Morgunblaðið - 10.07.1991, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚLÍ 1991
13
Vandi rækjuiðnaðarins
og skyldur ríkisvaldsins
eftirEinarK.
Guðfinnsson
Mikil hagræðing og fækkun
rækjuvinnslustöðva hefur átt sér
stað á liðnum árum. Þrátt fyrir það
býr þessi mikilvæga atvinnugrein
við taprekstur, eins og kunnugt er,
sem fyrirsjáanlega mun hafa skelfi-
legar afleiðingar í för með sér, nema
hart verði brugðist við.
Rækjuveiðar hér við land hafa
aukist mjög mikið á síðasta áratug.
Þýðing rækjuveiða og vinnslu fyrir
þjóðarbúið sést kannski best á því
að verðmæti rækjuafurða eru nú
jafnvel meiri en loðnuafurða. Þrátt
fyrir mikið verðfall á markaðsverði
pillaðrar rækju nam verðmæti
rækjuútflutnings um 5,5 milljörðum
á síðasta ári, en þegar best lét árið
1987 6,8 milljörðum, reiknað á
meðalgengi ársins i fyrra. Hlutfall
rækjuútflutnings í heildarverðmæti
sjávarafurða var í fyrra um 8 pró-
sent, en 9,2% árið á undan.
Allt þetta undirstrikar þýðingu
þessarar atvinnugreinar fyrir
íslenskt þjóðarbú.
Burðarás í atvinnulífi
En þetta er þó ekki allt.
Sums staðar hefur rækjuvinnslan
orðið einn af burðarásum atvinnu-
lífsins. Nærtækt er í því sambandi
að nefna byggðirnar við Isafjarðar-
djúpið, og Hólmavík, Hvammstanga
og Siglufjörð, en auðvelt er að
bæta við nöfnum fleiri staða sem
mikið eiga undir rækjuiðnaðinum.
Fyrir þessa staði er þýðing rækju-
iðnaðarins ennþá meiri, en hinar
almennu og framangreindu hagtöl-
ur segja til um. í þessum byggðar-
lögum getur viðgangur þessarar
atvinnugreinar haft úrslitaþýðingu
um framtíðina.
Það eru þess vega hroðaleg tíð-
indi fyrir Islendinga almennt og
íbúa sjávarplássanna sérstaklega,
að þessi mikilvæga atvinnnugrein
sé rekin með bullandi tapi. Hér er
nefnilega ekki um að ræða stað-
bundið vandamál einstakra fyrir-
tækja. Ilér er um að tefla framtíð
heillar atvinnugreinar; atvinnu-
greinar, sem er svo veigamikil, sem
að framan hefur verið rakið.
Hver ræður við 25%
verðlækkun?
Augljósasta orsök vandans i
rækjuiðnaðinum er vitaskuld það
mikla verðfall sem orðið hefur á
afurðunum. Óvilhallt mat segir að
raungildi skilaverðs á útfluttri
rækju sé núna ljórðungi (25%)
lægra en það var að meðaltali árið
1989. Það er því ekki að undra að
einhvers staðar hrikti í. 25% verð-
lækkun á framleiðslunni er ekkert
minna en hreint áfall, sem engin
von er til að menn geti staðið af
sér einir og óstuddir. Menn ættu
bara að líta í eigin barm og hugsa
til þess hvort íslenskt atvinnulíf al-
mennt gæti tekið á sig önnur eins
áföll.
Eða væru verslanir Kringlunnar
og Borgarkringlunnar reiðubúnar
til að lækka útsöluverð allra sinna
vöruflokka um 25% og standa jafn
keikar á eftir? Gætu hin ríkis-
styrktu dagblöð lækkað auglýsinga-
taxtana og áskriftarverðið um
l'jórðung og staðið við skuldbinding-
ar sínar?
Ég á varla von á öðru en að svar-
ið við þessum spurningum verði
neikvætt, enda eðlilegt. Það þolir
nefnilega engin atvinnugrein önnur
eins áföll og rækjuiðnaðurinn hefur
orðið fyrir og hér hefur verið lýst.
Þáttur fiskveiði-
stjórnunarinnar
Til viðbótar við þessi áföll hefur
fiskveiðistjórnunin komið sérlega
illa við rækjuiðnaðinn, svo sem eins
Einar K. Guðfinnsson
og hér á Vestfjörðum. Rækjuverk-
smiðjurnar hér vestra og víðar hafa
orðið að treysta á aðkeyptan afla
báta og eiga fæstar eigin rækju-
báta.
í kjölfar setningar kvótalaganna
árið 1984 fór aukinn fjöldi báta á
rækju. Mörg þessara skipa voru
vanbúin til veiðanna og þannig skip-
uðust mál að í mörgum tilvikum
voru það rækjuverksmiðjurnar sem
lögðu til veiðarfærin og gerðu skip-
in út. Á sama tíma dritaði þáver-
andi sjávarútvegsráðherra, Halldór
Ásgrímsson, rækjuvinnsluleyfum út
um allt land gegn vilja rækjuverk-
enda sjálfra.
Þegar fram liðu stundir var síðan
settur kvóti á rækjuveiðarnar og
aðgangur skipa að veiðunum tak-
markaður. Með öðrum orðum, á
meðan að takmarkanir, boð og bönn
ríktu á annað borðið var allt sett á
fullt á hitt borðið. Afleiðingin af
þessu samblandi ofstjórnar og
óstjórnar gat því ekki orðið nema
ein: Algjört jafnvægisleysi innan
greinarinnar, óheilbrigð samkeppni
um hráefni og yfirboð sem fylgdu
óhjákvæmilega í kjölfarið.
Rækjuverksmiðjurnar, sem í upp-
hafi höfðu gert út skipin og skapað
þannig á þau aflareynslu, voru í
rauninni réttlausar og þurftu nú að
glíma um hinn takmarkaða afla.
ÞeiiTa hlutskipti var að berjast um
réttinn til þess að vinna rækju af
sömu skipum og þær höfðu sjálfrar
átt þátt í að skapa kvóta. Þráfald-
legum beiðnum rækjuverkenda um
að kvótann á úthafsrækju yrði skipt
á milli báta og verksmiðja var í
engu júnnt. Af þeirri afstöðu Hall-
dórg Ásgrímssonar hafa rækjuverk-
smiðjurnar mátt súpa seyðið síðan.
Mikil hagræðing hefur
átt sér stað
Hinni þröngu stöðu hafa rækju-
verksmiðjurnar reynt að mæta með
margs konar hagræðingu, sem
langt mál væri upp að telja. í fjölm-
iðlaumræðunni hefur ekki farið
mikið fyrir umfjöllun um þau atr-
iði. Mjög hefur verið hvatt til þess
að verksmiðjurnar sameinuðust og
ykju þannig afrakstursgetu hvers
og eins. Víst má segja að sameining
verksmiðja geti í mörgum tilvikum
verið til góða, þó fjarri fari að hún
sé töfralausn í íslensku atvinnulífi,
sem margir víðast ætla. Hrelling-
arnar í rækjuiðnaðinum hafa hins
vegar orðið tið þess að rækjuverk-
smiðjum hefur fækkað á síðustu
árum; ekki fyrir tilstuðlan stjórn-
valda (sem hins vegar áttu megin-
þáttinn í að þeim ijölgaði í upp-
hafi) heldur að frumkvæði eigend-
anna sjálfra.
í þessu sambandi vil ég vekja
athygli á að rækjuverksmiðjur voru
42 árið 1987. Samkvæmt upplýs-
„25% verðlækkun á
framleiðslunni er ekk-
ert minna en hreint
áfall, sem engin von er
til að menn geti staðið
af sér einir og óstuddir.
Menn ættu bara að líta
í eigin barm og hugsa
til þess hvort íslenskt
atvinnulíf almennt gæti
tekið á sig önnur eins
áföll.“
ingum sem eg aflaði mér hjá Ríkis-
mati sjávaráfurðra í dag hafa á
þessu ári verið gefin út 26 heilsárs
starfsleyfi fyrir rækjuverksmiðjur í
landinu. Þeir?i hefur því fækkað á
þessum árum um 16, eða um tæp
40%. Þetta er vitaskuld skýrt dæmi
um hvernig atvinnugreinin sjálf
hefur brugðist við; reynt að aðlaga
sig erfiðum aðstæðum og hagræða.
Auðvitað má alltaf gera betur og
svo vel þykist ég þekkja til í þess-
ari grein að ég get fullyrt að stjórn-
endur fyrirtækjanna reyna aðvinna
að slíku hörðum höndum.
Kjarni þessa máls er þess vegna
sá, að hinn alvarlegi vandi sem
steðjar að rækjuvinnslunni í landinu
stafar af hluta til af 25% prósent
verðlækkun, en einnig af því að
fiskveiðistjórnunin hefur verið
greininni öndverð. Til viðbótar
koma svo sérstakar aðstæður á ein-
stökum stöðum. Má í því sambandi
nefna að smárækja, sem mjög hefur
veiðst innijarðar, hefur reynst eink-
ar óhagkvæm til vinnslu. Síðast en
ekki síst hefur áralöng efnahagsó-
reiða komið hart niður á rækju-
vinnslunni eins og annarri útflutn-
ingsframleiðslu og valdið þungum
búsifjum.
Nú þegar reynt er að taka á
vanda rækjuiðnaðarins er þýðingar-
mikið að vel verði að verki staðið.
í húfi er framtíð mikilvægrar út-
flutningsgreinar sem hefur átt
ríkan þátt í, að halda uppi lífskjör-
unum í landinu, skapa fjölda fólks
störf til lands og sjávar og treysta
byggðina í landinu. Þess vegna
verðum við að nálgast verkefnið
hleypidómalaust og taka svo mynd-
arlega á því að dugi. Eins og áður
hefur verið bent á ber ríkisvaldið
þunga ábyrgð á því hvernig komið
er. Þess vegna ber því að koma að
því að verki, eins og til stendur og
vinna að því ásamt forystumönnum
greinarinnar að skapa henni lífvæn-
leg rekstarskilyrði að nýju.
Höfundur er annar af
alþingismönnum
Sjálfstæðisflokksins
Vestfjarðakjördæmis.
Uppsetning er
FLJÓTLEG
samsetningin
EINFÖLD
og þau eru
Ó D Ý
Verð kr. 399.000,-stgr.*
^^að tekur aðeins örfáar mínútur að tjalda upp,
öll handtök einföld og auðveld. Hægt er að velja
um að hafa fortjaldið með eða ekki. Tjaldvagninn
er haganlega innréttaður og útbúinn með gashitara
og eldavél, svefnplássi fyrir fimm manns á tveimur
hæðum, matarborði o. fl.
Vönduð hollensk gæðaframleiðsla þar sem hvergi
er til sparað; allt stál ryðfrítt, sterk 13" dekk og góð
fjöðrun.
Tjaldsýningin er enn í fulltim gangi, fjöldi uppsettra
tjalda.
MUNALÁN TIL ÞRIGGJA ÁRA
SEGLAGERÐIN
ÆGIR
EYJARSLOÐ 7 • SÍMI 91-621780
* StaögreiösIuvenVullt innifuliö ncmu skrdningurkostnuöur