Morgunblaðið - 26.11.1991, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1991
Orðræða um fisk
Bækur
Pétur Pétursson
Gísli Pálsson:
Coastal economies, cultural ac-
counts. Human ecology and Ice-
landic discourse.
Manchester University Press.
202 bls.
Hefðbundin aðgreining mann-
fræðinnar (social anthropology) og
félagsfræði liggur m.a. í því að
mannfræðingar rannsaka frumstæð
samfélög, samfélög þar sem fornar
hefðir móta samskipti og menningu,
en félagsfræðin fæst helst við svo-
kölluð nútímaþjóðfélög þar sem iðn-
væðing og markaður hefur umbylt
skipan samfélagsins. Sem betur fer
eru þessi landamerki ekki alltaf virt
í fræðunum, enda hefur eitt helsta
911 RH 91 97fl L^RUS Þ' VALDIIVlARSS0M FRAMKVÆMDASTJÓRI
L I IQUa>blO/U KRISTINN SIGURJONSSON, HRL. loggiltur fastéisnasali
Fjölmargir fjársterkir kaupendur hafa fyrr og síðar falið okkur að út-
vega eignir af flestum staerðum og gerðum. í þvi sambandi bendum
við m.a. á eftirfarandi:
Sérbýli í borginni
110-150 fm óskast á einni hæð i borginni fyrir fjársterkan kaupanda.
Skipti möguleg á 4ra herb. góðri hæð á Högunum með bílskúr. Nán-
ari upplýsingar á skrifst.
Húseign með tveimur íbúðum
4ra-6 herb. og 3ja-4ra herb. Skipti möguleg á glæsilegri sérh. miðsv.
í borginni. Nánari upplýsingar trúnaðarmál.
Vegna flutnings til borgarinnar
óska fjársterkir kaupendur eftir margskonar eignum, sérstaklega ósk-
ast góð 4ra herb. íb. miðsv. í borginni með bílsk. Miklar og örar greiðsl-
ur. Nánari upplýsingar á skrifstofu.
í nýja miðbænum eða nágr.
óskast góð 3ja-4ra herb. íb. á 1.-2. hæð eða I lyftuhúsi. Skipti mögu-
leg á 6 herb. úrvalssérh. á vinsælum stað í borginni. Nánari upplýsing-
ar á skrifstofu.
Nokkrar ódýrar eignir
til sölu í gamla bænum og nágr. sumar á frábæru verði og aðrar með
einstaklega hagkvæmum greiðslukjörum. Teikningar og nánari upplýs-
ingar á skrifstofu.
• • •
Gott skrifstofuhúsn. óskast
til kaups miðsv. í borginni.
Almenna fasteignasalan sf. ____________________________
var stofnuð 12. júlí 1944. LAUGAVEG118 SÍMAR 21150 - 21370
AIMENNA
FASTEIGNASALAH
GIMLI GIMLI
Þórsgata 26, sími 25099 ^ Þórsgata 26, sími 25099 ^
S* 25099
Einbýli - raðhús
SELTJARNARNES
-NÝRAÐHÚS 1131
Glæsil. ca 198 fm raðhús með góðum
innb. bílsk. Selst fullb. utan, fokh.
innan. Til afh. strax. Verð 8,7 millj.
GLÆSILEGT RAÐHUS
-GRAFARVOGI mo6
Glæsil. ca 200 fm raðhús. Innb. bílsk.
Hagst. lán.
SELJAHVERFI 1240
Fallegt ca 200 fm endaraðhús. Skipti
mögul. á minni eign. Verð 12 millj.
4ra-6 herb. íbúðir
NJORVASUND 1173
Góð 4ra herb. efri hæð á góðum stað.
Tvöf. verksmgler. Bílskréttur. Góöur
garður. Verð 6,5 mlllj.
HOFTEIGUR - LAUS 1344
4ra-5 herb. risíb. Verð 6,4 mlllj.
DALSEL 1459
Glæsil. 4ra herb. endaíb. á 2. hæð. Sérþv-
hús. Bílskýli. Verð 7,9 mlllj.
SÓLHEIMAR 1057
Glæsil. 102 fm efri hæð. Eign í sérfl.
NJÁLSGATA 1460
Góð 100 fm íb. á 2. hæð. Verð 6,6-6,7 millj.
VEGHÚS 1404
Glæsil. ca 130 fm fullb. íb. Áhv. húsnlán 5
millj.
SÖRLASKJÓL 1449
Glæsil. 4ra herb. risíb. Áhv. 4 millj. hagst.
lán. Laus um áramót.
SKÓGARÁS - LAUS 1226
165 fm íb., hæð og ris, ásamt bílsk. Tilb.
u. trév. Áhv. 1600 þús. veðdeild. Laus strax.
Verð 8,6 millj.
ENGIHJALLI-4RA 1371
Falleg suðuríb. á 2. hæð.
3ja herb. íbúðir
DALSEL
Glæsíl. 90 fm íb. Verð 6950 þús.
BJARGARSTÍGUR 1212
Björt og góð 2ja-3ja herb. íb. á efri hæð í
steinhúsi. Verð 5,5 mllli.
JÖRFABAKKI 1452
Falleg 82 fm íb. á 1. hæð. Aukaherb. i kj.
Áhv. 3 millj.
ASPARFELL 1438
Glæsil. 3ja herb. íb. á 2. hæð. Glæsil. út-
sýni yfir borgina. Verð 5,6 millj.
HRAUNBÆR 1035
Stórgl. 3ja herb. íb. á 3. hæð. Allt nýtt.
Laus. Verð 6,1 millj.
2ja herb. íbúðir
VESTURGATA 1123
Stórgl. 2ja herb. íb. á 1. hæð í nýju fjölb-
húsi. Eign í sérfl. Verð 5,9 millj.
ÞÓRSGATA - LAUS 1347
Falleg 40 fm nettó íb. á 1. hæö. Öll endurn.
Verð 3,6 millj.
ENGIHJALLI 1444
Glæsil. 2ja herb. íb. Verð 5 millj.
LEIFSGATA 1451
Glæsil. 2ja herb. íb. Verð 4,7 millj.
ASPARFELL 1462
Góð 2ja herb. íb. á 6. hæð. Verð 4,5 millj.
GRANDAR 1450
Nýl. 71 fm íb. á jarðhæð. Áhv. 3,4 millj.
Verð 5,6 millj.
ÞÓRSGATA 1000
Gullfalleg risíb. Verð 4,2 millj.
VEGHÚS - FULLB. 63
Glæsil. 64 fm íb. Verð 6,3 millj.
ÓDÝRAR ÍBÚÐIR
Eigum til sölu ódýrar íb. við Framnesveg,
Laugaveg, Hverfisgötu o.fl.
VANTAR - VANTAR
- ÓDÝRAR EIGNIR
Vegna mikillar sölu og eftirspurnar
eftir eignum á veröbilinu 3-5 millj.
vantar okkur fyrir fjölda kaupenda
eignir á þessu veröbili. Hafið sam-
band.
1422
LANGHOLTSVEGUR
- HÚSNLÁN 2,5 MILLJ 861
Góð 61 fm íb. á 1. haeð. Ný máluð. Ákv.
sala. Verð 5,1 millj.
Árni Stefánsson, viðskiptafr.
viðfangsefni þessara greina einmitt
verið að fást við breytingarnar frá
hefðbundnu þjóðfélagi yfir í nú-
tímaþjóðfélag. Hins vegar er at-
hyglisvert hve margir af kennismið-
um sem hafa haft mikil áhrif á
nútíma félagsfræði voru upphaflega
mannfræðinlegar og margir þeirra
gerðu sjálfir vettvangsrannsóknir
meðal svokallaðra frumstæðra
þjóða. Hér má nefna sem dæmi
Frakkann Pierre Bourdieu, Eng-
lendingana Mary Douglas og Ernst
Gellner og Bandaríkjmanninn Cliff-
ord Geertz. Þegar mannfræðilegum
aðferðum er beitt á nútímaþjóðfé-
lög, ekki síst þegar mannfræðingur-
inn gerir vettvangskönnun meðal
sinnar eigin þjóðar, eru mörkin
milli mannfræði og félgasfræði að
mínum dómi engin.
Það er því engin goðgá að telja
þessa bók dr. Gísla Pálssonar dós-
ents í mannfræði sem framlag til
félagsfræði jafnt sem mannfræði.
Gísli hefur um árabil sinnt rann-
sóknum sem heyra undir vistfræði
og mannfræði sjávarbyggða og hér
er birt sumt af því sem hann hefur
áður birt í erlendum fræðiritum.
Ýmsu er þó bætt við og breytt þann-
ig að útkoman er heildstætt verk,
ein bók sem fjallar hvorki meira
né minna en um tilverugrundvöll
okkar sem þjóðar, sem er sambúð
manns og sjávar og afstöðu okkar
til fisksins í sjónum. Formála að
bókinni ritar þekktur fræðimaður í
faginu, dr. Tim Ingold. Fer hann
viðurkenningarorðum um innihald
og efnistök Gisla og þar kemur
berlega fram að fengur er að þess-
ari bók ekki aðeins fyrir okkur ís-
iendinga heldur og aðra, ekki síst
þá sem fjalla um tengsl manns og
náttúru og þá sem vilja kynnast
nánar menningu okkar og forsend-
um hennar.
Höfuðviðfangsefni Gísla er
menning íslenskra sjávarplássa og
hvernig hún hefur þróast í aldanna
rás. I kafla 5 og 6 kynnir hann
niðurstöður sínar af vettvangskönn-
un í Sandgerði sem hann gerði á
árunum 1979 og 1981. Annars leit-
ar hann víða fanga í lýsingu sinni
og greiningu á þróun fiskveiða frá
tíma gamla bændasamfélagsins,
þegar þáð var undir guði og lukk-
unni komið hvort fiskaðist og hvað
hver fékk, og fram á okkar daga
þegar kvótakerfið tók við af al-
mættinu. Afstaða manns til sjávar
hefur afhelgast í tímanna rás. Líf
Honda 31
Civic
3ja dyra
16 ventla
Tilboö
Nú aðeins kr. 980 þús.
Gli-special
GREIÐSLUSKILMÁLAR
FYRIR ALLA.
h HONDA
VATNAGÖRÐUM 24, RVÍK., SÍMI 689900
Þú svalar lestrarþörf dagsins
ásíöum Moggans!
Gísli Pálsson
manna gat og getur enn oltið á því
hvort fiskast, hvort sjórinn gefur
björg í bú. Maðurinn stóð í van-
mætti sínum frammi fyrir ægivaldi
náttúrunnar og hlaut að lúta henni
og þakka fyrir bjargirnar. Nú á tím-
um umhverfisvendar og hátækni
er maðurinn ægivaldið og það er
fiskurinn í sjónum sem á tilveru
sína undir fiskveiðistefnu stjórn-
valda. Fiskistofnana verður að
vernda eins og það heitir. Það er
enginn yfirnáttúrulegur aðili sem
gefur lengur, heldur tekur maður-
inn. Nú á allra seinustu áratugum
er farið að tala um heimildir og það
er að renna upp fyrir okkur að við
getum ekki tekið ótakmarkað og
það sem við tökum verðum við að
taka skipulega. Um þetta fjallar
seinni helmingur bókarinnar og
skiptir höfundur þróuninni niður í
tímabil að þessu leyti, sem eru í
fyrsta lagi bændasamfélagið þar
sem náttúruöflin og almáttugur guð
voru í hásætinu, í öðru lagi hið
kapítalíska veiðimannasamfélag
sem varð til í upphafi aldarinnar
þar aflaskipstjórinn var settur í
hástætið og svo í þriðja lagi skipu-
lagður kapítalismi, sem við tók með
því að sókn í fiskistofnana var tak-
markörkuð með aðgerðum stjórn-
valda. Þar má segja að fiskifræð-
ingurinn sé kominn í hástætið hvort
sem hann vill eða ekki. Þessi skipt-
ing er vel fram sett hjá höfundi og
sannfærandi. E.t.v. hefði mátt ræða
meira um mörk skeiðanna sem að
einhveiju leyti hljóta að^ hafa geng-
ið inn í hvert annað. Ég held t.d.
að eitthvað af náttúruviðhorfum
fiskveiða bændasmfélagsins sé enn
að finna meðal trillukarla. Þá er
„goðsagan um aflaskipstjórann”
alls ekki alveg dauð og goðsögur
geta fengið raunverulegt líf eins
og mannfræðingurinn ætti að vita
manna best. Myndina eftir Erró sem
prýðir bókarkápuna er hægt að
túlka sem ýkta ímynd hins karl-
mannlega veiðiviðhorfs til sjávaraf-
urða sem líklega kemur til með að
loða við sjávarútveginn þótt hann
sé nú að nafninu til rekinn með
skynsamlegu viti.
En við borðum ekki aðeins fisk-
inn og/eða seljum hann úr landi
fyrir gjaldeyri heldur hugsum við
meira og minna með fiski og miðum
okkar líf við fisk sem tákn. Gísli
heldur því fram að sjá megi út stétt-
armun á viðhorfí manna til þess
hvaða fiskur er talinn ætilegur og
hvaða ekki. Hér er ég ekki sam-
mála Gísla þó ég fallist á grundvall-
arkenningu hans um það að afstaða
okkar til lífríkis sjávar og nytja
þess endurspeglist í gerð og menn-
ingu samfélagsins. Ég held ekki að
lyst á ólíkum fiskiréttum fari eftir
stéttarstöðu a.m.k. ekki til lengdar.
Þó er ekki ólíklegt að svo sé meðal
annarra þjóða.
Fiskurinn er hluti af tilvist okk-
ar, menningu og orðræðu — og
mælikvarða, sbr. að þessi og hinn
sé ekki „upp á marga fiska”. En
fiskurinn og sjávardýr yfirleitt eru
einnig til staðar í djúpvitund okkar.
Hver menningarheild skilgeinir sig
með því að benda á mörkin milli
sín og annars, eða annarra. ímynd
byggir á því að hægt sé að benda
á einhvern annan eins og Gísli bend-
ir á í 4. kafla sem.er mjög.fcæð-
andi og skemmtijegur. Þessi „ann-
ar” (other) var alltaf óræður og
. óljós í menningu íslendinga. Stjórn-
in og hámenningin áttu sér miðstöð
handan hafsins og oft máttu þessar
stofnanir vera úti í hafsauga fyrir
íslendingum. Þessi annar mynd-
gerðist á ógnvekjandi hátt í dulvit-
und íslendinga í kenningum og sög-
um um sæskrímsli ýmiss konar sem
gátu gert mönnum hinn versta
grikk, að ekki sé talað um að þau
ógnuðu sjálfri tilverunni, Það var
því visst öryggi í því að hafa útflatt-
an saltfisk sem tákn þessarar þjóð-
ar, sem bældi niður hræðsluna við
ógnvekjandi öfl hafsins í kofum sín-
um. Gísli bendir á hve fuglar hafa
verið mikilvægir sem tákn í hugar-
heimi aAnarra þjóða. Fuglinn er
frjáls og svífur að því er virðist
átakalaust þöndum vængjum og
höfðar til háleitra hugsana. Hann
byggir sér hreiður þar sem aðrir
komast ekki að. Gísli bendir á að
hrafninn hafi verið eini fuglinn sem
fékk dulmagnaða merkingu í sjálfs-
mynd landsins. En hér má benda á
að Þjóðvinafélagið og fleiri félög
höfðu fálkann og örninn fyrir merki.
Einu sinni var fálkinn þjóðartákn-
okkar og eigum við ekki fálkaorðu?
Skrímslið og fuglinn útiloka ekki
hvort annað. Þau geta haft ólíku
hlutverki að gegna og bætt hvort
annað upp sem arketýpur. E.t.v.
var það sæskrímslið sem hélt okkur
við jörðina og magnaði fram það
öryggi sem við fundum í túninu
heima, en fuglinn sem gerði þessa
takmörkun og einangrun mögulega.
Fuglinn var vísbending um að það
væri til eitthvað annað hinum meg-
in.
Tæpur helmingur bókarinnar,
fyrri helmingurinn, er ekki um ís-
Iand sérstaklega. Þar fjallar höf-
undur almennt um rannsóknir og
kenningar í mannfræði og félags-
fræði með sérstöku tilliti til grein-
ingar á samfélögum og menningu
sem byggja á fiski. Hér er í raun
fjallað um grundvallarspurningar
og viðfangsefni félagsvísinda og
aðferðarfræði þeirra. ÞeSsi hluti
verður nokkuð efnismikill þar sem
höfundur gerir ítarlega skil á við-
horfum eldri höfunda, reyndar allt
frá því að félagsfræðin og mann-
fræðin komu fram sem sértakar
fræðigreinar. Hætt er við að hinn
almenni lesandi eigi ekki alltaf auð-
velt með að fylgjast með í þeirri
yfirferð, en fyrir fræðin sem slík
er þessi umfjöllun góðra gjalda verð
einkum þar sem nýjustu viðhorf í
mannvísindum eru viðruð. Þar er
maðurinn hvorki almáttugur sem
einstaklingur né leiksoppur ytri
afla. Hann skapar þá orðræðu sem
hann er hluti af og athafnir hans
eru skoðaðar sem hluti félagslegra
samskipta og tengsla.
í lokakafla bókarinnar kemur
fram hve mikilvægt það er að hafa
áður Ijallað um ólík fræðileg sjónar-
mið og samanburð. Þar dregur höf-
undur saman þræðina og vefur
greiningu sína á þróun íslenska
þjóðfélagsins á snjallan hátt saman
við kenningarlegar forsendur og
sjónarmið.
Hér er að sjálfsögðu ekki hægt
að benda á allt það sem athyglis-
vert er í þessari bók. Ég vil þó
nefna umijöllun Gísla um eignar-
réttarhugtakið sem er mjög upplýs-
andi. Hann sýnir fram á það hversu
eignarrétturinn er í raun og veru
afstætt hugtak sögulega séð. Þessi
réttur datt ekki alskapaður niður
til manna úr ósýnilegri hönd stjórn-
anda markaðarins. Islensk orðræða
um kvóta og eignarhald á fiskinum
sem syndir í sjónum er í raun sjálf
eitt allsherjar orðskrímsli. Þessi
umræða sannar þó grundvallarsjón-
armið Gísla, sem er að afstaðan til
fisksins í sjónum ræður miklu um
það hvernig samfélag menn byggja.
Ég held að mannfræðin sé betur i
stakk búin til að greiða úr þesari
flækju en hagfræðin og þess vegna
kemur bók Gísla á réttum tíma.
Kjarni þessarar orðræðu er í raun
afstaða mannsins til náttúrunnar
og spurningin um það hver hann sé
í raun og veru. ^
Lífið og tilveran er fiskur, sér-
staklega á íslandi. Skrímslið hefur
skriðið á land. Það er ekki lengur
ógeðslega loðið, vanskapað og slím-
ugt, finþað.hræðir. sumt fólk í sjáv-
arplássum úr húsum sínum.