar
minn, er vakinn upp úr dys þíns eig-
in hugarfars, en ekki verkum mínum.
Hættu nú slíkum fáránleik. Galdur
er kominn úr tísku. Ber heldur snill-
igáfur þínar og kunnáttu á efnislega
skoðun túlkana minna, eins og þær
koma fyrir. Því ég notaði engra
manna kenningar, hvorki þínar né
annarra, nema svo sé til vitnað.
Slíkar kenningar eru, eftir því sem
ég best veit nú, ekki til. Nema ef til
vill hjá þeim franska ofvita, sem
ekki fæst lesinn.
Astral Aspects of the Eddas var
í handriti langt verk og ítarlegt,
skrifuð á árunum 1982-84. Þar voru
öll verk þín skráð, þér til kynningar,
en aðeins vitnað í þau sömu sem
getið er. Þar var og löng romsa um
ágæti þitt og illa meðferð heima. Það
handrit fór í fjórar yfirlestraferðir,
með breytingum á málfari, setninga-
skipan, framsetningu og mikilli stytt-
ingu (þ. á m. ummælu'm um þig, tal-
in óskylt efni). Samt er það enn ta-
lið með vanköntum, nú einkum vegna
þess að ekki sé nægilega vitnað í
samtíma rannsóknir á norrænum og
skyldum goðasögnum, né heldur í
„yngri“ höfunda slíkra goðfræðilegra
spekúlasjóna. Skil ég ekki hvar slíkar
umræður mundu koma að gagni við
stjarnfræðilegar úrlausnir á Eddu-
texta eins og hann kemur fyrir, nema
samanburðinum sé snúið við, og
stjarnfræðilegra lausna leitað í sam-
anburðarbókmenntum, frá tímabili
dagsetningar stjörnuafstöðu þeirrar
sem túlkun mín gefur. Einnig ætti
að fara lengra aftur í tímann en
okkur vannst tími til hér. En það
mun teljast hin eina sanna vísinda-
mennska að nota sem mest samtíma
höfunda enda þótt þeir fjalli hvergi
um málið, og séu alls ófróðir um
efnislegt inntak kenninganna, sögu
og þróun stjarnfræði og stjörnu-
speki. Munum við lan Cameron yfir-
fara og endurrita allt handritið í vet-
ur, til að bæta framsetningu. En
ekki ætla ég mér þá ofraun að fara
í stjarnvísitúlkanir á gelískum, germ-
önskum, slavískum og öðrum goð-
Björn Jónsson tr
„Vonum við nú að
draugur sá sem þú hef-
ur sært upp fái kyrr að
liggja og þú berir á
borð, samkvæmt lof-
orði, „það sem gott er
í Birni“.“
sögnum, sem ég ber lítil kennsl á.
Liggur þó beint við að hæfir yngri
menn geri slíkt, frá þeim sjónarhóli
sem nú er fenginn.
íslenska gerðin, Stjarnvísi í Edd-
um, er, sem áður segir, úrtak þeirrar ^
ensku, allmjög stytt, og kann því að
virðast nokkuð endaslepp og á
símskeytaprósa. Vænti ég þá útgáfu
ensku gerðarinnar svo til samtímis
eða fyrr. Vísa enda oft til hennar.
Háskólapressan vildi taka hana en
var synjað um styrk af ofangreindum
ástæðum. Þó var þess getið að efni
og innsæi túlkunarinnar væri að öll-
um líkindum „rétt“ og mjög athuga-
verf.
Vonum við nú að draugur sá sem
þú hefur sært upp fái kyrr að liggja
og þú berir á borð, samkvæmt lof-
orði, „það sem gott er í Bimi“. Er
ef þú magnar enn Móra þinn mur
ég magna Þorgeirsbola vorn á móti,
með aðstoð kunnáttumanna við ís-
lendingafljót.
Höfundur cr læknir í Kanada.
Stuðmenn: Hve glöð er vor æska
• •
Orvast kraftur stuðsins
Hljómplðtur
Sveinn Guðjónsson
Það má endalaust deila um
hver sé skýringin á því að Stuð-
menn hafa haldið velli svo lengi
sem raun bei' vitni. Um hitt verð-
ur ekki deilt, að í hvert sinn sem
þessir piltar, - og stúlka, hreyfa
sig vita landsmenn af því og ég
leyfi mér að fullyrða, að í hvert
einasta sinn sem þeir hafa sent
Konur hafa ekki verið fyrirferða-
miklar á íslenskum hljómplötu-
markaði fyrir utan einstakar söng-
konur, sem sumar hafa gert það
gott sem slíkar. En það er næsta
fátítt að konur semji lög og texta
sem þær síðan gefa út á plötu, eins
og Selma Hrönn Maríudóttir hefur
nú gert með plötunni Einkamál.
Fyrir það eitt á hún hrós skilið,
því það þarf hugrekki til að ráðast
í slíkt. Það má líka hrósa Selmu
Hrönn fyrir ýmislegt fleira varð-
andi þessa plötu þótt vissulega sé
þar einnig ýmislegt gagnrýnivert
og orki tvímælis.
Á plötunni eru tíu lög og er
Selma Hrönn höfundur þeirra allra,
svo og allra texta að undanskildum
tveimur enskum textum, sem eru
eftir Fríðu Sveinsdóttur. Sem laga-
frá sér plötu, hefur eitthvert lag-
anna, eitt eða fleiri, orðið almenn-
ingseign. Um þessar mundir er
það lagið „Ofboðslega frægur",
sem sungið er jafnt af kornabörn-
um þessa lands sem og rígfull-
orðnu fólki. Um daginn hitti ég
til dæmis frænku mína, sem kom-
in er af léttasta skeiði, og hún
heilsaði mér með höfuðstefi þessa
lags, „komdu sæll og blessaður",
í réttri tóntegund meira að segja,
en þess ber auðvitað að geta, að
smiður á Selma Hrönn góða spretti
og einkum finnst mér henni takast
vel upp í rólegum lögum og ballöð-
um. Hins vegar eru henni nokkuð
mislagðar hendur þegar hún fer
að þreifa fyrir sér með hraðari
sveihu og rokkmúsík, eins og hún
sé ekki alveg með slíka tónlist á
hreinu, eða þá, sem ég tel nú
líklegra, að hún hafi ekki eins mikla
ánægju af að semja slík lög. Sköp-
unargleðin skín hins vegar vel í
gegn í hinum rólegri lögum og má
sem dæmi nefna Einn í húmi næt-
ur, I heard it said, I huga mér og
Praing on an evening star, sem öll
eru skínandi góð og falleg lög.
Selma Hrönn hefur valið þá leið
að fá til liðs við sig ýmsa hljóðfæra-
leikara og söngvara til að flytja
lögin á plötunni. Þar held ég að
kona þessi hefur alltaf þótt af-
skaplega létt í lund.
Þetta kann einhverjum að þykja
útúrdúr, sem eigi lítt erindi í graf-
alvarlegan plötudóm, með fag-
legri, músíklegri úttekt á nýjustu
hljómplötu Stuðmanna, „Hve glöð
er vor æska“. En ég nefni þetta
sem hugsanlega skýringu á dæm-
afáum vinsældum þessrar hljóm-
sveitar, - það er hæfileikinn til
að búa til lög og texta, sem höfða
til „allra landsmanna". Og ef
hún hafi gert mistök því þótt spilar-
arnir séu ágætir sem slíkir koma
þeir úr sitt hverri áttinni og nokk-
urs ósamræmis gætir í útsetning-
um. Söngvararnir sleppa líka mis-
jafnlega frá þessu og í sumum til-
fellum er alveg á mörkunum að
þeir valdi hlutverki sínu. Ruth Reg-
inalds er þar undantekning og hún
ber af, að mínum dómi. Frammi-
staða hennar á þessari plötu vekur
vissulega upp þá spurningu hvort
ekki sé orðið tímabært að endur-
vekja sólóplötuferil hennar, sem
rofnaði fljótlega eftir að hún komst
á unglingsár. Eftir á að hyggja
hefði líklega verið heppilegra fyrir
Selmu Hrönn að fá Ruth til að
syngja öll lögin á plötunni, sleppa
lögum á borð við Einkamál, Salt-
fisksrokk og Rúna Rokk, sem gera
marka má þessa plötu er engin
þreytumerki að finna á hljóm-
sveitinni, heldur þvert á móti
fínnst mér kraftur stuðsins hafa
örvast ef eitthvað er.
Tónsmíðar og plötuútgáfa er
heldur ekki nema önnur hliðin á
Stuðmennskunni. Hin hliðin, og
sú sem upp snýr, er sviðsfram-
koman og öll uppátækin sem ein-
att fylgja þessari hljómsveit. Flest
lögin á þessari nýju plötu heyrði
ég fyrst í lifandi flutningi Stuð-
manna á Hótel Borg ekki alls fyr-
ir löngu og fékk þau þannig beint
í æð. Ég er ekkert viss um að
mér þætti þau svona skemmtileg
ef ég hefði aldrei „séð“ þau í flutn-
ingi. I því sambandi skiptir leik-
ræn tjáning aðalsöngvaranna,-
ekkert annað en að draga plötuna
niður, og semja í staðinn lög sem
hentuðu söngstíl Ruthar. Með þvi
hefði platan orðið heilsteyptari og
betri. En hér er ég auðvitað að
hugsa upphátt, án þess að hafa
nokkuð fyrir mér í því hvort slíkt
hefði verið framkvæmanlegt og það
er líka alltaf hægt að vera vitur
eftir á.
Selma Hrönn sleppur yfirleitt vel
frá textunum og það er greinilegt
á sumum þeirra að hún hefur ýmis-
legt að segja. Ensku textarnir
hennar Fríðu Sveinsdóttur eru líka
ágætir, þótt ég átti mig ekki alveg
á hvaða tilgangi það þjónar að
hafa tvö laganna með enskum text-
um. Þegar tekið er tillit til þess
að hér er um byijendaverk að ræða
getur Selma Hrönn sæmilega við
þessu fyrstu plötu sína unað, þótt
ef til vill vanti herslumuninn,
kannski einhvern afgerandi
„smell", til að vekja á henni þá
athygli sem þarf í þessum harða
bransa.
Egils Ólafssonar og Ragnhildar
Gísladóttur, höfuðmáli, og ég held
að flestir geti verið sammála um
að Egill sé, hvort heldur er sem
leikari eða söngvari, listamaður
af guðs náð. Þar fyrir utan skipar
sveitina einvala lið hljómlistar-
manna sem njóta sín afar vel í
lifandi flutningi á sviði.
Nýja platan er auðvitað ekki
hafin yfir gagnrýni frekar en önn-
ur mannanna verk. Það má til
dæmis spyija hvers vegna bass-
-inn„svingi“ ekki við önnur hljóð-
færi á köflum í títtnefndu lagi um
fræga manninn. Mig minnir að
þetta hafi ekki verið svona í „læf“
útgáfunni, heldur einfaldara og
betra. Ég nenni bara ekki að fara
út í svona tittlingaskít því þegar
á heildina er litið skiptir þetta
sáralitlu máli. Ég sé heldur ekki
ástæðu til að fara í saumana á
hverju lagi fyrir sig, en vil gjarn-
an benda mönnum á að hlusta
gaumgæfilega á „Færið mér asp-
irín“ og „Islensk fyndni", sem að
mínum dómi eru athyglisverðustu
framlög Stuðmanna til íslenskrar
dægurtónistar það sem af er þessu
ári, þótt í fyrrnefnda textanum
segi: „Mér finnst þetta afleitur
texti og hundleiðinlegt lag“.
Þórður Árnason er höfundur
flestra textanna og eru þeir marg-
ir hnittilega orðaðir og skondnir,
svo sem verið hefur aðalsmerki
Stuðmanna í textagerð í gegnum
tíðina. I hljóðfæraleik og söng
bregst Stuðmönnum heldur ekki
bogalistin frekar en fyrri daginn.
Það er aðeins eitt sem mig langar
til að nefna að lokum. 1 fimmta
uppklappi á áðurnefndri samkomu
á Hótel Borg söng Geiri lagið
„Gimme some lovin’“ með miklum
bravör. Er ekki tími til kominn
að hann fái að spreyta sig með
aðalrödd á hljómplötu?
Selma Hrönn Maríudóttir: Einkamál
Sköpunargleðin skín í gegn