Morgunblaðið - 11.06.1991, Qupperneq 12

12
-MÓRGuSbLaðÍð : ÞílIÐJUE)AldíÍR; Tí. ató&l 1 ð91 •
I
11.6. 1991 Nr.
YAKORT
Eftirlvst kort nr.:
4507 4500 0005 3774
4507 4500 0017 8092
4507 4300 0012 4759
4543 3700 0000 2678
4543 3700 0003 6486
4543 3700 0005 1246
4548 9000 0031 6002
kort úr umferö og sendið VISA íslandi
sundurklippt.
VERÐLAUN kr. 5000,-
i -'ibmrnm
Höfðabakka 9 • 112 Reykjavík
Slmi 91-671700
Huglaus er sá sem
hræðist minningar sínar
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
í grein í breska tímaritinu Stand
Magazine (vorhefti 1991) fjallar
Peter Lewis m. a. um bækur nok-
kurra rithöfunda sem voru eða eru
enn í eins konar útlegð, sumir af
illri nauðsyn, aðrir sjálfviljugir. El-
ias Canetti, þýskumælandi höfund-
ur af gyðingaættum fæddur í Búlg-
aríu, flýði til Englands undan nas-
istum. Írarnir James Joyce og
Samuel Beckett settust að erlendis,
lengst í París (Joyce bjó líka í Sviss
og á Ítalíu). Lawrence Durrell, höf-
undur Alexandría-kvartettsins
(kom út á árunum 1957-60 og vakti
mikla athygli), lést í fyrra 78 ára.
Blomberq

námskeið fyrir sjálfboðaliða
í byrjun júlí er væntanlegur hópur flóttamanna
hingað til lands. Fimmtudagana 13. og 20. júní
verður haldið námskeið að Þingholtsstræti 3 frá
kl. 20-23 fyrir þá sem áhuga hafa á að aðstoða
Rauða kross íslands við að undirbúa móttöku
flóttafólksins og styðja það eftir komuna.
Fjallað verður um flóttafólk á íslandi, skipulag
flóttamannamóttöku, rejmslu af sjálfboðaliða-
starfi, ólík menningarsamfélög, starfið
framundan og fleira.
Skráning fer fram í dag og á morgun á
skrifstofu Rauða kross íslands í síma 26722.

FRÆÐSLUMIÐSTÖÐ
RAUÐA KROSS ÍSLANDS
Raudarárstíg 18 — Reykjavík — sími: 91-26722
Durrell var írskur að uppruna, en
fæddist á Indlandi og þar leið
bernska hans. Durrell stundaði nám
á Englandi og bjó um skeið í Lon-
don þar sem hann vann fyrir sér
sem píanóleikari og ljósmyndari.
Hann heillaðist af Grikklandi og
Grikkjum, dvaldist þar lengi og
skrifaði bækur um land og þjóð.
Hann var einnig í Egyptalandi. Rit-
ferill hans hófst í París og dró í
upphafi dám af Henry Miller.
Utlegð er oftast sársaukafull.
Hinu ber þó ekki að leyna að hún
getur verkað þroskandi á rithöf-
unda, dýpkað verk þeirra. Það kem-
ur sér ekki alltaf illa að sjá föður-
landið úr fjarlægð. Hið smálega
verður þá ekki eins þjakandi.
Eins og Peter Lewis bendir rétti-
lega á hefur sköpunarkraftur Can-
ettis helst fengið útrás í verkum
sem ekki heyra beint undir skáld-
skap. Það ber þó. að hafa í huga
að skáldsaga Canettis Blindnin
(1935) er meðal sígildra sagna þess-
arar aldar, mikið verk og eftirminni-
legt. Spakmæli Canettis sem hafa
komið út í nokkrum bókum eru líka
afburðagóð og hann hefur skrifað
leikrit með nokkrum árangri. Lengi
beindist athyglin helst að Canetti
vegna Múgs og valds (1960) þar
sem hann berst gegn valdinu í
ýmsum myndum og gerir grein fyr-
ir lífsskoðunum sínum. En ævisögur
hans Tungan sem bjargaðist (1977)
og Kyndillinn í eyranu (1980) þykja
meðal merkari slíkra verka. Sex ár
eru síðan þriðja bindi minninganna
kom út á þýsku. Það er nýkomið í
enskri þýðingu: The Play of the
Eyes, útg. André Deutsch.
Canetti er nú hálfníræður. Hann
fékk Nóbelsverðlaun 1981.
The Play of the Eyes er fram-
hald hinna ævisagnanna, nær yfir
tímabilið 1931-37. Það endar á
dauða hinnar ráðríku móður Can-
ettis, en hún er fyrirferðarmikil í
hinum bindunum.
Það sem einkennir minningar
Canettis er ekki síst sá fjöldi frægð-
arfólks sem kemur við sögu. Ekki
er skortur á slfku fólki í nýja bind-
inu. Þannig verða minningar Can-
Elias Canetti, hálfníræður
Nóbelshöfundur sem skrifar um
menningarlífið í Vínarborg fyrir
stríð.
ettis eins konar menningarsaga
Evrópu þar sem sviðið er Vínar-
borg, París, Berlín, Frankfurt
Zunch og margar fleiri borgir.
í The Play of the Eyes lýsir Can-
etti einkum lífi bókmennta- og lista-
manna í Vín, en þá er farið að
halla undan fæti hjá mörgum vegna
yfirvofandi ógna. Meðal rithöfunda
í bókinni eru Robert Musil og Her-
mann Broch, Thomas Mann og
James Joyce. Tónskáldið Alban
Berg er þar áberandi og ýmsir í
fjölskyldu Gustavs Mahlers, einkum
ekkja hans Alma. í þessum minn-
ingum kynnumst við enn á ný yfir-
sýn Canettis, hvernig hann dregur
upp sannfærandi myndir tíðarand-
ans og hve nákvæmur hann er.
í einu spakmæla sinna segir Ca-
netti:
„Huglaus, raunverulega huglaus,
er sá sem hræðist minningar sínar.“
Kjarkur Canettis er fólginn í því
að segja hiklaust frá erfiðum tfmum
og láta ekki smækka sig með því
að dæma of hart. Umburðarlyndi
er dyggð hjá honum. En valdinu í
ýmsum myndum hlífir hann ekki.
Frá því segir í Kyndlinum í eyr-
anu þegar Canetti hittir tilvonandi
konu sina, Vezu, á 300. fyrirlestri
gagnrýnandans og skáldspámanns-
Hin háfleyga moldvarpa
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Einar Farestveit&co.hf. Borgartuni28 S 622901 og 622900
Hin háfleyga moldvarpa. (48
bls.) Forlagið 1991.
Heiti ljóðabókarinnar felur í sér
vekjandi þversögn, jafnvel trufl-
andi. Lausi greinirinn stendur þétt-
ur að baki lýsingarorðinu, upphaf-
inn og upphefjandi. En kjarnaorðið,
„moldvarpa", eitt það jarðbundn-
asta sem hugsast getur. Sannarlega
óvenjulegt bókarheiti.
Þetta er fimmta ljóðabók Þórar-
ins. Á undan eru komnar Kvæði,
Disneyrímur, Erindi og Ydd. Sú
fyrsta kom út 1974 og sú seinasta
áratug síðar. Alllangri ljóðapásu er
því lokið með Hinni háfleygu
moldvörpu.
Ekki er seilst langt til yrkisefna
í þessari bók. Hversdagslegt um-
hverfi er oft kveikja þankans. Ljóð-
in líkjast stundum frumlegu við-
bragði við ofuralgengum fyrirbrigð-
um. Dæmi um slíkt eru Sviðsmynd,
Snjór á laugardagsmorgni og Stytt
upp. Síðastnefnda ljóðið hljóðar svo:
Gatan er lakkrísborði
sem bílamir sleikja
Þota spinnur
pípuhreinsara
á nýbláan himin
Hér er málað stórt - sterkum
dráttum. Andstæður, myndhverf-
ingar og persónugervingar ljá
myndinni aukna dýpt.
í Hinni háfleygu moldvörpu er
yfirbragð ljóðanna öllu þunglyndis-
legra en oft áður hjá Þórarni.
Glettnin virðist ekki vera eins ná-
læg. Jafn áþreifanlegir hlutir og
storesar verða eins konar stökkpall-
ur inn í tregaheim, (Storesarnir eru
að hverfa):
Þórarinn Eldjárn
henda. Hugkvæmni Þórarins að
þessu leyti nær einna lengst í Dægr-
alengingu. Eitt erindið er svo:
Storesarnir eru að hverfa
það sést inn á gafl þegar dregið er frá
Þú biður um annað líf
dæsir því gamla
það líður þér af vörum
og liðast út um gluggann
eins og bakarí
sé að störfum i frosti
FIMM EFNIÍ EINU
EFNISEM DUGflR
Hreinsar og ver
Þurrkar raka
Losar ryö
Þaggar niöur i ískri
Öflugt „kontakt spray“
Reynsla þín var úrelt
áður en þú fékkst hana
fréttir berast eins og póstkort
sem segir ég var hér
frá einhveijum sem löngu er kominn
Einmana tvímana þrimana
grær kenndin
IÍTSÖLUSTADIR:
BENSÍNSTÖÐVAR,
BYGGINGAVÖRUVERSLANIR,
BÍLAVARAHLUTAVERSLANIR.
BEBDOHF
SIMI 680404
Fjölmana margmana
Oft hefur verið rætt um að orða-
leikir séu áberandi í bókum Þórarins
(sem og ýmissa annarra skálda af
svokallaðri „fyndnu kynslóð").
Þessi bók er engin undantekning
að þessu leyti. Mörg dæmi eru um
ýmislegt smellið, sjá: Gos (þar er
að finna þessar tvíræðu línur:
„Querty logandi / gos af fingrum
fram“), Far og Tátólógísk stam-
Við hituðum naglann
og áttum súpuna
Átum súpuna
og hittum naglann á höfuðið
Sitjum í súpunni
og fengum naglann í höfuðið
Hér er tekin viss áhætta. Orða-
leikurinn er á mörkunum að bera
hugsunina ofurliði. íþróttin yfir-
skyggir inntakið.
I heildina er hér um að ræða
íhugunarverða ljóðabók sem opin-
berar nýja fleti á skáldinu. Áhrifa-
ríkust þykja mér ljóðin sem bera
með sér ákveðinn sviða - ljóðin sem
ýja að því sem hefði getað orðið
en varð ekki. Meðal þeirra má nefna
Eins við, För, Speglar og Strok.
Þessi moldvarpa er háfleyg í
góðri merkingu. Að minnsta kosti
umbyltir hún jarðnæði hugans. Og
skilur eftir slóð.
Leiðrétting
í ritdómi um bókina Utjaðrar og
meginlönd eftir Þorvarð Hjálmars-
son (Mbl. 5. júní sl.) var rangt far-
ið með útgáfufélag og útgáfuár.
Útjaðrar og meginlönd er gefin út
af Höfundaútgáfunni 1991. Eru
höfundur og útgáfufélag beðin vel-
virðingar á þessum mistökuip.