Morgunblaðið - 17.11.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NOVEMBER 1990
Framleiðslukostnaður
á rafmagni til stóriðju
eftir Einar Júlíusson
Samkvæmt reikningum Þjóð-
hagsstofnunar og Landsvirkjunar
er kostnaðarverð rafmagns frá nýj-
um virkjunum til stóriðju 16,3 mill.
Það liggja ekki alveg á lausu upp-
lýsingar um það hvernig þetta
kostnaðai’verð er reiknað en það
má reikna það eftir ýmsum leiðum
og áætla að það sé í raun um 90%
hærra af eftirfarandi ástæðum sem
greinilega er ekki reiknað með
a.m.k. ekki að fullu.
1. Kostnaði af Blönduvirkjun.
2. Lækkun dollarans og hækkun
krónunnar síðastliðið ár.
3. Afskriftum virkjana.
4. Reksturskostnaði virkjana.
5. Vöxtum eða arði af eigin fé.
6. Hlutdeild í sameiginlegum
kostnaði Landsvirkjunar.
7. Rannsóknarkostnaði fyrir
framtíðarvirkjanir.
Síðast en alls ekki síst er ekki
reiknað með neinum aðgangseyri
að auðlindinni sem ég get þó heldur
ekki metið hér til ijár. Virkjunar-
möguleikar eru verðmæti a.m.k.
þegar skortur verður á þeim. Miðl-
unarmöguleikar eru verðmæti og
það er þegar skortur á þeim. Hraun-
eyjafossar og Þjórsárver eru einnig
verðmæti óháð virkjunar- og miðl-
unarmöguleikum. Þrír liðir hér eru
stærstir.
1. Siðleysið, að ætla að gefa
ATLANTAL Blönduvirkjun
og allt sem heitir Landsvirkj-
un annað en ókomnar virkjan-
ir.
2. Viðvaningshátturinn, að
gleyma enn einu sinni verð-
bólgunni.
3. Höfðingsskapurinn, að reikna
vart með afskriftum eða vöxt-
um af eigin fé.
Kostnaður og vaxtaáætlun
Stofnkostnaður nýrra virkjana
samkvæmt áætlun Landsvirkjunar
er svipaður (19,17 kr./kWst/ár) og
stofnkostnaður eldri virkjana
(19,75 kr./kWst/ár) og áætlun bók-
arinnar „Energy Resources and
Dams in Iceland“ þ.e. 0,261 dollar-
ar á kWst/ár (des. ’88) sem að við-
bættum 19% fyrir dreifikerfi og
frami-eiknað jafngildir 19,85
kr./kWst/ár. Áætlun Landsvirkjun-
ar um kostnað dreifikerfis sem 19%
af verði virkjananna. Áætlað verð
táknar 57,127 milljarða króna (Gkr)
virkjunarkostnað miðað við orku-
þörf Atlantal (2980 GWst þ.e. millj-
ónir kílówattstunda). Hann er því
rétt rúmur einn milljarður dollara.
Miklu minna er að treysta á spá
um raunvexti næstu 40 árin. Raun-
vextir á alþjóðamarkaði hafa lækk-
að talsvert undanfarin ár en Al-
þjóðabankinn hefur þegar ráðlagt
vaxtahækkun. Vextir innanlands
eru mun hærri og minna má á að
sú gjaldþrotahrina sem dunið hefur
hér yfir stafar af því að menn hafa
fjárfest án fyrirhyggju og reiknað
með lægri raunvöxtum en þeir hafa
í raun orðið.
Miðað við 5,5% vexti, 2,5% af-
skriftir og 2% í rekstur þarf sölu-
verð raforkunnar að vera 10% af
stofnkostnaði eða tæpar 2 kr./kWst
til þess að koma í veg fyrir taprekst-
ur. Það samsvarar 30-40 mill eftir
því hvort virkjað er fyrir stóriðju
eða almenningsveitur. Mill er þús-
undasti hluti úr dollar þ.e. um 5
og hálfur eyrir.
Verðbólga og vísitala
Sá stofnkostnaður sem Lands-
virkjun reiknar með til fyrirsjáan-
legrar framtíðar er 83,970 milljarð-
ar króna (Gkr.) og nettó fram-
leiðsla þess hluta er 4785 milljón
kílówattstundir (GWst) á ári. Fram-
reiknuð með byggingarvísitölu til
dagsins í dag (okt. ’90) er upphæð-
in = 91.734 Gkr.
Áætlanir Landsvirkjunar um
n Ultra
Pampers
IMí
Stráka Stelpu
BLEIUR
Rakadrægur kjarni
að framan
Rakadrægur kjarni
í miðju
Þó bleian sé vot er barnið þurrt
Ánægðir strákar og stelpur í Pampers-bleium
Pampers bleiur eru hannaðar með vellíðan barnsins að markmiði.
Við framleiðslu þeirra er leitast við að spara dýrmætar auðlindir
jarðarinnar og að spilla ekki umhverfinu með skaðlegum úrgangi.
n Últra
Pampers
AUKA VELLÍÐAN BARNANNA
STUÐLA AÐ UMHVERFISVERND
íalBnJkííílÍ
Tunguháls 11. Sími 82700.
langtíma jaðarkostnað til stóriðju
sem 18 mill (lækkað í 16,3 mill
með því sem hún kallar flýtikostn-
aðar reikningum þar sem Blöndu-
virkjun er sleppt a.m.k. að mestum
hluta) miðast við verðlag í desem-
ber í fyrra. Síðan þá hefur bygging-
arvísitala hækkað og dollar lækkað.
18 mili í desember í fyrra eru —
21,75 mill í dag. Upprunalegi samn-
ingurinn við ÍSAL var um fast verð
2,5 mill til 20 eða 40 ára. Núgild-
andi samningur er einnig um fast
hámarksverð 18,5 mill til langs
tím'a. ÍSAL-samningarnir voru og
verða dýrkeypt mistök en enn virð-
ast ráðamenn þó ekki kunna að
reikna með verðbólgunni í samning-
um sínum við útlendinga. Með til-
vísun til gamals verðs er fullyrt eða
gefið í skyn að byggingarkostnaður
virkjananna sé miklu lægri en hann
er í raun og veru. Með því að sleppa
bæði Blönduvirkjun og verðbólg-
unni er virkjunarkostnaðurinn feng-
inn sem 500 milljónir dollara, helm-
ingi lægri en rétt er samkvæmt
áætlun Landsvirkjunar. Hvaða vit
er nú í slíkum vinnubrögðum? Hver
á að borga það sem vantalið er, 500
milljónir dollara?
Hví er ódýrara að framleiða
rafmagn fyrir stóriðju?
Ástæðan er lakari þ.e. ójafnari
nýting almenningsveitnanna á raf-
magninu. Það er dægur- og árstíða-
sveifla í eftirspurninni og framboðið
eykst í stórum stökkum (heilum
virkjunum). Stóriðjan nýtir aflið í
tæplega 8.000 tíma á ári en aimenn-
ingsveiturnar aðeins í rúmlega
6.000 stundir (1989). Til að selja
sömu orku (alla orkuna sem er í
vatninu) þarf að setja upp fyrir al-
menningsveiturnar 31% meira afl
(stærri vélar) í virkjuninni og auka
flutningsgetu háspennulínanna
samsvarandi. Nú reiknar Lands-
virkjun aflahlutann í virkjunar-
kostnaðinum sem 40% og orku-
hlutann 60%. Ef vélarnar eru virki-
lega svo stór hluti miðað við vatnið
(stíflurnar) er 12,3% dýrara að
framleiða rafmagn fyrir almenning-
sveiturnar. Landsvirkjun fær út
stærri tölu, hún reiknar með styttri
nýtingartíma almenningsveitna og
engum orkuhluta í háspennulínum.
Raforkuþörf almenningsveitna
vex jafnt og þétt en framboðið vex
í heilum virkjunum. Virkjunin er í
upphafi vannýtt og á þeim tíma þar
til hún er loks fullnýtt (en næsta
virkjun vannýtt) nýtist hún að með-
altali aðeins að hálfu leyti. Ef að-
eins er virkjað fyrir almennan
markað borgar sig ekki að bæta
við í einu skrefi svo stórum bitum
sem heilli Blönduvirkjun en sé það
nú samt gert þýðir það viðbótar
leiðréttingu 14,7% sem ekki kæmi
ef virkjað væri fyrir stóriðju sem
tæki alla orkuna strax. Allt í allt
er þá 29% dýrara að framleiða fyr-
ir almennan markað. Þetta mat sem
miðar við að nýjasta orkuverið sé
stórt og umframorka þess gjörsam-
lega verðlaus en stóriðjan kaupi
ailtaf rafmagn í heilum virkjunum
án tafar er verulegt ofmat. í notkun
minni á sömu leiðréttingu og Lands-
virkjun notar felst alls engin viður-
kenning á réttmæti hennar.
Jaðarkostnaður
Bygging Blönduvirkjunar er þeg-
Einar Júlíusson
„Það er stefna íslend-
inga að það sé ekki
hægt að geyma fisk í
sjó eða græða á geymd-
um eyri og óspilltri
náttúru. Við gefum lítið
fyrir skólakerfi eða
þjóðarbókhlöður en
tökum lán til þess að
eyðileggja auðlindir
okkar eða í besta falli
koma þeim í kostnaðar-
verð.“
ar hafin og verður ekki aftur snúið
með hana. Um þá rökleysu að því
eigi almenningur að borga hana en
ekki ATLANTAL, sem fær raf-
magnið frá henni, þarf þó ekki að
fjölyrða. Sú staðhæfing er jafn frá-
leit og hún er siðlaus. Að sjálfsögðu
verður að reikna kostnaðinn af öllu
því rafmagni sem ATLANTAL
kaupir. Einu gildir hvort þar er um
að ræða rafmagn frá núverandi
virkjunum, virkjunum sem þegar
eru í byggingu, virkjunum sem
ákveðið hefur verið að reisa eða
virkjunum sem engan er farið að
dreyma um. Almennt tel ég það
siðleysi að miða söluverð við eitt-
hvert raunverulegt eða ímyndað
jaðarverð. Þótt nýju virkjanirnar
kölluðu t.d. ekki á aukningu á sam-
eiginlegum kostnaði og yfirstjórn
yrðu þær samt að bera sína hlut-
deild í þeim kostnaði og kostnaðar-
verð á raforku frá þeim að miðast
við það. Það má svo sem segja að
það kosti ekkert að fljúga með far-
þega til íslands því flugvélarnar
verða hvort eð er að koma til baka.
Það væri þó siðleysi að byggja far-
miðaverðsákvörðun á slíku bulli eða
selja útlendingum_ þessvegna flug-
miða ódýrara en íslendingum. Hér
verður því reiknað með Blönduvirkj-
un. Eina réttlætingin fyrir því fjár-
festingarævintýri er sala til stóriðju
og það er alls ekki veijandi á neinn
hátt að senda almenningi reikning-
inn. Er það aðeins lán í'óláni að
ATLANTAL skuli ekki sætta sig
við miklu minna álver og Blöndu-
virkjun eina? Gætu þeir þá fengið
Ljóðabók eftir
Hallberg Hallimmdsson
KOMIN er út ný ljóðabók eftir
Hallberg Hallmundsson og nefn-
ist Þrætubók. Hún er 64 blað-
síður að stærð og hefur að geyma
rúmlega þrjátíu Ijóð.
í kynningu útgefenda segir m.a.
að í bókinni „ þrætir höfundur við
Stein, Shakespeare og Donne svo
að ekki sé minnst á Aðalstein Ing-
ólfsson, skopast að ýmsum góð-
skáldum íslenskum, túlkar að nýju
nokkrar vel kunnar þjóðsögur og
goðsagnir og heyr glímu við guð
almáttugan".
Á kápusíðu segir að ljóð Hall-
bergs höfði vel til vitsmuna lesenda
jafnt og tilfinninga, énda muni það
satt vera að hann sé eitt fárra
skálda, íslenskra, sem snerpi ljóð
sín vitsmunalegri umræðu. En
skopið er aldrei langt undan, eins
og þeir vita sem lesið hafa fyrri
bækur höfundar.
Hallberg hefur verið búsettur í
New York í þijátíu ár, þar sein
hann hefur stundað þýðingar, rit-
stjórn og önnur störf við al-
fræðibækur og tímarit. Hann hefur
áður sent frá sér þijár ljóðabækur
sem verið hefur vel tekið. Útgef-
andi Þrætubókar er Brú, en Stens-
ill hf. prentaði. Dreifingu annast
íslensk bókadreifing, Suðurlands-
braut 4.
I

-
L