Morgunblaðið - 01.03.1992, Síða 17

menn hafi verið búnir að gefast upp gagnvart
velferðarkerfinu. Að sumu leyti var velferðar-
kerfið hrunið. Það segi ég vegna þess að þeg-
ar fjárlögum var lokað fyrir síðasta ár, þá var
hvergi sagt að skera ætti einhvers staðar nið-
ur, en það vantaði gríðarlega fjármuni inn í
fjárlögin. Það vantaði einn milljarð inn í lána-
sjóðinn og fleira og fleira. Sömu aðilar sem
gengu svo frá fjárlögum þá, gagnrýna ríkis-
stjórnina núna fyrir að breyta reglum til þess
að reyna að láta peningana duga. Þeir gerðu
ekkert slíkt, heldur lokuðu fjárlögunum þó að
milljarð vantaði í lánasjóðinn og í spítalana
og tryggingakerfíð vantaði sömuleiðis þrjá
milljarða króna. Þeir sem luku fjárlagagerð-
inni með þessum hætti fyrir síðasta ár, voru
í raun og veru búnir að gefast upp, en þeir
þorðu ekki að segja það við fólkið.
Við, hins vegar, horfum framan í fólkið.
Við þurfum að breyta reglum og vilj-
um gera það í samvinnu við það fólk
sem þær taka til. Menn verða að trúa
því að það er ekki gert til þess að
eyðileggja eitt eða neitt, heldur þvert á móti
til þess að velferðin hér á landi standist. Vel-
ferð sem er á sandi byggð og erlendum lán-
um, er ekki varanleg. Hingað til höfum við
haldið velferðinni uppi á erlendum lánum, en
slíkt gengur ekki lengur.“
- Allt hljómar þetta nú gott og blessað,
þegar forsætisráðherra lýsir þessu með þessum
hætti. En miðað við fylgishrun ríkisstjómar-
innar, samkvæmt skoðanakönnunum og það
hvernig þjóðin hefuiv tekið þessum aðgerðum
ykkar, er þá ekki ljóst að .kynningarstarf ykk-
ar á eigin verkum og stefnumiðum hefur mis-
tekist?
„Ég held það megi alveg segja að við höfum
verið klaufar við áð kynna verk okkar og fyrir-
ætlanir og kannskí talið að það sem við værum
að gera, væri öllum mönnum augljóst. Skoðan-
akannanimar mæla ugglaust fylgið nokkuð
rétt. Ég held að ríkisstjómin hafi minna fylgi
nú, en hún hafði í kosningum, Það tel ég á
hinn bóginn eðlilegt, því við erum að fara inn
á nýjar ög órfíðar brautir. Pram til þess tíma
hafði fólk úr ölltim flokkum. trú á að hægt
væri að halda áfram að auká útgjöldin þótt
að tekjur þjóðarinnar minhkuðu. Það kemur í
okkar hlut að segja að það sé ekki lengur
hægt. Að því leyti til erum við í hlutverki
boðbera válegra tíðinda, sem aldrei hafa nú
verið sérstaklega vinsælir. En þegar tíðindin
eru ljós og menn sjá að við erum að bregðast
við þeim, þá held ég að fólk muni átta.sig á
nýjan leik. Ég hef trú á því að aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar og ráðstafanir s'éú vafarilégar,
en ég held að óánægjan verði ekki varanleg.
Menn munu fínna það og skynja að áróðurinn
sem hafður er uppi gegn þessum aðgerðum
er hvorki sannur né réttmætur."
- Því hefur verið haldið fram að þið hafi
seilst æði langt niður tekjuskalann, þegar þið
skertuð líféyrisgreiðslur til aldraðra og ör-
yrkja. Þannig hafíð þið náð örfáum krónum
til viðbótar í fíkissjóð, en þessi ráðstöfun hafí
reynst ykkur ærið kostnaðarsöm, hvað vin-
sældir varðar.
„Þetta er einmitt ágætt dæmi um þann
óréttmæta og ósanna áróður gegn okkur, sem
ég var að nefna. Lætin voru svo mikil þegar
verið var að segja frá þessu, að það var með
ólíkindum. Sjónvarpið sýndi samfellt myndir
af gömlu fólki á elliheimilum, á meðan fréttin
var lesin. Þó að ekki væri logið í textanum,
þá var logið með myndinni, því hún gaf tií
kynna að verið væri að ráðast á lífeyri fólks-
ins á elliheimilum. Það fólk hefur auðvitað
fundið eftir þessar breytingar, að það er ekki
verr statt nú en fyrir breytingu. Það voru
þeir sem betur máttu sín sem fengu skerðingu
og það er ósköp einfaldlega þannig að ef við
erum að reyna að ná inn peningum, án þess
að vera með hryllilegar aðgerðir nokkurs stað-
ar, þá hljótum við að skerða bætur mjög
margra, til þess að áhrifin verði sem minnst
fyrir hvem og einn. “
- En höldum við okkur við þá gagnrýni sem
beinst hefur að ríkisstjóm þinni undanfarið.
Aðgerðir ykkar til spamaðar í skóla- og mennt-
amálum hafa fengið hastarleg viðbrögð, að
ekki sé meira sagt. Hvað segir þú um það
sjónarmið að skóla- og menntamál séu kannski
eini þáttur fjárútgjalda, þar sem ekki eigi að
skera niður, heldur jafnvel að auka fjárfram-
lög, þótt hart sé í ári?
„Þjóð sem býr við efnahagslegan afturkipp,
hlýtur að velta því fyrir sér, hvernig hún get-
ur nýtt peninga sína betur. Þannig þurfum
við að hugsa um þá fjármuni sem renna til
skólastarfs eins og aðra fjármuni. Kennarar
hafa tekið gagnrýni afskaplega illa og það er
miður. Eitt af því sem kennarar ættu að temja
sér og kenna nemendum sínum, er að bregð-
ast vel við gagnrýni, því öll lendum við í því,
þegar við erum komin út í þjóðfélagið að verða
fyrir gagnrýni. Kennarar hafa látið eins og
hér væri um stórkostlega árás á skólakerfið
að ræða, sem er ijarri öllu lagi. Það eina sem
hefur gerst er að kostnaðurinn hefur verið
„trimmaður" örlítið. Við höfum horft á það
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR' 1. MARZ 1992
áður, að kennarar hafa ekki hikað við, fjögur
ár í röð að fara í verkföll og stoppa skólastarf-
ið hvert einasta vor. Það virtust áhyggjulausar
aðgerðir gagnvart nemendunum.
Eg er sannfærður um að í skólastarfínu er
hægt að ná sama árangri í ár og menn hafa
áður náð, þó að framlag á nemanda á dag
fari úr 121 krónu, í raunkrónum, niður í 120
krónur. Raunframlög til hvers nemenda eru
þau sömu í ár og þau voru árið 1990 — meiri
er nú samdrátturinn ekki. Ég held að það sé
afskaplega óhollt að halda því að fólki, sjálfum
sér, nemendum og foreldrum að menn séu
með þessum smávægilega niðurskurði að
sprengja sig aftur á steinöld.
Sama máli gegnir með Lánasjóð íslenskra
námsmanna. Eftir sem áður munum við hafa
eitt besta lánakerfí námsmanna í veröldinni.
Það má segja að kerfíð eins og það var, hafí
nánast verið óhollt fyrir nemendur sem voru
að koma frá námi, í samanburði við launafólk.
Þar á ég við að það er ekki heilbrigt að menn
þurfi að hafa lakari kjör við það að hætta
námi og fara að vinna. Ég er viss um að innst
inni hafa menn skilning á nauðsyn þess að
ráðast í þessar lagfæringar, þótt sársaukafull-
ar geti verið. Þegar fram í sækir, er ég viss
um að það verður virt við okkur, að við skulum
hafa ráðist í þessar aðgerðir. Það er oft sagt
um stjómmálamenn, að þeir séu í samfelldu
vinsældakapphlaupi. Þessar aðgerðir benda
nú ekki til þess að við séum í einhverju vinsæld-
akapphlaupi. Auðvitað erum við mannlegir og
viljum vera vinsælir í þeim skilningi að við
viljum hafa þjóðina með okkur, en við viljum
✓
Avöxtunarkrafan núna á markaðnum
af spariskírteinum er lægri núna, en
hún var þegar við tókum við, og það
eitt er mjög mikilvægur árangur. Þau
voru skráð lægri hjá Ólafí Ragnari
Grímssyni, eða með 6% vöxtum, en hjá okkur
nú 7,5%, en ávöxtunarkrafan, hið raunveru-
lega verð spariskírteinanna er nú lægra en
það var þegar við tókum við.“
- Atvinnuástand er afskaplega slæmt um
þessar mundir. Á hveijum degi eru nýjar fregn-
ir af auknu atvinnuleysi fólks, og fátt eitt virð-
ist benda til þess að bjartara sé framundan.
Getur verið að þín ríkisstjórn verði að grípa
til einhverra ráðstafana til þess að bæta at-
vinnuástandið og stemma stigu við atvinnu-
leysinu — ég rifja upp í þeim efnum hvað
Viðreisnarstjórnin gerði á árunum 1968-69,
þegar atvinnumálanefndir aðila vinnumarkað-
arins og ríkisins voru skipaðar um land allt
o'g ríkissjóður réðst í erlendar lántökur, til
þess að auka framkvæmdir á vegum ríkisins,
sem veittu aukin atvinnutækifæri?
„Þá var þjóðin ekki jafnskuldug og nú. Á
því er mikill munur. Þá sáu menn fram á til-
fallandi hrun á einhverjum fiskistofni. Sem
betur fer sjáum við ekki fram á slíkt hrun nú,
þótt vissulega sé afturkippur. Þegar við horf-
um fram á við, þá held ég að smám saman
muni afli aukast á nýjan leik, ef við förum
varlega. Við munum hægt og bítandi bæta
okkar stöðu. Atvinnuleysið nú í janúar er svip-
að og það var í janúar 1990. Vissulega er
hætt við að atvinnuleysi verði heldur meira á
Það er nóg að gera á símavaktinni, þegar heim er komið. Morgunbiaðið/Þorkeii
DAV ÍI) ODDSSOA forsælisráðherra í
viðtali virt Norgnnblaðið um velferðarkerfið,
kjaramál og slöðu sjávarntvegsins
ekki kaupa vinsældir frá degi til dags, því
verði að við gerum ekkert — við höfnum því
að láta reka á reiðanum, safna stórkostlegum
erlendum skuldum og ljúga svo að þjóðinni
að hér sé allt í lukkunnar velstandi."
- Þú ert þá sáttur við þann árangur sem
náðst hefur?
„Auðvitað vill maður alltaf að allt gangi
betur og hraðar fyrir sig en það gerir. Við
erum að laga útgjöldin okkar að þeim tekjum
sem þjóðin hefur sameiginlega. Við sögðum í
fyrra: Ef við náum að stöðva aukningu ríkisút-
gjalda og ef við náum að stöðva taumlausa,
ósanngjama ásælni ríkisins í sparifé lands-
manna, þá náum við halda verðbólgunni niðri
og vextir geta farið að lækka. Þetta er að
gerast. Verðbólgan er í núlli og vextirnir fara
lækkandi."
- En vextir fara hér alveg skelfílega hægt
lækkandi, ekki satt?
„Kannski það, en þeir fara lækkandi og ég
hef trú á því að svo haldi áfram. Ef menn
fara yfir markaðinn, þá sést glöggt að hér er
vaxandi traust á stöðugleikanum. Það eitt
gefur færi á lækkandi vöxtum. Það er á viss-
an hátt betra að fara hægt í sakimar með
vaxtalækkanir, heldur en að eiga það á hættu
að missa þá upp aftur, því þá missa menn um
leið trúna á að við séum á réttri leið. Við vit-
um líka að á meðan menn hafa ekki alveg
fast land undir fótum, og hafa ekki gert kjara-
samninga, þá er atvinnulífið og bankarnir og
allir hræddir og þess vegna halda menn vöxt-
unum örlítið hærri en þeir þyrftu að vera. Það
má segja að í því felist einskonar öryggisráð-
stöfun. Um leið og menn væru komnir með
kjarasamninga sem væru þess eðlis að þeir
sýndu að menn ætluðu að viðhalda hér stöðug-
leikanum, þá myndu vextir lækka. Á því leik-
ur ekki nokkur vafi.
þessu ári en það hefur verið undanfarin ár.
Sá er þó munurinn nú, að hér á landi er allmik-
ið af erlendum starfsmönnum, sem við urðum
að fá hingað til lands, vegna ónógs framboðs
vinnuafls hér. Þann fjölda má auðvitað draga
frá, því þegar fram líða stundir mun þetta
jafnast út og atvinnulausir íslendingar munu
fylla þeirra störf. Það má segja að þar sé
dulið svigrúm fyrir okkur til að stemma stigu
við atvinnuleysinu.
Ég hef sagt og allir í þessu stjómarsam-
starfí, að okkar verkefni er ekki það að búa
með gervjlausnum og lánum til einhveija at-
vinnustarfsemi. Ríkisvaldið hefur á undanförn-
um árum verið að hafa svokallað frumkvæði
í atvinnuþróun og atvinnusköpun. Ég nefni
fiskeldi, loðdýrarækt og afskipti af ullariðn-
aði. Allt hefur þetta endað með hörmungum,
vegna þess að stjómmálamenn em ekki vel
til þess fallnir að stjóma þróun atvinnulífsins.
Það eina sem þeir eiga að gera er að leggja
til landið og plægja akurinn, aðrir eiga svo
að hafa tækifærin til þess að sá og uppskera.
Ríkisvaldið var að rembast við að sá og upp-
skera líka, sem endaði með skelfílegum upp-
skerubresti, eins og allir vita.
Ef kjarasamningar nást núna — ég tel
reyndar að það sé frumskylda beggja aðila í
atvinnulífinu að ganga frá slíkum samningum,
þá er enn frekari gmndvöllur kominn fyrir því
trausti á stöðugleika, sem myndast hefur hér
í þjóðfélaginu og skapar mönnum öryggi til
þess að ýta úr vör með ýmsa hluti. Menn
gera það ekki á meðan samningar eru lausir,
vegna þess að því ástandi fylgir ákveðið örygg-
isleysi."
- Ríkisstjórnin hefur haldið að sér höndum
og beðið átekta, þótt kjarasamningar hafi um
langa hríð verið lausir. Þið hafíð lagt á það
ríka áherslu að aðilar vinnumarkaðarins ættu
n
að bera ábyrgð á sínum samningum, auk þess
sem þeir yrðu að koma sér saman um þær
óskir sem þeir vildu beina til ríkisvaldsins. Er
það vænlegt til árangurs, eins og staðan er
nú, að halda að sér höndum og fylgjast bara
með, en aðilar vinnumarkaðarins koma svo á
fund ríkisstjórnarinnar hver í sínu lagi með
gagnkröfur á hinn aðilann, eins og gerðist
fyrr í vikunni, þegar VSÍ gekk á ykkar fund
og lagði það til að álögur á atvinnufyrirtækin
yrðu lækkaðar, en tekjuskattur launþega
hækkaður? Getur svona lagað ekki hleypt öll-
um viðræðum í bál og brand?
„Ég held einmitt að það sem þú nefnir, sé
gott dæmi um að það sem við erum að segja
er rétt. Aðilar vinnumarkaðarins verða að
koma sér saman. Þessar óskir Vinnuveitenda-
sambandsins gátu ekki verið gott innlegg \
kjarasamninga og við sögðum fulltrúum VSÍ
þá skoðun okkar umbúðalaust á þeim fundj
sem við áttum með þeim. Auðvitað hefði ASÍ
getað komið með sama hætti og sagt við okk-
ur: Lækkið þið bara tekjuskattinn og hækkið
gjöldin á atvinnulífið. Þá náum við samningum
og það þarf ekki að semja um neina aðra launa-
hækkun.
Ef menn fara að kröfum okkar og koma
fram með sameiginleg stefnumið, þá koma
ekki kröfur, sem virka eins og gagnkröfur á
hinn aðilann. Hins vegar er það ekki rétt hjá
þér að við höfum setið alveg hjá í þessum
málum. Við höfum fylgst náið með því sem
gerst hefur og ítrekað átt í óformlegum sam-
tölum við aðila vinnumarkaðarins. Þetta höfum
við kosið að gera fjarri kastljósi fjölmiðlanna,
enda held ég að það sé ekki vænlegt til árang-
urs að láta slíkar viðræður nánast fara fram
í beinni útsendingu. Bæði vinnuveitendur og
launþegar vita að við erum alveg opnir fyrir
því að koma inn í þessa mynd, þegar menn
sjá fyrir endann á dæminu. Samningarnir
verða fyrst og fremst að vera á ábyrgð þess-
ara aðila, en ekki ríkisins.“
— Nú hefur slæm staða sjávarútvegsins
verið mjög í sviðsljósinu, eftir að Þorsteinn
Pálsson sjávarútvegsráðherra kynnti meðaltal-
sniðurstöður Þjóðhagsstofnunar á Alþingi í
síðustu viku. Ljóst er að svona meðaltalskynn-
ing á afkomu sjávarútvegsins, segir ekkert
um þau fyrirtæki sem besta hafa afkomuna
og ekki heldur um þau sem versta stöðu hafa.
Er að þínu mati rétt að matreiða með þessum
hætti ofan í þjóðina stöðu sjávarútvegsins og
er hægt að gera þá kröfu til launþegahreyfing-
arinnar í landinu, eins og Kristján Ragnarsson
formaður LÍÚ gerði í kjölfar skýrslugeröar
sjávarútvegsráðherra, að hún taki að sér að
halda uppi taprekstri um það bil þriðjungs
sjávarútvegsfyrirtækja í landinu einn ganginn
enn með því að sætta sig við launaskerðingu
í einu formi eða öðru, eins og formaður LIÚ
orðaði það?
Það er rétt hjá þér, að það er ekki
hægt að fjalla um vandamál sjávarút-
vegsins með þessum meðaltalshætti.
Menn segja, staða sjávarútvegsins er
þessi og af því hún er þessi, þá þarf
að grípa til tiitekinna ráða til þess bæta stöð-
una. Menn tala um sjávarútveginn eins og
hann væri eitt fyrirtæki, Sjávarútvegur íslands
hf. Nú sé staðan svona og þá verði stjórn fyrir-
tækisins, það er að segja ríkisstjóm íslands
að grípa til tiltekinna aðgerða til þess að breyta
stöðu fyrirtækisins. Þetta er bara ekki svona.
Sjávarútvegurinn er ekki eitt fyrirtæki — hann
er mörg hundruð fyrirtæki, með ólíka stöðu
og ólíka afkomu. Það em vel rekin og vel stæð
fyrirtæki, sæmilega stæð fyrirtæki og það eru
illa rekin fyrirtæki, sem sum hver ramba á
barmi gjaldþrots, eða eru í raun gjaldþrota.
Fyrirtækin í sjávarútvegi hafa hagað sér
mismunandi í fjárfestingum og hafa mismun-
andi forsendur. Þess vegna er ekki hægt að
segja að það séu einhver tiltekin rekstrarskil-
yrði, sem eigi við sjávarútveginn í heild, ein-
faldlega vegna þess að hann er ekki ein heild
og ekki eitt fyrirtæki. Þess vegna verða menn
að hafa það í huga að það gengur einfaldlega
ekki upp að segja, að lækka beri gengið vegna
þess að þetta og þetta mörg fyrirtæki standi
svo illa. Það fær mig enginn til þess að fallast
á þá niðurstöðu að gengi íslensku krónunnar
eigi að miðast við verst reknu fyrirtækin í
sjávarútvegi á íslandi — það gengur aldrei
upp. Gengið núna er örlítið hærra en það var
árið 1990. Það er 15%-20% lægra en það var
árið 1988. Það er mjög áþekkt því sem það var
í áratug. Markaðurinn stendur vel á flestum
sviðum, að vísu með undantekningum eins og
á rækju, ipjöli og lýsi. Við sjáum það á þeim
fyrirtækjum sem gengið hafa í gegnum stór-
fellda hagræðingu, sameiningu og annað slíkt,
að þau eru að ná sér á strik. Við getum litið
á Granda, á Akranes og þá sameiningu sem
þar átti sér stað, Suðureyri, sem hefur um
áratugaskeið verið samfellt vandamálapláss,
en er það ekki lengur. Á Suðureyri átti að
leysa vandann enn einu sinni með gömlu að-
ferðinni, innspýtingu opinberra fjármuna og í
þeim erindagerðum stóðu menn í biðröðum
Sjá næstu síðu.