Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 25

24
TfTTffTHl lf 1 ¥YilTI'lTg'■
iiTTt tf tiii llTifTif 111111tiro Tmjrg pmn nrnrrrin
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
etii HTiTíTrnii TiirrmTnn rm iim nrrn
SHAM flUDAbumije imWNanArl ÖIÖAJaMUEMIOM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
a
25
JlfofgtmÞIafefi
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 110 kr. eintakið.
Utþenslustefna
og kjamorkuvamir
Núrsúltan Nazarbajev, for-
seti Kazakhstans, sem
forðum taldist til Sovétríkj-
anna, segir að Kazakhar muni
ekki gefa eftir yfirráð yfir öll-
um þeim langdrægu kjarn-
orkuvopnum sem þar er að
finna. Forsetinn sagði á blaða-
mannafundi í Nýju-Delhí á
Indlandi á dögunum að í fram-
tíðinni kynnu önnur ríki að
ógna öryggi Kazakhstan og
nefndi Nazarbajev í því við-
fangi Rússland, Kína og
Bandaríkin. Kazakhar hygð-
ust því ekki afvopnast nema
þessi ríki gerðu slíkt hið sama.
í Kazakhstan er að finna
umtalsverðan hluta þeirra
langdrægu kjarnorkuvopna er
áður heyrðu undir ráðamenn
Sovétríkjanna. Hafa sérfræð-
ingar raunar fullyrt, að Kaz-
akhstan sé nú um stundir
þriðja öflugasta kjarnorku-
veldið, á eftir Rússlandi og
Bandaríkjunum.
Það eru vitanlega stórtíð-
indi, að forseti Kazakhstans
skuli telja, að Rússar geti í
framtíðinni reynst ógnun við
öryggi ríkisins ekki síst í ljósi
þess, að Nazarbajev hefur
ásamt forsetum Rússlands,
Hvíta-Rússlands og Úkraínu,
lýst yfir því, að kjarnorkuher-
afli Sovétríkjanna sálugu skuli
lúta sameiginlegri stjórn
þeirra. Felur þessi yfirlýsing
forseta Kazakhstans í sér, að
þessi skipan mála eigi ekki
lengur við eða að Rússar muni
hugsanlega hundsa þá ákvörð-
un? Ber að líta svo á, að í
afvopnunarviðræðum austurs
og vesturs þurfi framvegis að
semja við ljögur sjálfstæð
kjamorkuveldi á landsvæði því
sem áður heyrði Sovétríkjun-
um til?
Kazakhstan á landamæri
að Kína og með tilliti til þeirr-
ar staðreyndar ber vafalaust
að skilja þau orð Núrsúltans
Nazarbajevs að Kínveijum
beri einnig að fækka gjöreyð-
ingarvopnum sínum. A hinn
bóginn vekur það athygli, að
forsetinn skuli ekki hafa
minnst á ríki í nágrenni Kaz-
akhstan, sem líklegt þykir að
vinni að þróun og smíði
kjarnavopna svo sem Pakist-
an, íran og írak.
Líklegast er þó að skilja
beri þessi ummæli Núrsúltans
Nazarbajevs í sögulegu ljósi.
í upphafi 18. aldar tóku rússn-
eskir keisarar að freista þess
að bijóta Kazakha, sem voru
hirðingjar, undir vald sitt.
Þetta hafði þeim að mestu
tekist undir lok 19. aldar. Eft-
ir valdarán kommúnista í
Rússlandi var Kazökhum
safnað saman og myndað
sjálfsstjórnarsvæði er heyrði
undir Rússland allt fram til
ársins 1936 er stofnað var
lýðveldið Kazakhstan.
Á hvern hátt kunna Rússar
að ógna öryggi Kazakhstans?
Óttast Núrsúltan Nazarbajev
ásælni af hálfu Rússa, að þeir
taki að gera landakröfur á
hendur Kazökhum og styðji
þær sögulegum rökum? Óttast
forsetinn að Rússar þeir sem
í landinu búa og eru um 38%
þjóðarinnar taki að krefjast
sameiningar? í því samhengi
er rétt að minnast þess að í
septembermánuði árið 1989
var rússneska aflögð sem op-
inber tunga í lýðveldinu.
Nýr heimur blasir við með
hruni Sovétríkjanna. Fram á
sjónarsviðið eru komnar millj-
ónaþjóðir, sem flestum hefur
verið hulið að væru til, þjóðir
með eigin sögu og menningu.
Með hruni keisaradæmisins,
sem haldið var saman í krafti
miðstjórnar- og hervalds, hafa
skapast skilyrði fyrir öfga-
fullri þjóðernishyggju. Spenna
í samskiptum þjóðarbrota,
sem mörg hver voru neydd til
nábýlis í valdatíð kommúnista,
losnar úr læðingi. Afleiðing-
arnar geta orðið óskaplegar
og yfirlýsingar ráðamanna á
borð við þá sem barst frá for-
seta Kazakhstans eru til
marks um að allvíða innan
hins svonefnda samveldis telja
stjórnvöld hyggilegt að treysta
ekki um of á þær ályktanir
og samþykktir er nú liggja
fyrir.
afskipti séu alltaf nauðsynleg. Pop-
per segir það sé innri spenna í frjáls-
hyggjunni sem við getum ekki lokað
augunum fyrir. „Annars vegar tor-
tryggjum við fijálshyggjumenn allir
valdið. Hins vegar þurfum við valds-
ins með til þess að tryggja frelsi.
Við verðum að fylgja verndar-
stefnu, sem ég kalla svo - beita
ríkisvaldinu til þess að vemda frels-
ið. Við höldum frelsinu ekki nema
með sífelldri aðgát, gagnrýni, bar-
áttu. Frjálshyggjan verður að leysa
þessa spennu, og lausnimar hljóta
að vera ólíkar í ólíkum löndum og
á ólíkum tímum.“
FRJÁLSHYGGJA VERÐ-
• ur þess vegna aldrei full-
mótuð, að dómi Poppers. Hún er
þrotlaus leit að lausnum, tilraun að
takmarka valdið; binda það svoað
það horfí til heilla fyrir fólkið eins-
og hann hefur komizt að orði. Pop-
per telur nauðsynlegt að aka segl-
um eftir vindi; hann einn ráði byr.
Og samt tala sumir menn um fijáls-
hyggjuna einsog hún sé ein kenning
— kenningin um Stóra sannleik!
Ekkert sýnir betur, hversu rangt
þetta er en fyrrnefnd orð Poppers
í samtali við Hannes Hólmstein.
Hitt er annað mál að fijálshyggju-
menn eiga sameiginlegt takmark:
ríki einstaklingsins í mannúðlegu,
rúmgóðu þjóðfélagi sem veiti hon-
um svipuð vaxtar- og þroskaskilyrði
og náttúran þeim dýrum öðrum sem
fijálsust eru í umhverfi sínu.
M.
(meira næsta sunnudag.)
MARXISMI
• og allar þær
byltingar sem gerðar
hafa verið í nafni hans
hafa verið einsog
stökkbreytingar;
lífshættulegar um-
hverfí sínu. Þróun er lýðræðislegra
fyrirbrigði og hættuminna, bæði í
náttúrunni og mannlífinu, en stökk-
breytingar og röskun þeim fylgj-
andi, einsog einn helzti núlifandi
heimspekingur Vesturlanda, Sir
Karl Popper, hefur bent á.
LEIKRIT KUNDERA,
•Jakob og meistarinn, er
byggt á skáldsögu eftir Diderot en
hann var víðkunnur rithöfundur og
orðabókarmaður og einn upphafs-
manna frönsku stjórnarbyltingar-
innar. Hann var vinur Rousseaus,
en leiðir þeirra skildu og hann sá
sér ekki annað fært en benda á
eigingimi og hégóma heimspek-
ingsins, ef það mætti verða til að
halda hroka hans í skefjum. Rousse-
au átti erfitt með að rækta vináttu;
eða gjalda hana. Það áttu þeir
Tolstoy sameiginlegt. En þeir voru
því áíjáðari í að faðma að sér allt
mannkynið og leika hlutverk hins
útvalda mannúðargúrús fyrir opn-
um tjöldum hins alþjóðlega leiksviðs
þarsem dramatísk eigingimi þeirra
naut sín bezt í dulargervi hins eina
og sanna mannvinar.
En hvað var Kundera að boða
með hliðsjón af verki Diderots og
skírskotunum i það? Viðurstyggð
kommúnismans? Nei, það hvarflaði
ekki að honum að
boða neitt slík, þótt
honum stæði það hvað
næst. Hann sýndi ein-
ungis, hvernig maður-
inn er hlekkjaður við
eigið ófrelsi í mörgum
myndum og þá ekkisízt ófrelsi sinna
eigin freistinga. Hann er fjötraður
við hvatir sínar, eðli sitt. Líkaminn,
hversu fullkominn sem hann er,
getur verið fangelsi. Kannski emm
við ekki borin fijáls, heldur í fjötr-
um.
Þegar Kundera kallast á við
Diderot sitja eiginhagsmunir per-
sónanna í fyrirrúmi. Áherzla Iögð
á ófrelsi þeirra gagnvart sjálfum
sér og þá um leið umhverfi sínu.
Slík áminning er aðvísu uppörvandi
og mikilvæg í áhrifamiklu lista-
verki, en þegar hún blasir hvarvetna
við sem bláköld staðreynd í daglegu
lífi okkar vekur hún með okkur
bölsýni og sársauka yfir takmörk-
unum okkar. Við erum fjötruð með
ýmsum hætti, þótt við lifum í nokk-
um veginn fijálsu þjóðfélagi.
Rousseau sér jákvæða hlið á
sérgæzku okkar og sjálfselsku; tei-
ur hún ýti undir sjálfsbjargarhvöt.
Það sem efli einstaklinginn stuðli
einnig að heill þjóðfélgsins í heild.
POPPER VARAR VIÐ
• draumórum um fyrirmynd-
arríki fijálshyggjunnar og leggur
áherzlú á að brýnasta verkefnið sé
að draga úr ríkisafskiptum. Hann
bætir þó við í anda þeirra sem vilja
veija velférðarríkið áð einhver ríkis-
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 29. febrúar
Isamtali, sem birtist í þessu tölu-
blaði Morgunblaðsins, skýrir
Davíð Oddsson, forsætisráð-
herra, frá því, að um 15% fyrir-
tækja í sjávarútvegi séu ábyrg
fyrir um 40% skulda þessarar
atvinnugreinar. Þessar tvær töl-
ur segja meiri sögu en flest
annað, sem fram hefur komið í þeim um-
ræðum um aðkallandi vanda sjávarútvegs-
ins, sem hófust er Þorsteinn Pálsson, sjáv-
arútvegsráðherra, skýrði Alþingi í fyrri
viku frá nýjum upplýsingum um rekstrar-
stöðu sjávarútvegsins. í framhaldi af þeirri
ræðu sjávarútvegsráðherra hafa þessi
málefni komið til umfjöllunar bæði í fjöl-
miðlum og aftur á Alþingi sl. fimmtudag.
Þegar sjávarútvegsráðherra tók ákvörð-
un síðla sumars 1991 um verulega skerð-
ingu á þorskafla á yfirstandandi fiskveiði-
ári, var auðvitað ljóst, að verulega mundi
harðna á dalnum í efnahagslífi þjóðarinnar
almennt og í sjávarútvegi sérstaklega,
þegar kæmi fram á þetta ár. Sumir héldu
því raunar fram, að hinar efnahagslegu
afleiðingar yrðu svo víðtækar, að ekki
væri veijandi að skerða aflann svo mjög,
sem Þorsteinn Pálsson tók ákvörðun um
í framhaldi af tillögum fiskifræðinga. Jafn-
framt kom fram veruleg gagnrýni á tillög-
ur fiskifræðinga, bæði frá sjómönnum og
öðrum, sem færðu fram margvísleg rök
fyrir því, að fiskifræðingar hefðu á röngu
að standa um ástand fiskistofnanna.
Morgunblaðið studdi þessa ákvörðun
sjávarútvegsráðherra með þeim rökum, að
svo miklir framtíðarhagsmunir þjóðarinnar
væru í húfi að takast mætti að vernda
fiskistofnana, að ekki væri hægt að taka
nokkra áhættu í þeim efnum. Jafnvel þótt
niðurstöður fiskifræðinga væru umdeildar
væri óhjákvæmilegt að taka tillit til þeirra.
Að öðrum kosti væru menn að taka
áhættu, sem ekki væri leyfilegt að taka.
Aflaskerðingin hefur orðið til þess að
undirstrika enn á ný langvarandi vanda í
sjávarútvegi, sem stjómmálamennirnir
kalla skipulagsvanda, en snýst um það,
að aðfkastageta fiskiskipa_ og fiskvinnslu-
stöðva er alltof mikil. Á undanförnum
árum og áratugum hefur fjárfesting verið
alltof mikil í veiðum og vinnslu. Jafnvei
þótt miðað sé við aflamagn eins og það
var fyrir rúmum áratug er fjárfestingin í
þessari atvinnugrein alltof mikil.
Fjölskylda, sem byggir yfir sig tvö ein-
býlishús í staðinn fyrir eitt, þótt hún þurfi
ekki nema á einu að halda, hefur augljós-
lega minni fjármuni til daglegrar neyzlu
en ella vegna þess, að greiðslubyrði vaxta
og afborgana er margfalt meiri en hún
þyrfti að vera. Bílaumboð, sem tæki upp
á því að byggja tvo nýja sýningarsali,
þótt einn mundi duga, væri bersýnilega
illa statt. Iðnfyrirtæki, sem byggði tvö
verksmiðjuhús og fyllti bæði með sams
konar vélum, en þyrfti ekki nema á einu
að halda til þess að anna eftirspurn, ætti
augljóslega í miklum erfiðleikum með að
halda rekstrinum gangandi. Kaupmaður,
sem byggði tvær verzlunarmiðstöðvar á
sama stað og dreifði viðskiptamannahópi
sínum á þær í stað þess að byggja eina,
væri augljóslega illa staddur.
Þetta er staða sjávarútvegsins í dag.
Og þannig hefur hún verið árum saman.
Þegar vel hefur árað hefur hagnaðurinn í
sjávarútvegi hins vegar verið svo mikill,
að atvinnugreinin hefur komizt langt með
að standa undir þessari gífurlegu offjár-
festingu, sem engin önnur atvinnugrein
mundi nokkru sinni standa undir. Á undan-
fömum árum hefur árað vel í sjávarút-
vegi, þegar litið er til afurðaverðs á erlend-
um mörkuðum. Þess vegna hefur afkoma
sjávarútvegsins verið bærileg undanfarin
misseri, þótt menn hafí haft uppi litla til-
burði til þess að taka á hinum raunveru-
lega vanda í atvinnugreininni. Þess vegna
segja sumir útgerðarmenn um þessar
mundir, að eini vandinn í sjávarútvegi sé
aflaskerðingin.
Það er hins vegar ekki rétt. Aflaskerð-
ingin hefur einfaldlega orðið til þess að
minna okkur enn einu sinni á þann óleysta
grundvallarvanda, sem fyrir hendi er í
þessari atvinnugrein; of mörg skip, of
margar fiskvinnslustöðvar. Nú er í megin-
dráttum um tvennt að velja; velta afleið-
ingum ofijárfestingar í sjávarútvegi, sem
alltaf kemur upp á yfirborðið þegar illa
árar, yfir á launþega og þjóðfélagið allt
eða gera nú gangskör að því að horfast í
augu við og takast á við grundvallarvand-
ann í atvinnugreininni.
Launalækk-
un eða upp-
stokkun?
EINS OG BUAST
mátti við er Krist-
ján Ragnarsson,
formaður LÍU, sá
forystumaður sjáv-
arútvegsins, sem
hefur lýst sinni afstöðu af fullkominni
hreinskilni. Hann segir berum orðum, að
annaðhvort verði launalækkun að koma
til eða aðrar aðgerðir, sem hafi sömu áhrif
fyrir launþega. Þetta er virðingarverð
hreinskiptni og auðveldar allar umræður
um málið. Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegs-
ráðherra, sagði í þingræðu sl. fimmtudag,
að það leysti engan vanda, að ákveðinn
fjöldi sjávarútvegsfyrirtækja yrði gerður
upp.
Það væri ósanngirni í garð útgerðar-
manna að halda því fram, að þeir einir
beri ábyrgð á offjárfestingu í sjávarút-
vegi. Þar hafa margir komið við sögu.
Útgerðarmenn og fiskverkendur geta hins
vegar ekki skotið sér undan ábyrgð á eig-
in gerðum, enda væri það í litlu samræmi
við lífsviðhorf einkaframtaksmanna, sem
segjast taka áhættu í atvinnurekstri og
standa og falla með henni. En auðvitað
hafa margir aðrir átt þátt í því að ýta
undir offjárfestingu í veiðum og vinnslu.
Þegar skuttogaraöldin hófst á íslandi
fyrir rúmum tveimur áratugum gréip um
sig einhvers konar æði um landið allt.
Allir vildu eignast skuttogara. Á þeim
árum varaði Kristján Ragnarsson við of
mikilli fjárfestingu í skuttogurum. Á þær
aðvaranir var hins vegar ekki hlustað.
Stjórnmálamennirnir áttu mikinn þátt í
að skapa þetta skuttogaraæði. Þingmenn-
irnir vildu útvega togara í hvert sjávar-
pláss í sínu kjördæmi. Sveitarstjórnir á
hverjum stað unnu að hinu sama. Stjóm-
völd greiddu fyrir útvegun á lánsfé í þessu
skyni. Offjárfestingin er því á ábyrgð út-
gerðarmanna og fiskverkenda, stjómmála-
manna og sveitarstjórna sameiginlega.
Þessi sameiginlega ábyrgð á vandanum
breytir hins vegar ekki því, að stór hópur
launþega hefur sjaldan verið verr undir
það búinn að taka á sig afleiðingar þessar-
ar offjárfestingar en einmitt nú. Menn
verða að gera sér grein fyrir því, að ákveð-
inn hópur launafólks er að fyllast örvænt-
ingu vegna þess, að almenn laun standa
engan veginn undir framfærslukostnaði
af því tagi, sem nú er talinn eðlilegur. Það
er ekki hægt að leggja meira á þetta fólk.
Það er heldur ekkert vit í því að velta
þessum vanda á undan sér öllu lengur.
Þess vegna er nú komið að þeirri upp-
stokkun í sjávarútvegi, sem blasað hefur
við árum saman að væri nauðsynleg. Það
liggur í augum uppi, að ef ákveðinn fjöldi
sjávarútvegsfyrirtækja, sem ekki er lengur
nokkur rekstrargmndvöllur fyrir, hverfur
úr rekstri, mun afkoma þeirra, sem eftir
verða, batna stórlega. Þau fá möguleika
á meiri afla bæði til veiða og vinnslu.
Hvað gerist, ef slík uppstokkun fer
fram? Hið hefðbundna svar hefur verið,
að endurskipulagning af þessu tagi væri
óframkvæmanleg vegna þess, að heil
byggðarlög mundu leggjast í eyði. Er það
svo? Nú höfum við skýrt dæmi um það,
sem getur gerzt, ef undirstöðufyrirtæki í
heilu byggðarlagi hverfur úr rekstri. Árum
-saman átti sjávarútvegsfyrirtækið á Suð-
ureyri við Súgandaíjörð í miklum rekstrar-
erfiðleikum. Árum saman var reynt að
leysa þennan vanda með margvíslegum
aðgerðum, sem aldrei dugðu. Hvað hefur
nú gerzt á Suðureyri við Súgandaíjörð?
Þar er haldið uppi fullri atvinnu. Þaðan
berast ekki lengur fréttir um aðsteðjandi
vanda, um uppboð á togara og atvinnu-
leysi vegna hráefnisskorts. Tvö sjávarút-
vegsfyrirtæki í nærliggjandi byggðarlög-
um hafa tekið þennan rekstur yfir. í heild
verður reksturinn á þremur stöðum hag-
kvæmari en hann áður var. Fólkinu á
staðnum er tryggð full atvinna. Meiri afli
kemur á færri skip. Smátt og smátt verð-
ur til sérhæfing og verkaskipting á þessum
þremur stöðum, Isafirði, Súðavík og Suð-
ureyri, sem öllum verður til hagsbóta.
Hið sama mun gerast víða um land, ef
tilraunum til þess að halda öllum fyrirtækj-
um í rekstri, hversu illa stödd sem þau
kunna að vera, er hætt. Það kemur til ný
samvinna og verkaskipting á milli byggð-
arlaga, sem tryggir atvinnu og afkomu
fólks og rekstur þeirra fyrirtækja, sem
eftir verða, batnar stórlega.
Því verður ekki trúað, að útgerðarmenn
og fiskverkendur séu andvígir endurskipu-
lagningu í sjávarútvegi af þessu tagi.
Hvers vegna ættu þeir að vera andvígir
slíkum aðgerðum? Hvers vegna ættu sam-
tök útgerðarmanna og fiskverkenda að
vera á móti endurskipulagningu sem þess-
ari? Tæpast er það hagsmunamál hinna
betur reknu fyrirtækja í sjávarútvegi, að
keppa stöðugt við fyrirtæki, sem í raun
eru gjaldþrota en er haldið gangandi með
margvíslegum aðgerðum stjórnvalda og
lánastofnana. Tæpast er það baráttumál
hagsmunasamtaka þessarar atvinnugrein-
ar að halda gjaldþrota fyrirtækjum í
rekstri. Og varla getur það verið sérstakt
áhugamál sjávarútvegsráðherra, að slíkt
verði gert.
Þá má spyija, hvort bankamir hafi efni
á endurskipulagningu sem þessari í sjávar-
útvegi. Ef ákveðinn hópur fyrirtækja í
sjávarútvegi er ekki lengur rekstrarhæfur,
breytir það engu fyrir bankana, þótt það
sé viðurkennt ekki bara í orði heldur einn-
ig á borði. Verði bankarnir fyrir miklu
tapi vegna uppstokkunar í sjávarútvegi er
það tap nú þegar fyrir hendi, þótt það
kunni að vera fært með öðrum hætti í
bækur bankanna.
Kjarni þessa máls er sá, að áður en
hagsmunasamtök sjávarútvegsins og
stjórnmálamenn koma til launþega og
segja: nú er sjávarútvegurinn svo illa
staddur, að þið verðið að taka á ykkur
launalækkun í einu eða öðru formi, verða
þeir að horfa í eigin barm fyrst og standa
að þeim ráðstöfunum, sem menn hafa ýtt
á undan sér árum saman. Ef sjávarútveg-
urinn getur ekki gengið, eftir slíkan rót-
tækan uppskurð er tilefni til að koma til
þjóðarinnar og segja: við getum ekki meir
— en fyrr ekki.
SÚ AFSTAÐA,
sem hér hefur verið
lýst, er í grundvall-
aratriðum hin sama
og einkennt hefur
afstöðu og viðhorf
Sjálfstæðisflokksins áratugum saman til
atvinnumála, þótt með því sé ekki sagt,
að saman hafi farið orð og gerðir. Viðhorf
Alþýðuflokksmanna seinni árin hefur verið
svipað. Og með samþykkt miðstjórnar Al-
þýðubandalagsins um sjávarútvegsmál um
síðustu helgi má spyija, hvort sá flokkur
sé ekki að hallast að áþekkum lausnum.
Framsóknarflokkurinn virðist hins vegar
enn trúa því, að hægt sé að bjarga öllum
málum með tilfæringum fram og til baka
án þess að taka á hinum raunverulega
vanda. Með slíkri afstöðu gerist það eitt,
að Framsóknarflokkurinn einangrast í
þjóðmálaumræðunum.
Allir þessir flokkar munu standa frammi
fyrir sömu spurningunum varðandi lands-
byggðina og stöðu einstakra sjávarplássa.
Það er fullkomlega eðlilegt, að þingmenn
landsbyggðarinnar hugsi um það og
ástæðulaust að kalla þá alla framsóknar-
Hin póli-
tísku við-
Morgunblaðið/RAX
menn af þeim sökum. En hér að framan
var vísað til þess með ákveðnum rökum
úr raunverulegri atburðarás síðasta árs,
að uppstokkun í sjávarútvegi þarf alls
ekki að leiða til þess að upplausn verði á
landsbyggðinni heldur benda allar líkur til
að landsbyggðin muni stóreflast. Miklar
samgöngubætur hafa gjörbreytt þessari
aðstöðu allri. Menn þurfa ekki annað en
horfa til Ólafsfjarðar og Dalvíkur. Nú er
hægt að líta á þessi byggðarlög sem eitt
atvinnusvæði. Raunar er hægt að líta á
Ólafsfjörð sem hluta af atvinnusvæði Eyja-
fjarðar. Hvers vegna? Vegna þeirrar stór-
kostlegu samgöngubótar, sem jarðgöngin
eru. Samgöngubætur á borð við jarðgöng
eru fjárfesting í atvinnulífinu. I stað þess
að agnúast út í þá fjármuni, sem til þeirra
ganga, eiga þéttbýlisbúar á suðvesturhorn-
inu að líta á þær samgöngubætur, og aðr-
ar, sem arðsama ijárfestingu í atvinnulífi.
Samgöngubætur af þessu tagi gjörbreyta
öllum viðhorfum í uppbyggingu atvinnu-
lífsins. Uppstokkun í sjávarútvegi, sem
áður gat leitt til dauða einstakra byggðar-
laga getur í dag orðið þeim til stórkostlegr-
ar eflingar.
í stað þess að hlusta á úrtöluraddir og
enduróma þær eiga þingmenn landsbyggð-
arinnar og sveitarstjómarmenn á hveijum
stað að sýna, að þeir séu forystuhlutverk-
inu vaxnir og sannfæra íbúana um þann
ábata, sem af því er fyrir viðkomandi
byggð, að skynsamleg endurskipulagning
verði í sjávarútvegi. Rökin eru augljós.
Viðhorf í íslenzkum stjórnmálum eru
að gjörbreytast. Afstaða fólks til hvers
stórmáls á fætur öðru er þverpólitísk. Þeir,
sem áður áttu enga samleið í stjórnmálum,
finna nú allt í einu sín í milli pólitíska
samstöðu, sem byggist á málefnum. Sú
pólitíska skipting, sem leiddi af kalda stríð-
inu, er horfin. Ný viðhorf blasa við. Þessa
nýju pólitísku stöðu þarf að nýta til þess
að koma fram meiriháttar umbótum í
þessu landi. Og aflaskerðingin á þessu ári
býður beinlínis upp á tækifæri til þess.
Rekstrar-
staða sjáv-
arútvegs og
gjaldtaka
TALSMENN
kvótakerfisins eru á
undanhaldi um allt
land. Almenningur
er að gera sér grein
fyrir þeirri gífur-
legu eignatilfærslu,
sem felst í þessu
kerfi. Ein vísbending um það, að talsmenn
kvótakerfísins geri sér grein fyrir þverr-
andi fylgi er sú staðreynd, að þeir grípa
til lítilvægra og heldur ódýrra röksemda
ináli sínu til stuðnings. Ein er þessi: rekstr-
arstaða sjávarútvegsins er svo erfið, að
það er auðvitað fáránlegt að tala um veiði-
leyfagjald.
Raunveruleikinn er þessi: sjávarútvegur,
sem hefur gengið í gegnum uppskurð og
uppstokkun af því tagi, sem hér hefur
verið lýst, mun eiga auðvelt með að greiða
gjald fyrir aðganginn að fiskimiðunum.
Talsmenn gjaldtöku í einhveiju formi hafa
hvað eftir annað lýst því yfir, að þeir telji
að sjávarútvegurinn eigi að fá nokkurra
ára umþóttunartíma áður en slík gjaldtaka
hefst. Morgunblaðið hefur lýst þeirri skoð-
un. Jón Sigurðsson, viðskiptaráðherra,
hefur lýst þeirri skoðun og vafalaust ein-
hveijir fleiri.
Þrátt fyrir að þetta hafi verið endurtek-
ið aftur og aftur koma talsmenn kvótakerf-
isins enn einu sinni fram á sjónarsviðið í
umræðum um rekstrarvanda sjávarútvegs-
ins nú og segja: sjáiði bara hvað sjávarút-
vegurinn er illa staddur! Hvernig á hann
að geta greitt veiðigjald!
Þetta ár getur orðið tímamótaár í ís-
lenzkum sjávarútvegi, ef rétt er á haldið.
Aflaskerðingin hefur dregið fram í dags-
ljósið enn einu sinni grundvallarvanda, sem
ekki er lengur hægt að horfa fram hjá.
Nú er tækifæri til nýsköpunar í sjávarút-
vegi og það tækifæri verður að nota.
„Þess vegna er nú
komið að þeirri
uppstokkun í sjáv-
arútvegi, sem
blasað hefur við
árum saman að
væri nauðsynleg.
Það liggur í aug-
um uppi, að ef
ákveðinn fjöldi
sjávarútvegsfyr-
irtækja, sem ekki
er lengur nokkur
rekstrargrund-
völlur fyrir,
hverfur úr
rekstri, mun af-
koma þeirra, sem
eftir verða, batna
stórlega. Þau fá
möguleika á meiri
afla bæði til veiða
ogvinnslu.“