Morgunblaðið - 27.10.1991, Blaðsíða 12

,12
MORGiUNBLAÐIÐ SUNNUÐAGUR 27. OKTÓBER 1991
■ú þegar samning-
arnir um EES
eru í höfn, viltu
þá upplýsa hver
var „hernaðar-
kænskan” á bak
við samnings-
gerðina _ hvað
okkur íslend-
inga varðar?
„Við lögðum upp samningaáætlun
okkar, hernaðaráform og leikaðferðir
til lengri tíma fyrir meira en tveimur
árum. Aðalatriðin í því voru þessi:
fá stór mál, vel skilgreind, sem hald-
ið skyldi utan um alla tíð og aldrei
frá þeim hvikað. í matinu á styrk-
leika og veikleika í okkar samnings-
stöðu, var ákveðið að blanda okkur
ekki í mál sem fyrst og fremst vörð-
uðu hinar þjóðirnar, en leitast við
að afla stuðnings þeirra við þessi fáu
stóru mál okkar. Þvi þurftum við að
kynna fyrir þeim á stjórnmálalegum
grunni sérstöðu íslands og leggja
mikla rækt við það. Við þurftum að
skapa samúðina með „Litla íslandi”
og fá þannig skilning á sérstöðu
okkar með fiskinn. Þetta fór oft í
taugamar á vinum okkar Norðmönn-
um, vegna þess að þeir áttu þarna
hagsmuna að gæta, en höfðu ekki
þá samúð sem við urðum okkur
smám saman út um.
Alveg frá upphafi var trompið
okkar að við, „Litla ísland”, höfðum
stöðvunarvald á samningnum öllum,
auk þess sem við vissum í hjarta
okkar, að sjávarútvegsmálið yrði
aldrei útkljáð fyrr en á seinustu
stundu.”
- Má kannski segja að staðfesta
íslendinga, þvermóðska og jafnvel
yfirgangur og frekja hafi þreytt
bæði samstarfsmenn innan EFTA
og mótherja EB til uppgjafar?
Um leið og þetta var búið, að-
faranótt þriðjudagsins, var
öllum Ijóst hverskonar firnaárangur
þetta var fyrir ísland. Samstarfs-
mennirnir og samningamenn EB
komu til okkar og af orðum þeirrá
og látbragði var alveg ljóst að þeir
töldu okkur hafa unnið stórsigur.
Ég er ekki í nokkrum vafa um að
Hannes Hafstein hefur oft reynt á
þeirra þolrif og vafaláust oft gengið
fram af þeim, því hann lagði alltaf
það sama til og hvikaði aldrei frá
því allan samningsferilinn. Hann
fékk oft að heyra setningar eins og
„Sýndu nú sanngirni!”, eða „Þú verð-
ur nú að siaka eitthvað til eins og
'aðrir”. En það varð einfaldlega aldr-
ei. Einmitt vegna þess að hann hafði
svo oft ofboðið bæði samstarfsmönn-
um hjá EFTA og viðsemjendum hjá
EB höfðu þessir menn á honum þögla
aðdáun, sem kom svo berlega í ljós,
þegar samningum var lokið. Þeir
sögðu einfaldlega: „Mannskrattinn,
að hann skyldi komast upp með
þetta!” Oft heyrði ég gagnrýni á
hann fyrir þá sök að hann gengi of
langt, en við vorum alltaf sammála
um þessa baráttuaðferð. Enda þarf
ekkert að velta vöngum yfir rétt-
mæti hennar nú - hún skilaði okkur
árangri.”
- Komumst við upp með svona
samningshörku vegna þess hversu
smá við erum og í skjóli sérstöðu
okkar og kannski - vegna þess að
smæð okkar gerir það að verkum
að okkar hluti skiptir ekki svo miklu
máli, þegar á heildina er litið?
„Þetta er rétt að því er varðar
pólitísku forystuna hjá EB-löndun-
um, þá félaga Kohl, Mitterrand,
Thatcher, Gianni De Michelis og aðra
slíka, sem litu á þetta sem lið í heims-
pólitík. Það var auðvelt að sannfæra
þá með þeim rökum að þetta væri
nú skiptimynt. Þeir þyrftu einhveiju
til að fórna og það tókst að vekja
hjá þeim samúð með þessari fram-
andlegu eyþjóð. Það er mjög merki-
Iegt að hvað eftir annað urðum við
þess áskynja að viðhorf útlendinga
til íslands er það að ísland er ekki
eins og önnur lönd - það er öðru
vísi. Þessu kyntum við að sjálfsögðu
undir og reyndum að notfæra okkur
hvað við gátum. Það var til dæmis
auðheyrt af Mitterrand, sem er nú
"Iiterat” maður að ísland er ”exót-
ískt” og framandi ævintýraland.
UNNUM ENDATAFLIÐ...
Þetta er mjög útbreidd mynd af ís-
landi í augum Evrópumanna annarra
en Norðurlandabúa. Þannig varð til
mynd af fámennri þjóð í harðbýlu
landi, sem berst fyrir lífinu í baráttu
við náttúruöflin. Myndin er af þjóð,
sem er ekki dekruð velmegunarþjóð,
heldur þjóð sem heyr harða lífsbar-
áttu, og slíkt vekur virðingu.
Inn í þetta blandaðist líka "stratíg-
ísk” hugsun þessara stjórnmálaleið-
toga um að ísland skiptir miklu
máli út frá öryggispólitík. Það hefur
verið reynt að gera þennan þátt tor-
tryggilegan en ég nýtti það alltaf
og með góðum árangri.”
- En fögur fyrirheit, velviljaðar
yfirlýsingar og yfirlýstur skilningur
erlendu stjórnmálamannanna sem þú
nefndir áðan og reyndar fleiri. Var
þetta bara kurteisishjal og fagurgali
opinberra heimsókna, eða vógu orð
þeirra Kohls, Mitterrands og Michel-
is eitthvað á metaskálunum á loka-
■sprettinum?
að má segja að það hafi í raun
og veru aldrei reynt á það,
nema með fáeinum undantekningum.
Staðreyndin er sú, að við samninga-
borðið skiptu yfirlýsingar þessara
pólitísku leiðtoga engu máli. Þar
voru naglar sem voru að veija hags-
muni. Bretarnir, sem töluðu tungum
tveim og voru fram á seinustu stundu
okkar erfiðustu andstæðingar, þeir
voru ekkert að hugsa um litla góða
Island. Þeir voru að hugsa um fisk
og ætluðu aldrei að gefast upp. Sama
máli gegndi um Spánveija, Frakka,
Ira, og meira að segja á köflum
Belga.
En af því þú spyrð hvort leiðtog-
arnir hafi bara verið með merkingar-
laust kurteisishjal sem engu máli
hafí skipt, ér rétt að upplýsa að í
kjölfar stórra yfirlýsinga Mitteirands
hér á landi hugðust Frakkar fylgja
þeim orðum hans eftir. Frakkar leit-
uðu óformlega eftir því að fá að vita
hvemig íslendingar skilgreindu það
lágmark sem þeir yrðu að fá og lýstu
því yfir að þeir ætluðu að beita sér
fyrir því. En þegar á reyndi komu
frönsku sjávarútvegshagsmunimir
alveg í kjölfarið á Bretum og írum
og beittu sér gegn ákveðnum mark-
miðum okkar. Það er þeirra vegna
sem ákveðinn hluti af skelfiski og
fersk rækja komust ekki inn.
A tímabili voru ráðherrar frá
þýsku ríkisstjóminni sem beittu sér
af myndugleik með okkur. ítaiski
utanríkisráðherrann, Gianni De
Miehelis, hefur alltaf stutt okkur og
reynst okkur haukur í homi. Svo
verð ég að víkja nokkrum orðum að
„ijandvini” mínum Uffe Elleman
JenSen, utanríkisráðherra Dana. Á
milli okkar er svona „love-hate relat-
ionship”. Maðurinn er afburða-
skemmtilegur og náttúrupólitíkus,
en óhemju frekja og óútreiknanleg-
ur. Ég reiddist honum ofsalega, þeg-
ar hann fór að blanda sér í okkar
mál, okkur til mikillar bölvunar á
þeim tíma. Við vissum þegar hann
kom hingað í opinbera heimsókn í
sumar, að Danir voru okkur mjög
þungir í skauti og ég hellti mér yfír
hann. Hann gekk beint í símann,
hringdi í fastafulltrúa sinn í Brussel
og skipaði honum að láta af þessu
og stóð við það. Núna á lokasprettin-
um úti í Lúxemborg kom til mín
annar ráðherra frá EB og sagði við
mig: „Þú hefur átt mikinn talsmann
og öflugan héma inni og þú átt að
vita um það. Hann hefur verið ykkur
24ra karata gull og nú verður þú
að fyrirgefa vini þínum Uffe Elle-
man!”
Annar maður sem ég verð að
nefna í þessu sambandi er írski
utanríkisráðherrann, sem ég verð að
telja til persónulegra vina minna, en
er engu að síður sá maður sem ég
reiddist mest, þegar írar komu í
bakið á okkur í sumar með síldina.
Ég var svo reiður að ég harðneitaði
að fara í opinbera heimsókn með
forseta vorum til írlands. Að lokum
var ég dreginn þangað, nánast nauð-
ugur, en þá á þeim skilmálum að ég
skrifaði grein í Irísh Times, þar sem
ég hellti mér yfir íra. Ég og írski
utanríkisráðherrann, Gerald Collins,
áttum mjög harkalegan fund þarna.
Mér_ fannst þetta svo ósanngjamt,
því írar höfðu enga alvöruhagsmuni
að veija þama. írskur sjávarútvegur
er varla til og mælist varla í alþjóð-
legum töflum. Þetta dugði nú til
þess að Uffe Elleman spurði mig um
síðustu helgi: „Heyrðu, hvern and-
skotann hefur þú gert við Gerry?
Hann er nú aldeilis búinn að koma
á óvart. I öllu þessu hörkurifrildi um
síld, meira að segja þegar kom á
daginn að samninganefndin ætlaði
að fallast á það að þið fengjuð sfld-
arflökin, sagði Gerry ekki eitt ein-
asta orð og hann beitti sér ekki gegn
ykkur.”
- Var það bara herkænska hjá þér
að láta í veðri vaka hér heima og
enn frekar í fjölmiðlum erlendis í
síðustu viku að þú værir mjög svart-
sýnn á niðurstöðuna?
„Það var nú hvort tveggja. Það
varekki hrein „taktík”, nei. Egviður-
kenni að eftir alla þessa ræktun á
stórpólitíkusum og allar þær jákvæðu
undirtektir sem við vorum búnir að
fá, fyrirheit og loforð, var ég öðrum
þræði farinn að treysta því að þessir
menn myndu að lokum kveða upp
úr um niðurstöðu sem væri okkur
ásættanleg. Þessum væntingum mín-
um lauk á fundinum í Lúxemborg í
sumar ög ég gerði mér grein fyrir
því að þessu mætti ekki treysta og
til beggja vona gæti brugðið. Ég vissi
að kröfur okkar voru svo stífar, að
allt eins gat farið svo að við kæm-
umst ekki með þær að landi. Auðvit-
að gerði ég mér Ijóst að út frá samn-
ingatækninni væri rétta leiðin fyrir
okkur að gefa það fyllilega til kynna
að við værum alveg tilbúnir til að
fara út. Við myndum aldrei kaupa
þennan samning hvaða verði sem
væri. Á því hef ég hamrað í allt sum-
ar og þeir voru farnir að skilja að
þetta væri alvara. Það var ekki bara
að ég segði það, heldur kom þetta
algjörlega fram í öllu orði og æði
Hannesar Hafstein. Styrkur í samn-
ingsstöðu er auðvitað sá að mótaðil-
inn viti að það er ekki hægt að bjóða
þessum hvað sem er. Hann meinar
það sem hann er að segja og hann
fer ef við ætlum að ganga of langt.
Þessi skýra afstaða á lokasprettinum
réð úrslitum. Við unnum þetta enda-
tafl í miklu tímahraki.”
- Verðum við í kjölfar þessa samn-
ings skilgreind meðal viðsemjenda
okkar sem frek, yfirgangssöm smá-
þjóð, sem hafi beitt bolabrögðum til
þess að ná fram okkar markmiðum?
Yið höfum ekki beitt bolabrögð-
um. Við höfum ekki þvælst
bakdyramegin í „kanselíum” í Evr-
ópu til að reka okkar sérmál, eins
og sumar af okkar bandalagsþjóðum
hafa gert. Afstaðan til okkar eftir
þessa samninga er dálítið blendin.
Það er alveg ótvíræð aðdáun og virð-
ing, í þeim skilningi að sagt er: „Það
er alveg ótrúlegt að þeir skuli hafa
haft allt sitt fram!” En þetta er svo-
lítið gremjublandið yfir óbilgirninni.
Menn eru gramir yfir því að við skul-
um aldrei hafa gert það sem ætlast
var til - að gefa eitthvað eftir.
Það var Frans Andriessen sem
setti tóninn á fyrsta fundinum-núna
um helgina og hellti sér yfir mig.
Hann sagði strax: „Þið skuluð ekki
halda að þið komist upp með það að
fá allt fyrir ekkert. Þið hafíð engu
fórnað. Éf þetta á að takast, þá verð-
ið þið að gefa einhver fjárfestingar-
réttindi og auka þessar
veiðiheimildir.”
Einhver seinasti maðurinn sem ég
sá, þegar þessu var nú öllu aflokið
nú um nóttina, var Frans Andries-
sen, sem átti eftir fáar klukkustund-
ir til að sofa, áður en hann legði upp
í för til Kína. Þessi valdamikli maður
fórnaði höndum um leið og hann sá
mig og sagði: „Ooo! Ég er kominn
með ofnæmi fyrir fiski! Eg mun ekki
leggja mér fisk til munns næstu
mánuðina!” Þetta lýsir kannski af-
stöðunni til okkar svona fyrst á eft-
ir.” _
- í beinu framhaldi af þessum orð-
um, ef við flytjum umræðuna hingað
heim. Almennt séð má segja að þessi
niðurstaða sem náðist fyrr í vikunni
hafi mælst vel fyrir hér, þótt fulltrú-
ar stjórnarandstöðunnar hafi lýst
yfir efasemdum um ágæti samnings-
ins. Ólafur Ragnar talar um fáa plúsa
og marga mínusa og Steingrímur
Hermannsson er méð ýmsa fyrirvara
um sína afstöðu. Heldur þú að það
muni reynast erfitt að fá samninginn
samþykktan á Alþingi?
„Ákvörðunin um að fara í þessa
samninga var tekin í tíð ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar. Stefnan
var mótuð í þeirri ríkisstjórn og allan
tímann komst ekki hnífurinn í milli
mín og Steingríms Hermannssonar
í þessu máli. Sanístarf mitt við Stein-
grím Hermannsson var alla tíð afar
gott. Hann hefur marga kosti sem
stjórnmálamaður og hans stöðumat
er oft vel uppbyggt. Það liggur ekk-
ert fyrir um það nú, að Steingrímur
Hermannsson og framsóknarmenn
muni snúa við blaðinu, varðandi af-
stöðuna til evrópsks efnahagssvæðis.
Steingrímur hefur haldið öllu opnu
og ekki tekið afstöðu ennþá. Sem
stjórnarandstöðuforingi hefur hann
auðvitað reynt að finna veilur og
hamrað á hugsanlegum meinbugum
samningsins. Sérstaklega hefur hann
gengið langt í því að skírskota til
ótta við útlendinga og gert óðul feðr-
anna að hræðslumáli. Það er náttúr-
lega pólitískt spil. Staðreyndin er sú
að samningarnir hafa ekkert breyst,
frá því þeir voru mótaðir í ríkisstjórn
Steingríms og ef nokkuð er, þá hafa
þeir batnað. Steingrímur er á hinn
bóginn ekki sannfæringarpólitíkus,
þannig að hann muni beijast fyrir
þessum samningi. Hann mun trúlega
láta niðurstöðuna mjög ráðast af því
hvernig hann telur hausana í þing-
flokki Framsóknarflokksins.
Alþýðubandalagið er annars kon-
ar fyrirbæri. Þar er staðan sú
að Ólafur Ragnar var auðvitað mjög
jákvæður í þessu máli sem ráðherra
í ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar og hældi þeim sem hér situr
hvað eftir annað fyrir það hvernig
hann hefði haldið á þessu máli. Þjóð-
garðasósíalistamir hinsvegar, Sig-
fússon og Gestsson, eru svona þjóð-
rembusossar og þeim eru eðlislæg
viðbrögð að hafa allt á hornum sér
og það gerðu þeir oft og iðulega sem
ráðherrar í síðustu ríkisstjóm. Þeir
heimtuðu bókanir í þingflokknum
með Hjörleifí Guttormssyni og gerðu
okkur lífið leitt. Það er oft talað í
sérstökum tón um Hjörleif Guttorms-
son, en ég ber virðingu fyrir honum.
Hann var sá maður sem alltaf las
heima í þessu mikla máli, hann var
vel undirbúinn, öfugt við þá hina og
hann er sjálfum sér samkvæmur.
Hann er þjóðerniseinangrunarsinni
og kemur alltaf fram sem slíkur.
Ólafur Ragnar er hins vegar bara
í pólitísku spilverki. Hann hefur bara
tekið upp rök Hjörleifs, án þess að
hafa þekkingu hans á málinu. Það
kom berlega í ljós núna í utandag-
skrárumræðunum þegar hann gerði
sig að viðundri með því að halda því
fram að markaðsaðgangur væri þeg-
ar tryggur, því hann væri í bókun
sex. Það er varla til nokkur maður
í landinu, sem þekkir stafrófið í þess-
um málum, sem ekki hefði getað
varað hann við því að vera nú að
fara með svona fleipur. Þegar menn
sýna það í svona stóru máli að þeir
kunna ekki A, B, C tekur maður
náttúrlega ekki mikið mark á öðru
frá þeim. Líklega sannar Alþýðu-
bandalagið það í þessu máli að eðli
þess er óbreytt og það haslar sér
aftur völl sem þjóðgarðssósíalista-
flokkur eins og þeir voru, með skír-
skotun til ótta manna á grundvelli
þjóðrembu.”
- Er ekki hætt við því að það sé
ekki bara leiðtogum stjómarandstöð-
unnar sem ofbjóði velgengni utanrík-
isráðherra? Þar á ég við hvort sam-
starfsmönnum í stjómarsamstarfi
geti ekki þótt nóg um alla þá at-
hygli sem utanríkisráðuneytið og
ráðherra þess dregur að sér í kjölfar
þessara samninga? Þarf ekki að hefja
mikla kynningu á efni þessa samn-
ings, þar sem höfuðkapp verði lagt
á að gera þetta að þverpólitísku
hagsmunamáli þjóðarinnar, en ekki
flokksmáli eða einkamáli utanríkis-
ráðherrans?
Eg held að þeir talsmenn atvinnu-
lífsins sem eru í innðta hring
Sjálfstæðisflokksins geti ekki litið á
þetta mál smáum pólitískum öfund-
araugum. Þeir hljóta að láta sína
hagsmuni ráða. í annan stað er sam-
skiptum okkar Davíðs Oddssonar
þannig háttað að ég hef ekki trú á
því að lágkúruleg pólitísk öfund ráði
hjá honum. Ég þekki hann ekki að
því. Mér finnst hann persónulega
vera öfundarlaus maður. Það er ekk-
ert launungarmál að þessi ríkisstjóm
fór af stað nokkuð óstyrkum skrefum
og hefur vindinn í fangið. Hún stend-
ur frammi fyrir erfíðum málum víða,
og hún þarf á því að halda að snúa
þessari bölsýni í þjóðfélaginu upp í
bjartsýni. Þetta mál getur að því leyti
styrkt stjórnarsamstarfíð, ef menn
skilja það réttum skilningi, nota tæk-
ifærin sem gefast og láta ekki ein-
hverja óviðkomandi pólitíska öfund-
sýki ráða ferðinni.
Það er laukrétt - þetta er ekkert
einkamál utanríkisráðherra og þetta
er ekkert flokksmál. Þetta mál varð-
ar þjóðarhagsmuni. Þetta er gott
mál fyrir sjávarútveginn, fiskvinnsl-
una, útgerðina, sjómennina, físk-
verkafólkið. Þetta er sannarlega afar
gott mál fyrir neytendur og laun-
þega. Þetta er gott mál hvað varðar
meiri stöðugleika í efnahagslífínu.
Þetta er gott mál hvað varðar sam-
keppni og aðhald á fjármagnsmark-
aði. Þess njóta ailir, en ekki síst fólk-
ið í landinu við lægra vaxtastig. Þetta
er gott mál fyrir landsbyggðina.
Þetta er gott mál fyrir unga fólkið.
Það eru allar efnislegar forsendur
fyrir því að þjóðhollir Islendingar líti
þetta mál jákvæðum augum, ekki
síst eftir þá stöðnun sem hér hefur
ríkt. Með þessum samningi eru sköp-
uð tækifæri og þess vegna kalla ég
þetta vegabréf inn í 21. öldina.”