Morgunblaðið - 10.07.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JULI 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. f lausasölu 100 kr. eintakið.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
fcTf . . j;-- /■
Ekkí benda á n
Áframhaldandi
kreppa?
segir hreppstjó
Tregðulögmálið, hrepparígur og valdatogstreita þvælast fyr
ing, samvinna og sameining sveitarfélaga er annars vegar

Frá miðju ári 1988 höfum
við íslendingar verið að
kljást við kreppu, sem nú er
að verða lengri og djúpstæðari
en við höfum kynnzt síðustu
fjóra áratugi a.m.k. Þeir, sem
muna kreppuna miklu, sem
gekk yfir heimsbyggðina á
fjórða áratugnum telja ef til
vill óviðeigandi að nota þetta
orð yfir þann efnahagslega
samdrátt, sem við höfum búið
við sl. þrjú ár en á hitt er að
líta, að þótt honum hafi ekki
fylgt víðtækt atvinnuleysi og
almenn fátækt hefur hann
leitt til mikillar og alvarlegrar
kjaraskerðingar. Jafnframt er
ljóst, að þetta er að verða eitt
af þremur mestu samdfáttar-
skeiðum í efnahagslífi okkar
á síðustu fjörutíu árum.
Á undanförnum mánuðum
hafa margir gert sér vonir um,
að það versta væri að baki og
efnahagsleg uppsveifla væri á
næsta leiti með lífskjarabata
og auknum umsvifum. Því
miður er margt, sem bendir
til þess, að svo sé ekki. Tillög-
ur Hafrannsóknastofnunar
um aflamagn á næsta fisk-
veiðiári eru reiðarslag, þótt
enn liggi ekki fyrir hver
ákvörðun stjórnvalda verður í
kjölfar skýrslu stofnunarinn-
ar. Verði þessar tillögur fram-
kvæmdar að verulegu leyti
feja þær í sér mikla viðbótar-
kjaraskerðingu fyrir þjóðina
alla.
En jafnvel þótt þessi ótíð-
indi hefðu ekki komið til sög-
unnar er ýmislegt, sem bendir
til þess, að samdráttarskeiðið
sé ekki á enda, heldur haldi
áfram. Hrunið í loðnuveiðum
á liðnum vetri var umtalsvert
áfall fyrir þjóðarbúið. Hið
sama má segja um fjórðungs
verðfall á rækju, sem veldur
gífurlegum erfiðleikum í
rækjuvinnslu og kemur til við-
bótar öðrum vandamálum,
sem fyrir voru. Nú er almennt
fiskverð lækkandi á erlendum
mörkuðum, hvort sem litið er
til Bandaríkjanna eða Evrópu
og hvort sem um er að ræða
ferskan fisk eða frystan.
Til viðbótar koma svo alvar-
leg rekstrarvandamál í sjávar-
útveginum, sem fyrirtæki,
byggðarlög og ríkisstjórnir
hafa ýtt á undan sér árum
saman en ekki er hægt að Ioka
augunum lengur fyrir. Þegar
á heildina er litið eru því horf-
ur í sjávarútvegi ekki bjartar.
Þessi samdráttareinkenni í
undirstöðuatvinnuveginum
endurspeglast svo með marg-
víslegum hætti í efnahagslíf-
inu. Minna er um sumarleyfis-
ferðir íslendinga til útlanda
en áður og að mati þeirra, sem
starfa í þessari atvinnugrein,
er það m.a. vegna þess, að
fólk hefur minni peninga
handa á milli. Mikill samdrátt-
ur er í byggingariðnaði og
mörg hundruð nýjar íbúðir eru
óseldar á höfuðborgarsvæðinu
og í mörgum tilvikum hafa
þær verið í sölu í langan tíma.
Þessar óseldu íbúðir bætast
við mikið af ónotuðu atvinnu-
húsnæði, sem staðið hefur
tómt í nokkur misseri. Fyrir
nokkrum vikum kom fram, að
dregið hefur úr sparnaði
landsmanna, sem sennilega
hafa ekki mikið umframfé til
þess að leggja fyrir.
Stórfelld fjárhagsleg
vandamál blasa við í opinber-
um rekstri og þá ekki sízt hjá
ríkissjóði. Gjaldþrot fyrirtækja
í ullariðnaði og fiskeldi eiga
auðvitað eftir að koma niður
á mörgum áðilum og þá m.a.
opinberum lánasjóðum og við-
skiptabönkum. Lánastofnanir
hafa ekki endalaust bolmagn
til þess að taka á sig gífurlegt
tap vegna gjaldþrota fyrir-
tækja.
Bjartar hliðar eru til, þótt
þær dugi skammt, þegar þessi
miklu vandamál eru höfð í
huga. Þó er enginn vafi á því,
að mörg fyrirtæki hafa notað
tækifærið á erfiðleikatímanum
síðustu misseri til þess að hag-
ræða í rekstri, skera niður
útgjöld, fækka starfsfólki og
gera reksturinn almennt hag-
kvæmari. Þessi fyrirtæki
standa betur að vígi nú en
áður. Þá er á það að líta, að
afkoma fjölmargra fyrirtækja
var mjög góð á síðasta ári, sem
kemur að góðu gagni, ef erfið-
leikarnir halda áfram. Mikill
bílainnflutningur bendir til
þess, að einhveijir hópar í
þjóðfélaginu hafi peninga
handa á milli, þótt þessi inn-
iíutningur kunni hins vegar
að vera blekkjandi.
• En þegar á heildina er litið
er ekki hægt að veijast þeirri
hugsun, að við séum ekki á
leið út úr kreppunni, sem hófst
á miðju ári 1988, heldur verði
framhald á henni enn um
skeið.
BUBBI Morthens söng eitt sinn
„Ekki benda á mig, segir varð-
stjórinn." Þessi laglína kom mér
iðulega í huga á ferð minni um
Snæfellsnes, þar sem ég ræddi
m.a. við Snæfellinga um samein-
ingu sveitarfélaga, samvinnu
sömu aðila, samnýtingu hafna og
fleira sem leitt gæti til aukinnar
hagræðingar og dregið úr rekstr-
arkostnaði sveitarfélaga og þar
af leiðandi gert það að verkum
að fjármunir þeir sem skattgreið-
endur greiða til sveitarfélaga
væru betur nýttir. Tregðulögmál-
ið er afar ríkt. Hrepparígur er
fyrir hendi og smákóngarnir sem
til eru í hveiju einasta plássi, jafn-
vel nokkrir í hveiju, eru ekki
reiðubúnir til þess að afsala sér
völdum og áhrifum. Raunar hall-
ast ég að því að Byggðastofnun
ætti að beita sér fyrir því í stór-
auknum mæli að gerð yrði úttekt
á því hversu mikill sparnaður
væri fólginn í sameiningu sveitar-
félaga, þar sem það gæti virst
vænlegur kostur. Þannig hefðu
kjósendur hvers byggðarlags upp-
lýsingar svart á hvítu í höndum,
þegar þeir gerðu upp hug sinn til
sameiningarhugmynda, en ekki
einungis litaðan málflutning bæj-
ar- og sveitarsjórnarmanna, sem
ef til vill leggjast gegn sameining-
aráformum út af áður nefndu
smákóngasjónarmiði.
Raunar beitti Framkvæmdastofn-
un sér fyrir því á sínum tíma (1984)
að gerð var slík skýrsla að beiðni
Ólafsvíkur og Neshrepps utan Ennis,
en það fór nú með þá skýrslu eins
og svo margar aðrar - hún var lögð
á hilluna. Byggðastofnun vann í
fyrra samskonar skýrslu fyrir Eski-
fjörð og Reyðarfjörð, og þau bæjar-
félög eru nú með þær niðurstöður
til athugunar.
Tilvitnunin hér að ofan í Bubba
Morthens er til komin vegna þess
að þegar ég ræddi þessi mál við sveit-
arstjórnarmenn á Snæfellsnesi, þá
var algengasta svarið að við á höfuð-
borgarsvæðinu ættum að líta okkur
nær og byrja á því að skella saman
í eitt sveitarfélag Reykjavík, Sel-
tjarnarnesi, Kópavogi, Garðabæ,
Hafnarfirði og Mosfellsbæ. Svo gæt-
um við farið að skipta okkur af því
(sem okkur augljóslega kemur ekki
við!) hvort slík sameining væri skyn-
samlegur kostur í fámennum sveitar-
félögum landsbyggðarinnar. Bubbi
gæti kannski sungið nýja laglínu eitt-
hvað í þessa veru: „Ekki benda á
mig, segir hreppstjórinn"!
Þegar litið er til sveitarfélaganna
vestast á Snæfellsnesi, Neshrepps
utan Ennis og Ólafsvíkur, finnst að-
komumanninum, að minnsta kosti
svona í fljótu bragði, að sameining
þessara tveggja sveitarfélaga væri
borðleggjandi hagræðingardæmi.
Sveitarfélögin liggja þétt saman;
hægt væri að samnýta skóla og
heilsugæslu meira en gert er; sömu-
leiðis verslun og þjónustu; sameigin-
legt viðhald vega og annars á vegum
sveitarfélaganna myndi ugglaust
spara talsverðar fjárhæðir; stórt ha-
græðingaratriði ' væri samnýting
hafnanna á Rifi og í Ólafsvík; Mikill
sparnaður væri fólginn í því að hafa
eina sveitarstjórn; einn sveitar/bæj-
arstjóra - einn þetta, eitt hitt og svo
mætti lengi telja.
Á stærð við meðalkaupstað
í Neshreppi utan Ennis (á Hellis-
sandi og Rifi) eru íbúar eitthvað á
sjöunda hundraðið (617 1. desember
1990) og í Ólafsvík eru þeir um 1.200
(1.216 1. des. sl.). Sameinuð í eitt
bæjarfélag yrði kaupstaðurinn enn
innan við meðalstærð kaupstaða,
svona á stærð við Siglufjörð sem er
17. í röðinni hvað varðar íbúafjölda
kaupstaða, með 1.816 íbúa 1. desem-
ber sl. Því ætti stærðin á rekstrarein-
ingunni ekki að vefjast fyrir þeim
sem þar færu með stjórn. Þrátt fyrir
þetta er ekki augljóst að íbúar hvors
sveitarfélags um sig líti hugsanlega
sameiningu með þetta hagnýta sjón-
armið að leiðarljósi. Að minnsta kosti
hafa sameiningarhugmyndir verið
lagðar á hilluna sem stendur. Eftir
því sem næst verður komist, eru íbú-
ar Neshrepps, það er Hellissandsbúar
og Rifsbúar ekki ýkja áfjáðir í sam-
einingu, þar sem þeir munu telja að
sá stóri - Ólafsvík - komi til með
að gleypa þann smáa með húð og
hári.
Óraunhæfur samanburður
Færu sveitarfélögin sex hér á
Reykjavíkursvæðinu að ráðum Snæ-
fellinga og sameinuðust í eitt sveit-
arfélag yrði íbúatalan 144.262 íbúar
(miðað við 1. desember 1990). Hér
er því um gjörsamlega óraunhæfan
samanburð að ræða, og má benda á