Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
KÍSILIÐJAN VID MÝVATN
eftir Ingu Dóru Sigfúsdóttur
VINNSLA kísilgúrs af botni Mývatns hefur verið umdeild allt frá
því að Kísiiiðjan hf. tók til starfa árið 1966. Núgildandi námaleyfi
verksmiðjunnar nær til ársins 2001 en fram til þessa hafa takmarkan-
ir verið á leyfínu og því aðeins verið heimilt að dæla úr Ytriflóa
vatnsins. Þar verður kísilgúrinn hins vegar upp urinn innan fimm
ára og þá þarf að færa kísilnámið út eigi verksmiðjan að starfa
áfram. Andstæðingar vinnslunnar segja það ekki koma til greina
enda liggi fyrir sannanir um að djúpar lægðir í dýralífi á svæðinu
undanfarin ár megi rekja til starfsemi verksmiðjunnar og henni
beri að Ioka. Talsmenn vinnslunnar telja á hinn bóginn að orsak-
anna sé að leita í aðra umhverfisþætti og segjast þvert á móti vera
að bjarga vatninu sem fyllast muni af kísilgúr innan tíðar verði
ekkert að gert. Fyrir Iok mars munu ákvarðanir iðnaðarráðuneytis
og umhverfisráðuneytis um áframhaldandi takmarkanir á námuleyf-
inu væntanlega liggja fyrir.
Frá náttúruverndarsjónar-
miði er Mývatnssvæðið
einstakt á heimsmæli-
kvarða. Vatnið er grunnt
stöðuvatn sem stendur
undir stærri fuglastofnum
en finnast nokkurs staðar
í norðlægum löndum.
Hvergi i Evrópu er meiri
fjöldi anda eða fleiri tegundir, þ. á
m. tegundir sem hvergi er að finna
annars staðar, eins og húsönd. Þá
hefur silungsveiði í vatninu verið
mikil í gegnum tíðina og Laxá, frá
virkjuninni við Brúar að Mývatni,
er mesta urriðaá landsins. Lífríki
vatnsins breytist hins vegar frá ári
til árs með mikilli veiði og fuglalífi
í blóma sum árin en lægðum í dýra-
lífínu önnur ár.
Meðalársafli minni en
fyrr á öldinni
Undanfarin ár hefur veiði verið
minni á svæðinu en nokkurn tíma á
þessari öld. Svipað er að segja um
andastofna sem verið hafa í meiri
lægð nú en á undanförnum sjötíu
árum.
Meðalársafli fyrstu 72 ár þessarar
aldar var um 32.000 siiungar. Á
þessum 72 árum fór ársafli þrisvar
sinnum niður fyrir 15.000, minnst í
13.000 silunga. Frá árinu 1972 hef-
ur meðalafli hins vegar stórlega
minnkað og hefur ijórtán sinnum
verið minni en 15.000 fiskar, minnst
3.000 silungar sem er einsdæmi.
Ýmis atriði hafa verið talin líkleg
tii að skýra þessar breytingar á
stofnstærðum í vatninu. Sérfræð-
inganefnd um Mývatnsrannsóknir,
sem skipuð var til að meta áhrif
Kísiliðjunnar á lífríki vatnsins og
skilaði skýrslu í sumar, nefndi um-
hverfisbreytingar á svæðinu sem lík-
legustu skýring'arþætti. Þar á meðal
þyngri veiðisókn, efnabreytingar og
hitabreytingar tengdar umbrotum
við Kröflu 1975-1989, aukna áburð-
arnotkun í landbúnaði og tvöföldun
íbúafjölda á svæðinu, landris í norð-
urhluta vatnsins og veðurfar sem
verið hefði kaldara frá 1965 heldur
en næstu fjörutíu árin á undan. Þá
var námuvinnsla Kísiliðjunnar úr
botnleðju Mývatns talin einn af
hugsanlegum skýringarþáttum.
Þann þátt telja andstæðingar
verksmiðjunnar langlíklegustu skýr-
inguna á erfðileikunum í lífríki
vatnsins. Dýpkun og flutningur. á
seti sem verði þegar kísilgúrinn er
numinn úr vatninu þýði að setburður
innan vatnsins sé ekki í upprunalegu
jafnvægi heldur safnist setið fyrir í
holum sem myndist við kísilnámið
og þar með nái lífverur í minni fæðu
en ella.
Niðurstöður sérfræðinga
mismunandi
Þessi skoðun andstæðinga vinnsl-
unnar er í samræmi við niðurstöður
bandarísks fískifræðings, Carls
Parkers, sem kom hingað til lands
í haust á vegum hóps bænda í Mý-