Morgunblaðið - 10.10.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. OKTÓBER 1990
19
myndböndunum í eigu stofnunar-
innar væri erlent efni, sem hefði
verið íslenskað, en hitt væri ís-
lenskt. Tilfinnanlega vantaði
kennsluefni í eðlis- og efnafræði
og einnig í landafræði, en áform
væru uppi um að gera átak í gerð
efnis í landafræði á næstu árum.
Karl sagði að það sé einnig á
starfssviði fræðslumyndadeildar að
þjónusta framhaldsskólanna. Það
sé arfleifð frá fræðslumyndasafninu
og reynt hafi verið að halda því
við. Þar vantaði þó ýmiss konar
kennsluefni á myndböndum eins og
til dæmis í eðlisfræði, en það sé
auðvelt að finna erlent efni í raun-
greinum og nota það. Öðru máli
gegni um fræðsluefni í mannkyns-
sögu og ýmsum félagsgreinum. Þar
sé oft erfitt að finna efni sem falli
að íslenskum aðstæðum og svari
kröfum íslenska skólakerfisins. Til
að koma til móts við það sé nauð-
synlegt að framleiða kennsluefni
og sá hluti starfsemi fræðslu-
myndadeildarinnar fari sífellt vax-
andi. Bæði sjái deildin um að fram-
leiða myndir frá grunni og einnig
sé talsvert um að það sé gert í sam-
vinnu við aðra aðila. Gott dæmi um
það sé myndaflokkurinn Hvað viltu
verða?, sem sé framleiddur í sam-
vinnu við Stöð 2. Einnig sé í
vinnslu myndaflokkur um landa-
fræði íslands, sem sé unnin jafn-
hliða nýjum kennslubókum í landa-
fræði og tengist myndirnar ákveðn-
um köflum í bókinni.
Karl benti á að það væri miklu
fjárfrekara að framleiða kennslu-
myndirnar heldur en kaupa þær og
fjárveitingamar hrökkvi því miður
skammt. Gera megi ráð fyrir að
erlend mynd kosti fullbúin og fjöl-
földuð fyrir skólana á bilinu
250-300 þúsund krónur, en íslensk
mynd kosti ekki undir 6-700 þús-
undum. Peningaskortur hái í þess-
um efnum og ekki hefði bætt úr
skák að fjárframlagið til deildarinn-
ar hefði rýrnað um 15-20% við upp-
töku virðisaukskatts sem legðist á
flesta liði framleiðslunnar.
Karl sagði að við val á myndum
væru ævinlega kallaðir til kennarar
og aðrir sérmenntaðir aðilar til að
fara yfir myndirnar og meta hveijar
þeirra hæfi best. Hann segir að sér
finnist skorta dálítið á samvinnuna
við Ríkisútvarpið og taldi að fræðsl-
umyndasafnið ætti að geta fengið
meira af myndefni þaðan án þess
að borga mjög mikið fyrir það. Það
hafi verið það dýrt að safnið hafi
ekki haft peninga til að kaupa það
nema í einstaka tilfellum.
„Við viljum einnig leggja áherslu
á að hjálpa kennúrum að ná sem
mestu út úr hveiju myndbandi og
gefum út kennsluleiðbeiningar um
möguleikana á því að vinna með
það og hvernig það tengist öðru
námsefni. Með því móti verður
myndin gagnlegri en ella,“ sagði
Karl ennfremur.
Frá fræðslufundi kennara yngri barna í Kennslumiðstöðinni.
ars vegar kannski af breyttum
kennslufræðilegum viðhorfum, en
ekki síður af því að það breytast
þær áherslur, sem óskað er eftir
að lagðar séu í skólanum. Ef við
tökum til dæmis náttúrufræðina þá
er umhverfisvernd nú mjög ofarlega
á baugi og menn vilja gjarnan nálg-
ast náttúrufræðina frá því sjónar-
miðinu, en ekki eins og gert var
fyrir 20-30 árum þegar börnin
lærðu um hundinn og köttinn og
svo framvegis. Annað dæmi um
breytingar er tilkoma tölvanna og
hvernig á að nýta þær til að koma
námsefni á framfæri. Við erum í
samvinnu við Reiknistofnun háskól-
ans um gerð á kennsluforritum og
erum að taka fyrstu skrefin á
þeirri leið að finna út hvar og hvar
ekki er skynsamlegt að nota þessi
tæki til að koma námsefni á fram-
færi.“
Hann segir ramma aðalnáms-
skrár rúman og því hafi höfundar
kennsluefnis nokkuð fijálsar hend-
ur. Svo dæmi sé tekið af sögu-
kennslu eigi að leggja meiri áherslu
á að nemendur kunni svo og svo
margar staðreyndir eða skilji fram-
vindu sögunnar og orsakir og afleið-
ingar þess sem gerist. Þannig sé
sífellt að koma upp ný viðhorf og
álitamál sem taka þurfí afstöðu til.
Aðspurður um staðreyndasögu
annars vegar og samfélagssögu
hins vegar og deilur þar um, segir
hann að ákvæði námsskrár séu rúm
og námsefnishöfundar hafi því
nokkuð fijálsar hendur hvað þetta
snerti. „Almennt viðhorf í samtím-
anum finnst mér vera að fólk hafi
vandaðan þekkingargrundvöll að
byggja á í sögu- og samfélagsgrein-
um, en jafnframt einhveija þjálfun
í því að draga ályktanir af þeirri
þekkingu sem nemendur eru að
afla sér. Slík kennsla er miklu tíma-
frekari. Það er tímafrekara að
byggja upp ályktunarhæfni barns
og þjálfa það í að öðlast skilning á
þekkingu, sem það aflar sér, heldur
en að ganga úr skugga um hvort
það hafi lagt eitthvað á minnið eða
ekki. Þegar menn voru á tímabili
að leitast við að leiðrétta það sem
þeim fannst vera misvægi í stað-
reyndanáminu öllu saman, var viss
tilhneiging til að fara út í hinar
öfgarnar, eins og þegar manni
bregður við í akstri og rykkir stýr-
inu til. Þá er viss hætta á að farið
sé út af hinum megin og það kann
vel að vera að það hafi gerst á ein-
hveiju stigi málsins. Nú hygg ég
hins vegar að jafnvægi hafi náðst
og menn reyni og telji happadrýgst
að halda sig einhvers staðar á miðj-
um veginum."
— Nú teljast saga og samfélags-
fræði ekki nákvæm vísindi og mat
manna oft mismunandi á því hvaða
öfl eru að verki í sögunni til
dæmis. Hvernig er hægt að svara
gagnrýni af þessu tagi?
„Það er hárrétt að það er verið
að fást við efni innan skólans sem
er ekki svo nákvæm vísindi að um
álitamál geti ekki verið að ræða.
Saga er þar á meðal. Það sem stofn-
un eins og þessi getur best gert til
að gefa á hveijum tíma út eins
vandað efni og er mögulegt, er að
leita álits sérfræðinga á þessu sviði
og ef um álitamál er að ræða þá
sérfræðinga með ólík viðhorf og
reyna að hjálpa höfundum að ganga
þannig frá námsefninu að sem flest-
ir geti við unað,“ sagði Sigurður
Pálsson.
600 myndbandstitlar í
fræðslumyndasafninu
Fræðslumyndasafnið hefur að
geyma hátt í sex hundruð mynd-
bandstitla, 650 16 mm kvikmyndir
og sjötíu skyggnuflokka. Það hét
áður Fræðslumyndasafn ríkisins,
en sameinaðist Ríkisútgáfu náms-
bóka og varð deild í Námsgagna-
stofnun 1980. Þá voru í safninu nær
eingöngu 16 millimetra kvikmyndir
og engin myndbönd og voru flestar
myndirnar komnar til ára sinna,
allflestar með erlendu tali, að sögn
Karls Jeppesen, deildarstjóra
fræðslumyndadeildar. Hann segir
að 1983 hafi verið hafin markviss
uppbygging á myndbandeign deild-
arinnar og nú séu titlarnir hátt á
sjötta hundrað og allflestar mynd-
irnar séu með íslensku tali. 30-35
eintök séu til af hverri mynd. 8-10
eintök séu til útláns á fræðslumynd-
asafninu, en auk þess séu 2-3 ein-
tök af flestum myndanna á fræðslu-
skrifstofum umdæmanna, þar sem
skólar út á landi geti nálgast þær.
Lítil eftirspurn sé eftir kvikmyndaf-
ilmunum, enda sé myndbandstækn-
in svo miklu aðgengilegri.
Okkar von að myndin verði
eins sjálfsögð og bókin
Karl sagði að næsta skref væri
að skólarnir sjálfir kæmu sér upp
söfnum á myndböndum. Við kaup
á höfundarrétti erlendra mynda
fylgi í mörgum tilfellum réttur til
fjölföldunar í 250 eintökum og
fræðslumyndadeildin bjóði skólun-
um myndböndin til kaups á 1.300
krónur, sem sé útlagður kostnaður
fyrir fjölfölduninni. Þegar sé orðið
talsvert um að skólarnir notfæri sér
þetta og kaupi inn myndbönd. „Það
er okkar von að áður en langt um
líður verði myndbandið talið eins
nauðsynlegt við kennsluna og bókin
og það verði eins sjálfsagt að eiga
það í skólunum og bókina," sagði
Karl.
Hann sagði að meira en 60% af
Ásgeir Guðmundsson
stofnunar í framtíðinni?
„Ég tel að hér sé búið að byggja
upp mjög sterka stofnun til að
sinna því hlutverki sem henni er
ætlað. í áðurnefndri skýrslu um
stofnunina var gerð tillaga um að
auka fjárveitingar til hennar um
rúmlega 50% í áföngum á næstu
fimm árum einungis til þess að
geta leyst þau lágmarksverkefni
sem nefndin setti sem viðmiðun og
er reyndar kveðið á um í lögum.
Ég er sannfærður um að þetta litla
þjóðfélag og sá litli markaður sem
er fyrir námsefni og námsgögn af
öllu tagi geri kröfu til'að hér sé
starfrækt ábyrg stofnun sem sjái
grunnskólakerfinu fyrir vönduðu og
ódýru námsefni. Ég held líka að
það sé mikilvægt að stofnuninni
verði gert kleift að kaupa námsefni
af öðrum útgáfum sem gæti komið
í góðar þarfir í skólunum. Þar eru
tvö meginatriði sem hyggja þarf
að. Annars vegar þarf að tryggja
að um faglega gott námsefni sé að
ræða. Hins vegar þarf að vera
hægt að kaupa það á hagkvæmu
verði.
Hugmyndir að samstarfi
við erlenda aðila
Framundan er mikil þróun í gerð
námsefnis fyrir tölvur og þróun
nýrrar tækni á þeim vettvangi, jafn-
framt því sem gerð íslenskra
fræðslumynda þarf að stórauka.
Annað sem ég vil nefna til viðbótar
er samstarf við aðra aðila, bæði hér
innlands og erlendis. Það er þegar
komið upp á borð hjá okkur hug-
mynd um samstarf við útgáfur í
mörgum löndum um gerð tiltekins
námsefnis og mér þykir mjög lík-
legt að aukið samstarf við útgefend-
ur hér innanlands komi til greina í
næstu framtíð,“ sagði hann enn-'
fremur.
Aðspurður um álitsgerð umboðs-
manns Alþingis varðandi það að
samkvæmt lögum beri nemendum
grunnskóla að fá ókeypis námsefni
segir Ásgeir að hann sé sammála
þessu áliti umboðsmanns. „Náms-
gagnastofnun hefur starfað í þeim
anda, þótt hún hafí ekki haft mögu-
leika á að koma til móts við kröfur
og þarfir allra. Gagnrýni umboðs-
manns beinist meðal annars að
kaupum skóla á efni sem ekki er
útvegað af Námsgagnastofnun. Það
er rétt að taka fram að stofnunin
hefur í mörg ár keypt efni frá öðr-
um útgefendum og dreift til skóla
í gegnum dreifikerfi sitt, nemendum
að kostnaðarlausu. Er þetta fyrst
og fremst bókmenntaefni til notk-
unar í efstu bekkjum grunnskóla
og námsefni í ensku. í sumum til-
vikum hefur stófnunin ekki haft
bolmagn til að kaupa námsefni sem
sumir skólar og sumir kennarar
hafa viljað nota í stað efnis frá
Námsgagnastofnun og hafa þá
skólar látið foreldra kaupa slíkt
námsefni. Þar er helst um að ræða
móðurmálsefni og dönskuefni í
efstu bekkjum grunnskóla. Mats-
nefnd um slíkt efni hefur ekki verið
starfandi, eins og reyndar kemur
fram í áliti umboðsmanns Alþingis.
Ég tel mikilvægt að það námsefni
eins og allt það sem stofnunin gef-
ur út sé viðurkennt af sérfræðing-
um. Eins og fyrr er það fjármagnið
sem setur því skorður sem hægt
er að gera í útgáfumálum. Tvisvar
sinnum á þessum áratug hefur skól-
askylda verið lengd, fyrst 1985
þegar 9. bekkur varð skylda og
aftur nú 1990 þegar skólaskylda
sex ára barna tók gildi. Þegar þetta
gerðist í fyrra skiptið telur stofnun-
in að hún hafi ekki fengið þær
auknu fjárveitingar sem þurfti til
og í ár er sömu sögu að segja. Við
verðum að treysta því að fjármagn
vegna sex ára nemenda komi með
nýju fjárhagsári."
Námsefni þarf að breytast
í takt við breytingar
á þjóðfélaginu
— Nú hefur stofnunin stundum
orðið fyrir gagnrýni. í hvaða ljósi
sérðu þessa gagnrýni?
„Gagnrýni er nauðsynleg og þarf
að byggjast á þekkingu og sann-
girni. Við erum byijuð að gera
kannanir á notkun efnis í skóium
og þá fáum við fram skoðanir kenn-
ara á því. Að sjálfsögðu tökum við
mjög alvarlega þeirri gagnrýni sem
efnið fær. í sumum tilvikum höfum
við verið gagnrýnd fyrir efni sem
hefur ekki verið í endanlegri útgáfu
heldur í tilrauna- eða bráðabirgða-
útgáfu. Það er meðal annars í þeim
tilvikum sem skólar láta nemendur
kaupa efni.
— Nú hafa líka verið gagnrýndar
breyttar áherslur í kennslu og
námsefnisgerð. Hvað er um það að
segja?
„Það er eðlilegt og sjálfsagt að
við reynum að fylgjast með breytt-
um áherslum í skólunum. Þær end-
urspegla þær breytingar sem verða
á þjóðfélaginu. Til dæmis eru marg-
ar nýjar kennslugreinar komnar inn
á síðustu árum sem gera kröfu um
nýtt námsefni. I sambandi við út-
gáfumál verður stofnunin auðvitað
líka alltaf að hafa möguleika á ein-
hverri áhættuútgáfu eða framúr-
stefnuútgáfu. í raun þarf hún líka
að hafa möguleika á að láta sér
mistakast. Af mistökunum læra
menn. Sagði ekki einhver: Þar sem
engin mistök verða, þar verður eng-
in þróun.“