Morgunblaðið - 31.03.1992, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. MARZ 1992
Rökín fyrir aðild íslands
að Evrópubandalaginu
eftir Gunnar Helga
Kristinsson
Fyrir stuttu síðan skrifaði Uffe
Ellemann-Jensen gagnmerka grein
í Morgunblaðið þar sem hann hélt
því fram að vegna aukinnar alþjóð-
legrar samvinnu væri orðið fullveldi
ekki sömu merkingar og áður.
„Merkingin í orðinu fullveldi" skrif-
ar Ellemann-Jensen „er ekki lengur
einhvers konar vörn gegn því sem
útlent er, heldur sú að geta haft
áhrif á þær aðstæður erlendis, sem
ráða miklu um aðstæður í okkar
eigin landi.“
Utanríkisráðherrann danski hitti
naglann á höfuðið. Aukin alþjóðleg
samskipti og nútímatækni hafa á
margan hátt grafið undan hinni
gömlu fullveldishugmynd, frá því
að hún hlaut eldskírn sína í hernað-
arsamkeppni ríkja í Evrópu fyrir
fáeinum árhundruðum. Nú, þegar
friðvænlegar horfir í Evrópu og
samfélagið er í vaxandi mæli alþjóð-
legt er hin gamla fullveldishugmynd
augljóslega ófullnægjandi. Aðeins á
alþjóðlegum vettvangi er hægt að
koma í veg fyrir viðskiptahindranir,
samræma löggjöf, tryggja frelsi .til
búsetu, leysa umhverfisvandamál,
stuðla að friði og öryggi og beijast
gegn hryðjuverkastarfsemi, svo
nokkur dæmi séu nefnd. Samvinna
Evrópuríkjanna hefur tekið mið af
þessum breyttu aðstæðum. Hún er
vísir þess sem koma skal, einnig
annars staðar í heiminum.
Hugmyndin um það að íslending-
ar eigi að halda svo fast um full-
veldi sitt - í merkingunni „vörn
gegn því sem útlent er“ - að þeir
taki jafnvel áhættuna að einangra
samfélag sitt frá nágrönnum sínum
er augljós tímaskekkja. Slíkar hug-
myndir eru alls staðar á undanhaidi
meðal þróaðra samfélaga. Bara þar
sem samfélögum hefur verið haldið
í einangrun, eins og þar sem komm-
únistar réðu ríkjum, hafa hugmynd-
ir þjóðernisstefnunnar verið í sókn.
Þróun Evrópubandalagsins og
endalok kommúnismans skapa nýj-
ar aðstæður í alþjóðakerfinu, sem
íslendingar þurfa að bregðast við.
Að einangra sig frá þróuninni í
Evrópu kemur með engu móti til
greina. Slíkt væri í hróplegri mót-
sögn við óskir flestra íslendinga um
að viðhalda hér nútímalegu samfé-
lagi, svipað því sem gerist í ná-
grannalöndum okkar. Að þessu
gefnu geta íslendingar í grófum
dráttum valið um tvennt: fulla aðild
að Evrópubandalaginu eða náin
tengsl án fullrar aðildar.
Langtíma- og skamm-
tímasjónarmið
Allar aðrar þjóðir í Vestur-Evr-
ópu hafa þegar valið leið fullrar
aðildar, eða 'munu fyrirsjáanlega
gera það í nánustu framtíð. Einung-
is hér á landi hefur engin alvöru
umræða farið fram um kosti og
galla fullrar aðildar.
Sumir hafa jafnvel gengið svo
langt að halda því fram að hér ríki
samstaða um að það sé ekki á dag-
skrá að sækja um aðild að Evrópu-
bandalaginu. Þetta er skammsýni.
Þegar til lengdar lætur mun það
hafa alvarlegar afieiðingar fyrir
íslendinga að vera utan Evrópu-
bandalagsins.
Afstaðan til aðildar að EB verður
ekki mótuð á grundvelli skamm-
tímasjónarmiða. Ef einungis er litið
til næstu .mánaða eða ára, þá er
engin knýjandi ástæða til þess að
íslendingar gerist aðilar að banda-
laginu. Þegar til lengri tíma er litið
verður niðurstaðan hins vegar alit
önnur.
Það eru þrenns konar langtíma-
sjónarmið sem einkum gera það
nauðsynlegt fyrir íslendinga að
huga vel að ókostum þess að standa
utan EB.
Hið fyrsta snertir spurninguna
um það á hveiju hagvöxtur hér á
landþeigi í framtíðinni að grundvall-
ast. íslendingar geta ekki treyst á
það að sjávarútvegur verði grund-
völlur hagvaxtar hér í framtíðinni
með sama hætti og hingað til. Fiski-
stofnar í kringum landið eru meira
eða minna fullnýttir eða ofnýttir.
Hagræðing í greininni gæti skapað
vissan hagvöxt, en hún hefur aug-
ljósar takmarkanir. Ef sjávarútveg-
ur verður ekki grundvöllur hagvaxt-
ar í framtíðinni vaknar spurningin:
á hveiju á þá hagvöxtur að grund-
vallast hér? Svarið hlýtur að liggja
í þróun iðnaðar og þjónustu.
Iðnaður og þjónusta verða ekki
útflutningsgreinar nema með greið-
um aðgangi að mörkuðum og í sam-
vinnu við erlend fyrirtæki. í því
efni verður íslenskt atvinnulíf að
sitja við sama borð og atvinnulíf
annars staðar í Evrópu. íslenskt
atvinnulíf mun hins vegar ekki —
frekar en atvinnulíf annarra EFTA-
landa — sitja við sama borð og fyrir-
tæki innan EB nema með fullri
aðijd að bandalaginu.
í öðru lagi snýst spurningin um
það í hvaða aðstöðu íslendingar
lenda með tímanum ef þeir taka
þátt í samlöguninni í Evrópu án
fullrar aðildar að EB. Hugsum okk-
ur að ísland væri árið 2010 orðið
aukaaðili að EB (eins og stefnt er
að með EES), aukaaðili að varnar-
bandalagi EB-ríkjanna, Vestur Evr-
ópusambandinu (eins og stjórnvöld
hafa lýst áhuga á) og krónan væri
fasttengd Evrópumyntinni eru (eins
og stefnt er að). Meginákvarðanir
sem vörðuðu efnahags- og utanrík-
ismál íslendinga væru þar m_eð
teknar á evrópskum vettvangi. ís-
land væri að því leyti í sömu að-
stöðu og lönd Evrópubandalagsins.
Sama myndi raunar einnig gilda í
vaxandi mæli um umhverfismál,
félagsmál, mennta- og menningar-
mál, að stefnumótun fyrir álfuna í
heild færi fram á vettvangi EB, og
lönd utan þess yrðu að fylgja for-
dæminu þaðan. Munurinn á stöðu
Islands og EB-landanna væri hins
vegar sá að Island væri ekki full-
gildur aðili að samstarfinu, hefði
þar lítil sem engin áhrif og engin
sérstök ástæða væri fyrir hinar
Evrópuþjóðirnar að taka tillit til
Islands.
Þannig væri staða Islands á
margan hátt lík aðstöðu nýlendu,
sem yrði að hlíta ákvörðunum sem
teknar væru annars staðar, án þess
að fá að hafa á þær áhrif. ísland
yrði með tímanum annars flokks
ríki í Evrópu, sem væri forleikurinn
á því að íslenskt samfélag yrði ann-
ars flokks samfélag.
í þriðja lagi snýst spurningin um
aðild Islands að Evrópubandalaginu
um valddreifingu og fijálsræði í
íslensku samfélagi. Óhætt er að
fullyrða að íslendingar hafa mátt
búa við meiri miðstýringu og ríkis-
afskipti heldur en nær allar aðrar
vestrænar þjóðir. Að sumu leyti
hefur þetta stafað af smæð samfé-
lagsins, en að sumu leyti af pólitísk-
um valdahlutföllum. Miðstýringin
hefur verið á undanhaldi á síðasta
áratug, en með, aðild að EB stað-
festa Islendingar að þeit' vilji þróa
samfélag sitt áfram á sömu braut,
til samræmis við það sem tíðkast í
nálægum löndum. Það er engin til-
viljun að hörðust andstaðan gegn
EB-aðild kemur einmitt frá þeim
öflum í samfélaginu sem einnig
hafa spyrnt við fótum gegn fijáls-
ræðisþróun undanfarinna ára.
Hvað þá um sjávarútveg?
Einu alvarlegu röksemdirnar sem
settar hafa verið fram gegn aðild
að Evrópubandalaginu eru að það
væri skaðlegt fyrir íslenskan sjávar-
útveg að tengjast sjávarútvegs-
stefnu EB. Hafandi í huga, að rösk-
lega helmingur af gjaldeyristekjum
Islendinga kemur úr sjávarútvegi,
þá er augljóslega nauðsynlegt að
taka þessa röksemd alvarlega.
Rökin gegn aðild að sjávarút-
vegsstefnunni ganga ekki út á að
erlend skip myndu fá veiðíheimildir
í nytjastofnum íslendinga. Það
myndu þau að öllum líkindum ekki
gera, ef miðað er við núgildandi
fiskveiðistjórn innan EB. Rökin
ganga hinsvegar út á að með aðild
flytjist yfirstjórn sjávarútvegsmála
til Brussel, að útlendingar gætu
hafið atvinnurekstur í íslenskum
sjávarútvegi með tilstyrk ríkis-
styrkja og stundað kvótahopp, og
að breytingar á sjávarútvegsstefn-
unni gætu gert það að verkum að
óhagstæðara kerfi en það sem nú
er við lýði verði tekið upp.
Hvernig geta íslendingar tekið á
þessu máli? Það er grundvallaratriði
Gunnar Helgi Kristinsson
„Það er blindur maður
sem ekki sér að hér
verða að fara fram al-
vöru umræður um aðild
að Evrópubandalaginu.
Sennilega er líka óhjá-
kvæmilegt að láta
reyna á samningsvilja
bandalagsins í samn-
ingum um aðild. Það
kann vel að vera að
ekki takist að semja um
ásættanlega skilmála.
En það verður að láta
á það reyna.“
að átta sig á því að hér er um póli-
tíska spurningu að ræða en ekki
lagalega í þröngum skilningi þess
orðs. Ef bæði íslendingar og Evr-
ópubandalagið vilja semja um
ásættanlega lausn í sjávarútvegs-
málum þá er það mögulegt, en ef
slíkur vilji er ekki fyrir hendi, þá
verður ekki samið. Meginatriðið hér
er hversu vel Islendingar undirbúa
sinn málflutning og hvernig þeim
gengur að koma honum á framfæri
í samningaviðræðum við bandalag-
ið. Aðildarsamningar nýrra ríkja að
EB eru jafngildir Rómarsáttmálun-
um, sem þýðir að þeim verður ekki
breytt nema með samþykki allra
ríkja bandalagsins og að í þeim er
formlega séð hægt að veita allar
þær undanþágur frá ákvæðum
Rómarsáttmálanna sem óskað er.
Spurningin er þá sú með hvaða
hætti íslendingar myndu reyna að
tryggja sjávai'útvegshagsmuni sína
í viðræðum um aðild að Evrópu-
bandalaginu. Sennilegt er að íslensk
stjórnvöld myndu kanna þrenns
konar lausnir:
í fyrsta lagi kynnu íslendingar
að reyna að fá undanþágu frá sjáv-
arútvegsstefnu Evrópubandalags-
ins í heild sinni, og fá þá undan-
þágu staðfesta í aðildarsamningi
Islands. Slík undanþága yrði vænt-
anlega rökstudd að hluta með tilvís-
un til þess fordæmis sem undanþág-.
ur Breta í gjaldmiðilssamstarfinu í
Maastrict-samningunum skapa, og
að hluta með tilvísun til lægsta-
stigsreglunnar (subsidiarity
principle). Samkvæmt lægstastigs-
reglunni skal aldrei framselja vald
til æðra stjórnvalds ef lægra stjórn-
vald getur leyst úr viðkomandi
verkefni á fullnægjandi hátt. Senni-
lega yrðu íslendingar ekki í vand-
ræðum með að rökstyðja að þeir
væru sjálfir hæfari til að stjórna
fiskveiðum hér við land heldur en
framkvæmdastjórnin í Brussel.
I öðru lagi kynnu Islendingar að
vilja gangast undir sjávarútvegs-
stefnuna með það fyrir augum að
hafa áhrif á þróun hennar, en
tryggja sér aðlögunartíma varðandi
vissa þætti hennar. Engar þjóðir
Aðalfundur
Aðalfundur Eignarhaldsfélagsins Iðnaðarbankinn
hf. Reykjavík, árið 1992, verður haldinn í Súlnasal,
Hótel Sögu, Reykjavík, miðvikudaginn 1. apríl nk.
og hefst kl. 17.00.
Dagskrá:
1. Aðalfundarstörf skv. ákvæðum greinar 4.06. í
samþykktum félagsins.
2. Tillaga um heimild til stjórnar félagsins
til útgáfu jöfnunarhlutabréfa áárinu 1992.
3. Önnur mál.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir hlut-
höfum eða umboðsmönnum þeirra í íslandsbanka,
Kringlunni 7,1. hæð (útibúi), Reykjavík, 31. mars
og 1. apríl. Ársreikningur félagsins fyrir árið 1991,
ásamt tillögum þeim sem fyrir fundinum liggja, er
hluthöfum til sýnis á sama stað.
©
Reykjavík, 16. mars 1992.
Stjórn Eignarhaldsfélagsins
Ibnabarbankinn hf.
eiga meira undir því en íslendingar
að heilbrigðir viðskiptahættir kom-
ist á í sjávarútvegi og að sjávarút-
vegsstefna bandalagsins þi'óist ekki
andstætt íslenskum hagsmunum.
Það gildir, hvort sem við erum inn-
an bandalagsins eða utan. Við get-
um hins vegar einungis haft áhrif
í þessa veru með þátttöku í sjávar-
útvegsstefnu bandalagsins. Allar
þjóðir sem ganga í EB fá aðlögunar-
tíma til að auðvelda inngöngu þeirra
í bandalagið. A meðan á slíkum
aðlögunartíma stæði má gera ráð
fyrit' að styrkir til sjávarútvegs inn-
an bandalagsins minnki, og sama
tíma myndu Islendingar nota til að
búa eigin sjávarútveg undir harðari
og fjölbreyttari samkeppni.
í þriðja lagi mætti hugsa sér
fulla þátttöku Islendinga í sjávarút-
vegsstefnunni frá upphafi, sem þeir
myndu nota sér til að færa út
kvíarnar, fjárfesta í sjávarútvegi
erlendis og vinna aukna hlutdeild í
afla og mörkuðum EB-þjóðanna.
Enginn efast um að íslendingar
kunna mikið fyrir sér í sjávarút-
vegi, og það er möguleiki sem vert
er að huga að hvort tækifærin við
þátttöku íslands í sjávarútvegs-
stefnu EB séu e.t.v. ekki fleiri en
hætturnar.
Undirritaður treystir sér ekki að
svo komnu máli til að gera upp á
milli þessara ólíku hugmynda eða
meta hvernig mætti samtvinna
þær. Hitt hlýtur öllum að vera ljóst
að endanlega verður aldrei út' því
skorið hvort hægt er að sjá hags-
munum sjávarútvegs borgið sam-
fara aðild að Evrópubandalaginu
nema í samningaviðræðum um að-
ild. Það er meginatriðið.
Hvað liggur á?
í sjálfu sér verður að teljast
sennilegt að með tímanum geri ís-
lendingar sér ljósa grein fyrir því
að hagsmunum íslands sé best
borgið innan Evrópubandalagsins
frekar en utan þess. Hafandi í huga
að það eru einkum langtímahags-
munir frekar en skammtímahags-
múnir sem knýja á um aðild að
bandalaginu væri e.t.v. eðlilegt að
álykta sem svo að ekki lægi á, og
rétt væri að fara að öllu með gát.
Þetta er ekki að öllu leyti rétt.
Að fara sér hægt í þessum efnum
— eins og enginn efast um að ís-
lendingar hafi gert — er engin sér-
stök dyggð nema tíminn sé jafn-
framt notaður til að undirbúa þau
átök sem framundan eru. Það hefur
ekki verið gert. Þvert á móti virðist
spurningin um aðild vera svo mikið
feimnis- og viðkvæmnismál að til
undantekninga heyrir að nokkur
þori að ræða um kosti aðildar á
opinberum vettvangi. Slíkt er afar
óheppilegt, því það eykur líkurnar
á því að skyndiákvarðanir og óvönd-
uð stefnumótun ráði ferðinni. Það
ætti því að verða meginverkefni
íslenska stjórnkerfisins næstu mán-
uðina að kanna hvort, og með hvaða
hætti, aðild að Evrópubandalaginu
gæti samrýmst hagsmunum íslend-
inga.
Annað sem rekur á eftir því að
íslendingar hugsi sér til hreyfings
í þessum efnum á næstu vikum og
mánuðum er að ekki er víst að póli-
tískar aðstæður verði jafn hagstæð-
ar síðar, ef Island verður af Norður-
landalestinni inn í bandalagið.
Reynsla Islendinga af samningum
við Evrópubandalagið er að það
hefur ævinlega styrkt stöðu þeirra
að vera í samfloti með hinum Norð-
urlandajijóðunum. Miklu erfiðara
kann að reynast síðar meir að semja
við bandalagið um leið og t.a.m.
þjóðir Auslur-Evrópu. Raunar
benda skoðanakannanir eindregið
til að íslendingar hafi engan hug á
að verða eina Norðurlandaþjóðin
utan við EB.
Það er blindur maður sem ekki
sér að hér verða að fara fram al-
vöru umræður um aðild að Evrópu-
bandalaginu. Sennilega er líka óhjá-
kvæmilegt að láta reyna á samn-
ingsvilja bandalagsins í samningum
um aðild. Það kann vel að vera að
ekki takisl að semja um ásættan-
lega skilmála. En það verður að
láta á það reyna.
Höfuniliir er dósent í
stjórnmálnfræði viV) IIAskólii
íslnnds.