Morgunblaðið - 28.04.1992, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. APRIL 1992
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 1992
27
pltrgminMaliii
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Nýtt uppbyggingar-
starf
Miðlunartillaga sú um nýja
kjarasamninga, sem tekin
verður til afgreiðslu í félögum
launþega og vinnuveitenda
næstu daga, felur í sér rökrétt
framhald á þeim samningum,
sem gerðir voru á vinnumark-
aðnum í febrúar 1990. Með
þeim samningum var grundvöll-
ur lagður að því, að verðbólga
á íslandi yrði ekki meiri en i
nálægum löndum og raunar
minni í mörgum tilvikum. Verði
miðlunartillagan samþykkt
verður verðbólgan á samnings-
tímanum rétt um 2%. Þetta er
auðvitað meiri háttar afrek,
þegar litið er til verðbólguþró-
unarinnar á síðustu tuttugu
árum. Þetta er fyrst og fremst
sameiginlegt afrek samtaka
verkalýðs og vinnuveitenda.
Það mátti færa margvísleg
rök að því, að skynsamlegast
hefði verið að semja um óbreytt
kaupgjald eins og bent var á í
forystugrein Morgunblaðsins
fyrir nokkru. Niðurstaðan varð
sú, að helztu samningsaðilar
mæla með samþykki miðlunar-
tillögu, sem byggir á 1,7% al-
mennri kauphækkun. Til viðbót-
ar koma sérstakar láglaunabæt-
ur fyrir hina lægstlaunuðu auk
nokkurra annarra kjarabóta.
Þessar lágu tölur eiga að
tryggja áframhaldandi stöðug-
leika í efnahagsmálum og þar
með að leggja grundvöll að nýrri
uppbyggingu atvinnulífsins,
sem byggi á heilbrigðum for-
sendum.
En jafnframt er með lág-
launabótunum viðurkennd sú
staðreynd, að á undanfömum
árum hefur verið gengið mjög
nærri þeim, sem við minnst efni
búa, raunar hefur verið gengið
svo nærri ákveðnum þjóðfélags-
hópum, að ekki má langur tími
líða þar til betur verður gert í
að bæta hag þess fólks. Fullt
tilefni er til að dregnar verði
fram upplýsingar, sem hljóta
að vera til um tekjuskiptinguna,
eins og hún hefur þróazt síðustu
áratugi. Það er nauðsynlegt, að
fram komi í hve ríkum mæli
efnamunur hefur aukizt í land-
inu á undanförnum áratugum,
hve mikill munur er orðinn á
milli hinna hæstlaunuðu og
þeirra, sem við lægst laun búa,
og hvers vegna þessi efnamunur
hefur aukizt, ef það er niður-
staðan, sem telja má líklegt.
Það er mjög dauft yfir at-
vinnulífi um þessar mundir.
Þess vegna er atvinnuleysi
meira en það hefur verið í tvo
áratugi og veruleg hætta á, að
skólafólk fái ekki vinnu í sum-
ar. Með nýjum kjarasamningum
vita menn að hverju þeir ganga
næstu misseri og væntanlega
verður það til þess, að aukinn
kraftur færist í atvinnufyrir-
tækin. Vaxtalækkunin, sem
boðuð er í tengslum við þessa
kjarasamninga, hefur auðvitað
mikla þýðingu fyrir launþega
en ólíklegt er, að hún sé nægi-
lega mikil til þess að atvinnufyr-
irtækin telji kleift að ráðast í
nýjar fjárfestingar og fram-
kvæmdir. Til þess eru raunvext-
ir enn of háir.
Tveir einstaklingar eiga
mestan þátt í-því, að tekizt hef-
ur í þessum kjarasamningum
að halda áfram á þeirri vegferð,
sem hafin va_r fyrir rúmum
tveimur árum. í forsetatíð sinni
í Alþýðusambandinu hefur As-
mundur Stefánsson beint sam-
tökum verkalýðs inn á nýjar
brautir, sem áreiðanlega hafa
skilað og eiga eftir að skila laun-
þegum meiri raunverulegum
kjarabótum en fyrr á árum,
þegar samið var um miklar
kauphækkanir, sem enginn
grundvöllur var fyrir. A þeim
tíma, sem Einar Oddur Krist-
jánsson hefur gegnt for-
mennsku í Vinnuveitendasam-
bandinu, hafa skapast nánari
tengsl milli vinnuveitenda og
verkalýðs, sem m.a. hafabyggzt
á því, að formaður VSI talar
tungumál, sem launþegar skilja.
Þessir tveir menn áttu mestan
þátt í kjarasamningunum í febr-
úar 1990, sem voru tímamóta-
samningar, ásamt Guðmundi J.
Guðmundssyni, formanni Dags-
brúnar. Þeir Ásmundur og Ein-
ar Oddur hafa nú fest þá stefnu-
breytingu, sem þá varð í kjara-
samningum, í sessi.
Morgunblaðið hafði efasemd-
ir um, að skynsamlegt væri að
samtök opinberra starfsmanna
ættu aðild að þessum kjara-
samningum. Niðurstaðan hefur
hins vegar orðið jákvæð og því
ber að fagna, að ýmsir forystu-
menn opinberra starfsmanna
hafa sýnt þann þroska og þá
ábyrgð að taka fullan þátt í
samningsgerðinni.
Framundan er atkvæða-
greiðsla í einstökum félögum
um miðlunartillögu sáttasemj-
ara. Vonandi hlýtur hún sam-
þykki og að því loknu getur
þjóðin snúið sér að því brýna
verkefni að efla atvinnulífið á
nýjan leik. Kreppan er orðin of
löng og við þurfum að snúa
okkur að nýju uppbyggingar-
starfi.
Heilbrigðar tölur
og skýrsla Hag-
fræðistofnunar
Fyrri grein
eftir Guðmund
Magnússon ogÞórólf
Matthíasson
Þeir Símon Steingrímsson og
Þórður Harðarson hafa nú í tveimur
atrennum lagt um 5 dálkmetra af
Morgunblaðinu2) undir gagnrýni á
skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla
íslands um samanburð á heilbrigðis-
útgjöldum hér og í nálægum löndum
sem unnin var fyrir heilbrigðisráðu-
neytið. í niðurlagsorðum seinni
greinarinnar er Hagfræðistofnun
ásökuð um að stunda óeðlilegan
samanburð, velja vísvitandi óhag-
stæða umreiknistuðla þegar það
hentar, leyna upplýsingum og gæta
ekki að áhrifum minnkandi lands-
framleiðslu á kennitölu. í niðurlags-
orðum fyrri greinarinnar segir m.a.
að tilhæfulaus sé sú fullyrðing Hag-
fræðistofnunar að Islendingar liggi
að meðaltali lengur á sjúkrahúsumn
en Danir.
í greinarskrifum þeirra tvímenn-
inga er víða hallað réttu máli þótt
ekki sé þar allt jafn slæmt. í þess-
ari grein er helstu gagnrýnisatriðum
þeirra Símonar og Þórðar svarað. I
næstu grein munum við segja frá
skýrslu Hagfræðistofnunar.
Samanburðarlöndin
Við höfum sótt fyrirmyndir um
margt af því sem við höfum gert á
heilbrigðissviðinu til annarra Norð-
urlanda. Því lá beinast við að nota
þau til samanburðar í könnun Hag-
fræðistofnunar. En það er kunnara
en frá þurfi að segja að launakostn-
aður er meiri á Norðurlöndum en í
löndum Vestur-Evrópu. Þar sem
heilbrigðisútgjöld eru fyrst og
fremst launakostnaður getur þessi
staðreynd skekkt samanburðinn.
Þess vegna þótti ekki eðlilegt að
einskorða hann við Norðurlönd,
heldur vildum við bæta við öðrum
stöndugum Norðurálfuríkjum og fá
þannig breiðari viðmiðun. Hag-
fræðistofnun kaus Bretland og
Þýskaland sem fulltrúa Evrópuríkja
og Bandaríkin sem fulltrúa Norður-
Ameríkuríkja. Þessi lönd köllum við
samanburðarlönd í skýrslunni.
Viðmiðunarhópurinn er valinn
með hliðsjón af því að löndin í hon-
•um séu öll efnuð. Greiðslukerfi og
skipulagi okkar svipar til þess sem
gerist hjá öðrum Norðurlandaþjóð-
um en er allólíkt því sem tíðkast
hjá löndunum þremur utan þeirra.
Þannig gefst kostur á vangaveltum
um hlutdeild greiðslukerfanna í
kostnaði með því að bera saman
þróun hans í Norðurlandakerfunum
og í kerfum hinna landanna.
Það ætti því að vera ljóst að sam-
anburðarlöndin eru valin með það í
huga að nokkur breidd sé m.t.t.
uppbyggingar kostnaðarkerfa. Það
er alger misskilningur að Hagfræði-
stofnun leggi heilbrigðiskerfi þess-
ara landa að jöfnu. En þar sem
þessi misskilningur hefur einu sinni
farið á kreik er rétt að undirstrika
að samanburðarlöndin eru valin
þannig að velmegunarstig sé hátt
og nokkur breidd sé í uppbyggingu
greiðslukerfa heilbrigðisþjónustu.
Aldursleiðréttingar
íslenska þjóðin er enn tiltölulega
ung samanborið við margar aðrar
Evrópuþjóðir. OECD hefur athugað
aldursbundinn heilbrigðiskostnað
eftir löndum. Niðurstöður þeirrar
athugunar eru að þeir sem eru 65
ára og eldri séu heilbrigðiskerfinu
frá um 4 til 6 sinnum dýrari en
þeir sem yngri eru, sé litið til Norð-
urlandanna.3) Sé skyggnst um víðar
sveiflast hlutfallið meira. Könnun
OECD náði ekki til íslands. Hug-
mynd Hagfræðistofnunar var að
það væri misvísandi að bera saman
kostnað vegna heilbrigðisþjónustu
án þess að taka, með einum eða
öðrum hætti, tillit til aldursdreifing-
ar. Þar sem ekki voru til tölur um
hlutfallslegan kostnað íslenska heil-
brigðiskerfisins vegna þeirra sem
eru yngri en 65 ára og hinna og
ekki gafst tími til að framkvæma
sjálfstæða athugun var valið að
setja fram aldursumreiknaðar tölur
og reikna með að hlutfallstalan
væri svipuð hér og í Svíþjóð og Finn-
landi. Þetta er vandlega tíundað í
skýrslunni. Síðan er framkvæmd
hugsanatilraun. Hún er þessi: Hugs-
um okkur að íbúar samanburðar-
landanna og Islands væru allir yngri
en 65 ára. Hver væru þá útgjöld á
mann? Síðan eru niðurstöður bomar
MYND 1
saman, sbr. 1. mynd. Þegar Hag-
fræðistofnun vann sína könnun lágu
ekki fyrir upplýsingar um hvort
svipuð tilraun hefði verið gerð ann-
ars staðar. (Sjá mynd 1.)
Þeir SS og ÞH gera tvær athuga-
semdir við aldursdreifingu Hag-
fræðistofnunar. Fyrri athugasemd-
in er þessi: „Sá misskilningur kem-
ur fram í skýrslunni að aldursvega
megi skráð heilbrigðisútgjöld á
sama hátt og nýgengi og algengi
veikinda." Eins og fyrr sagði var
Hagfræðistofnun ekki kunnugt um
að aðrir hefðu reynt svipaðar leið-
réttingar. En nú fyrir nokkrum dög-
um fékk stofnunin í handriti drög
að grein eftir Ulf-G Gertham og
Bengt Jönsson við Verslunarháskól-
ann í Stokkhólmi, en þeir eru báðir
virtir fyrir framlög sín á sviði heilsu-
hagfræði.4) Það er skemmst frá því
að segja að þeir félagar nota nán-
ast sömu aðferð til aldursleiðrétt-
ingar og Hagfræðistofnun notar.
Og niðurstaða þeirra er í lauslegri
þýðingu þessi: „Án aldursleiðrétt-
ingar eru útgjöld á íslandi 0,5%
lægri en í Svíþjóð, en 20% hærri
Guðmundur Magnússon
Þórólfur Matthíasson
„Því meira sem umfang heilbrigðisútgjalda vex,
því minni frið geta heilsugæslu- og hagsmuna-
gæslumenn búist við að fá frá almenningi sem
borgar brúsann og hagfræðingunum sem rýna í
tölurnar.“
eftir aldursleiðréttingu." Það er því
ljóst að þeir SS og ÞH eiga ærinn
starfa fyrir höndum í að leiðrétta
villutrú þeirra Gerthams og Jöns-
sons!
Seinni athugasemd þeirra SS og
ÞH er að Hagfræðistofnun hafi
valið óhagstæðan stuðul til aldurs-
leiðréttingar íslensku talnanna.
Stuðlar Norðurlandanna sveiflast
milli þess að vera 4 og 5,5. Formúl-
an sem notuð er er þessi:
Af þessari formúlu má sjá að
aldursstöðluð útgjöld lækka eftir
því sem stuðullinn við íjölda 65 ára
og eldri er stærri. Til glöggvunar
eru aldursstöðluð útgjöld hér á landi
m.v. mismunandi stærðir stuðulsins
sýndar á 2. mynd. Þar kemur glögg-
lega í ljós að lægri stuðull þýðir
aukin aldursstöðluð útgjöld, þvert á
það sem þeir SS og ÞH virðast
halda. (Sjá mynd 2.)
Þeir SS og ÞH benda réttilega á
Aldursstöðluð =
útgjöld á mann
Raunveruleg útgjöld
Fjöldi yngri en 65 ára + 5,5*Fjöldi 65 ára og eldri
Útgjöld hins opinbera til heilbrigöismála á mann í USD, umreiknuö meö gengisvísitölu
(ppp-VLF), miöuö viö aldursvegnar mannfjöldatölur
■ Danmörk
□ Bandar.
I Finnland
• ísland
Þýskal.
I Noregur Svlþjóö R3SS3SS3S3 Bretland
1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990
MYND 2
Útgjöld hins opinbera til heilbrigöismála á íslandi á mann, umreiknuö meö gengisvísitölu,
miöuö viö mismunandi aldursvægi 65 ára og eldri
1000
100 -
+
+
1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
að nota þyrfti fíngerðari leiðrétt-
ingu. Það var Hagfræðistofnun ljóst
þegar skýrslan var unnin, enda aug-
lýst í skýrslunni að unnið sé að
þróun aðferða við nákvæmari ald-
ursleiðréttingu. Einnig er verið að
kanna hvort fjöldi starfsmanna í
heilbrigðisþjónustu sé „eðlilegur“
miðað við aldursskiptingu þjóðar-
innar.
Gögnin
Kostnaðarupplýsingar voru sótt-
ar í gagnabanka OECD yfir heil-
brigðistölur í aðildarríkjunum. Leit-
að var til Þjóðhagsstofnunar varð-
andi áreiðanleika gagnabanka
OECD. Þar fékkst upplýst að
dönsku tölurnar væru sennilega of
lágar.
í skýrslu Hagfræðistofnunar er
tekið tillit til galla í gagnagrunni
OECD hvað dönsku tölurnar varð-
ar, þó með óbeinum hætti sé. Það
gerist í tengslum við aldursleiðrétt-
ingarnar. Aldursleiðréttingarstuðull
fyrir dönsk „gamalmenni" er 4,1 á
móti t.d. 5,5 hér á landi. Hefði sami
aldursleiðréttingarstuðull verið not-
aður gagnvart dönsku gögnunum
og var notaður á íslensku gögnin
hefðu aldursleiðrétt útgjöld Dana
mælst um 13% lægri en þær tölur
sem sýndar eru í skýrslu Hagfræði-
stofnunar. Það má því segja að
aðferðir Hagfræðistofnunar tryggi
að tekið sé tillit til þekktra gaíla á
gögnum OECD.
I framhaldi af þessum umræðum
hafa margir orðið til þess að gagn-
rýna Hagfræðistofnun fyrir að hafa
ekki endurskoðað gagnagrunn
OECD af eigin frumkvæði, þrátt
fyrir yfirlýsingar gagnasafnaranna
um ágæti gagnanna. Því er til að
svara að vissulega væri æskilegt
að hafa bæði fé og tíma til að endur-
skoða allar þær tölur sem til úr-
vinnslu koma með einum eða öðrum
hætti. En af augljósum ástæðum
er það ekki hægt. Því hefur skap-
ast sú óformlega verkaskiptinga-
regla milli gagnasafnara og háskóla
og annarra rannsóknarstofnana að
gagnasafnarar sérhæfa sig í skil-
greiningum og söfnun og framsetn-
ingu grunngagna. Háskóla- og
rannsóknastofnanir leggja sig síður
eftir að þekkja innstu rök gagna-
söfnunarinnar, en sérhæfa sig í að
túlka og toga fram þau lögmál sem
tölurnar kunna að leyna. Þar sem
söfnun og túlkun gagna er hjá sömu
stofnun, er alvanalegt að skipu-
leggja innviði hennar þannig að
þessari starfsemi sé komið fyrir hjá
sitt hvorri deildinni.
Ekki er rétt að segja skilið við
gagnasöfnunarþáttinn án þess að
benda á að skýrsla Hagfræðistofn-
unar hefst á eftirfarandi fyrirvara:
„Alþjóðlegur samanburður í heil-
brigðismálum er erfiður af mörgum
sökum ... Gögn frá mismunandi
löndum eru í fæstum tilfellum sam-
bærileg. Samanburður á milli landa
verður aldrei betri en þau gögn sem
hann byggir á. En gögn frá hveiju
landi um sig eru háð uppbyggingu
heilbrigðiskerfísins á hveijum stað
og fjármögnun þess ... þá styðjast
gögn varðandi heilbrigðisþjónustu
ekki við alþjóðlegan staðal líkt og
þjóðhagstölur ...“ Þó slíkir fyrirvar-
ar fríi ekki þann sem -þá setur
ábyrgð á vinnu sinni er jafn frá-
leitt, af hálfu gagnrýnenda, að láta
sem slíkir fyrirvarar hafi ekki verið
settir.
Áhrif samdráttar í
þjóðarbúskapnum á kennitölur
Þeir félagar eyða nokkru púðri í
að gagnrýna hlutdeild heilbrigðisút-
gjalda í vergri landsframleiðslu
(VLF) sem mælikvarða á kostnað-
arþróun. Þar segir m.a.: „Saman-
burður heilbrigðisútgjalda sem hlut-
fall af VLF hefur þann galla að
hann mælir bæði breytingar í heil-
brigðisútgjöldum og landsfram-
leiðslu. Vaxandi heilbrigðisútgjöld
og minnkandi landsframleiðsla
verða ekki greind sundur.“ Þetta
er sett fram í þeim anda að eigi
að vera gagnrýni á skýrslu Hag-
fræðistofnunar. í henni er einmitt
mikil vinna lögð í að leita mæli-
kvarða sem hefði ekki þennan
nefnda galla! Til að forðast að
blanda saman þenslu og samdrætti
landsframleiðslu annars vegar og
þenslu og samdrætti heilbrigðisút-
gjalda hins vegar eru öll útgjöld
reiknuð á mann til kaupmáttarleið-
réttrar dollaraupphæðar skv. al-
þjóðlega viðurkenndum aðferðum.
Þeir félagar, SS og ÞH, virðast hins
vegar ekki hgfa tekið eftir þessu
atriði í skýrslunni, sem þó er dregið
fram sem ein af höfuðniðurstöðum!
En ekki tekur betra við þegar
þeir félagar vilja finna „betri“ mæli-
kvarða en þann sem Hagfræðistofn-
un skirrðist við að nota. Mælikvarð-
inn sem þeir leggja til er heilbrigðis-
útgjöld á mann deilt með meðallaun-
um á Ríkisspítölunum. Þessi mæli-
kvarði er engu betri en sá sem þeir
deila sem harðast á! Meðallaun í
landinu, og þar með á Ríkisspítölun-
um, sveiflast með landsframleiðsl-
unni, að vísu ekki samtímis. Og það
er ekkert dularfullt við það, því um
70% þjóðartekna eru laun!
Liggja íslendingar lengur en
aðrir á sjúkrastofnunum?
Niðurstaða skýrslu Hagfræði-
stofnunar er að kostnaður hins op-
inbera við að veita þegnunum heil-
brigðisþjónustu, eftir að tillit er tek-
ið til aldursdreifingar þjóðarinnar
og kaupmáttur viðkomandi myntar,
væri hvergi meiri í samanburðar-
löndunum en hér á landi. Þessi nið-
urstaða hefur nú fengist staðfest
með áður tilvitnaðri könnun þeirra
Gerdthams og Jönssons. Þessi nið-
urstaða kallar eðlilega á skýringar.
Hagfræðistofnun vildi ekki skjóta
sér algjörlega undan því að setja
fram tilgátur þessu til skýringar án
þess þó að svara því til hlítar, enda
skortir rannsóknir í þeim efnum.
En hvaða skýringar eru mögulegar?
I grundvallaratriðum er um tvennt
að velja. Annars vegar getur verð
á þjónustueiningu verið miklu hærra
hér en annars staðar. Sé slík tilgáta
rétt merkir það að laun heilbrigðis-
starfsmanna hér, borin saman við
laun annarra, væru hærri en í sam-
anburðarlöndunum. Einnig væri
mögulegt að önnur aðföng, lyf,
tæki o.s.frv., væru dýrari í innkaup-
um hér en annarsstaðar. Hin tilgát-
an snýst um það hvort við notum
heilbrigðisþjónustuna meira en
samanburðarþjóðirnar. í þriðja lagi
gæti verið um sambland af þessu
tvennu að ræða. Nú er fátt um
góða mælikvarða til að sannreyna
hver þessara tilgáta sé réttust. En
meðal talnaupplýsinga í gagna-
grunni OECD eru upplýsingar um
fjölda legudaga á sjúkrahúsum.
Hagfræðistofnun setti fram þær
upplýsingar á ýmsu formi, t.d. sem
fjölda legudaga á íbúa, fjölda legu-
daga á almennum sjúkradeildum á
íbúa undir 65 ára aldri o.s.frv. Það
skipti engu máli hvernig þessum
tölum var snúð, ávallt var lína ís-
lands hátt yfir línum samanburð-
arlandanna.
Nú hefur fengist upplýst að
Landlæknisembættið hafi fært
legudaga skv. sérviskulegum,
heimatilbúnum skilgreiningum og
ekki hirt um að útbúa tölugögn sem
eru alþjóðlega samanburðarhæf.
Engu að síður hafa þessi gölluðu,
íslensku gögn verið send til OECD.
Í grein sinni gera þeir SS og ÞH
tilraun til að leiðrétta gögn land-
læknis og gera samanburðarhæf við
erlendu gögnin. Mr. Poullier hjá
OECD gaf tilraun þeirra þá einkunn
að sennilega hefðu þeir gengið held-
ur langt í að fækka legudögum hér
á landi.
En það er rétt að undirstrika það
aú sé ályktun þeirra SS og ÞH rétt,
þ.e. að íslendingar noti ekki heil-
brigðisþjónustuna í ríkari mæli en
aðrir, þá er tæpast hægt að skýra
mikinn kostnað hér á landi öðruvísi
en með hlutfallslega háum launum
þeirra er þjónustuna veita.
En er ályktun þeirra félaga. rétt?
Samanburður, m.a. með gögnum
NOMESKO, sem er norræn sam-
starfsnefnd og á að hafa fram-
kvæmt eitthvað af þeirri vinnu sem
Landlæknisembættið hliðraði sér
hjá, bendir til að ályktunin sé röng
og að efnislega sé ályktun Hag-
fræðistofnunar rétt, sbr. 1. töflu.
Enn er því ekkert sem bendir til
annars en að mikinn kostnað hins
opinbera af heilbrigðiskerfinu hér á
landi megi rekja til mikillar notkun-
ar landsmanna á þjónustu þessa
kerfis.
í umræðu um þennan þátt skýrsl-
unnar héldu þeir SS og ÞH því fram
að Hagfræðistofnun bæri starfs-
mönnum heilbrigðisþjónustunnar
sleifarlag á brýn. En eins og um-
ræðan hér að framan ber með sér
er sú ályktun þeirra félaga röng.
Hér er ekki ýjað að neinu öðru en
því að hinn almenni þegn noti þjón-
ustu heilbrigðiskerfisins ríflegar en
gert er, a.m.k. á öðrum Norðurlönd-
um.
Það er ekki verið að ásaka bænd-
ur, sjómenn og lækna um að þeir
leggi minna á sig en aðrir, þótt
bent sé á hugsanlegar leiðir til hag-
ræðingar í rekstri landbúnaðar,
sjávarútvegs og sjúkrahúsa.
Frásögn SS og ÞH af ráðstefnu
um skýrslu Hagfræðistofnunar
Á 7 dálksentimetrum segja þeir
félagar frá 5 klukkustunda ráð-
stefnu heilbrigðisráðuneytisins um
skýrslu Hagfræðistofnunar. Fyrst
er haft eftir gesti ráðstefnunnar,
Jean-Pierre Poullier frá OECD, að
„ ... tölur OECD væru ósambærileg-
ar milli landa ..." Það virðist því
hafa farið framhjá þeim SS og ÞH
að Poullier lét í umræðum falla
ummæli í þá veru að vöxtur heil-
brigðisútgjalda hefði verið meiri á
íslandi undanfarinn áratug en gildir
um önnur Evrópulönd OECD. Þá
bera þeir félagar lof á línurit sem
Þjóðhagsstofnun dró fram á ráð-
stefnunni sem þeir segja að koll-
varpi öllum niðurstöðum Hagfræði-
stofnunar. Gallinn við það línurit frá
sjónarhóli Hagfræðistofnunar er að
við gerð þess hefur ekki verið tekið
tillit til afbrigðilegrar aldurssam-
setningar íslensku þjóðarinnar. Auk
þess draga SS og ÞH ályktanir af
bráðabirgðatölum og spám Þjóð-"
hagsstofnunar um þróun heilbrigð-
isútgjalda hér á landi á árunum
1991 og 1992. Slíkar tölur hafa
reynst breytast nokkuð við frekari
vinnslu, enda settar fram „til bráða-
birgða" eins og nafnið segir til um.
Auk þess eru sambærileg gögn enn
ekki aðgengileg frá samanburðar-*»•
löndunum. Þetta tvennt er ástæðan
fyrir að Hagfræðistofnun sá sér
ekki fært að toga samanburðar-
tímabilið lengra fram en til 1989—
1990.
Niðurlag
Hagfræðistofnun hefur engan
áhuga á að halla á þá aðila sem
reka sjúkrahús eða aðrar heilsu-
gæslustofnanir hér á landi: Hag-
fræðistofnun hefur reynt að túlka
boðskap þeirra opinberu talnaupp-
lýsinga er fram hafa verið settar. *
Þær tölur þarfnast frekari skýringa
og virðingarvert er að kunnáttu-
menn á borð við SS og ÞH skuli
gerast sjálfboðaliðar við þá vinnu.
Niðurstöður okkar eftir lestur
greinar þeirra SS og ÞH eru þessar:
1. SS og ÞH segja að saman-
burður á kostnaði íslensku heil-
brigðisþjónustunnar við þá bresku
og bandarísku sé óeðlilegur, vegna
þess að á íslandi sé veitt miklu
meiri opinber þjónusta en þar. Mis-
munandi gæði skýra eflaust mun
milli landa í ýmsum tilvikum. Þetta
höfðum við margítrekað.
2. SS og ÞH sést yfir að aldurs-
leiðréttingar þær sem framkvæmd- -
ar eru fara í för með sér leiðrétt-
ingu á þekktum göllum á grunn-
gögnum. Kostnaðartölur, sem ekki
hafa verið aldursleiðréttar, eru
þannig afar óábyggilegur mæli-
kvarði við samanburð talna milli
landa.
3. Hagfræðistofnun er ásökuð
um að leyna vísvitandi upplýsingum
um flokkun heilbrigðisútgjalda í
Danmörku. Ekki aðeins er þetta
rangt, heldur er reynt að koma í
veg fyrir að þessi galli frumgagn-
anna trufli niðurstöðurnar um of.
4. Hagfræðistofnun er álasað
fyrir að setja fram mælikvarða sem
ekki skilja á milli þenslu og sam-
dráttar heilbrigðisútgjalda annais
vegar og þenslu og samdráttar
landsfrgjnleiðslu hins vegar. En
Hagfræðistofnun styðst við útgjöld
á mann einmitt til að forðast slíka
misvísun!
5. „Jafnvirðisgengi landsfram-
leiðslu er líklega lélegur mælikvarði
á heilbrigðisþjónustu", segja þeir
félagar. Hvers vegna? Er það vegna
þess að þeim líkar ekki niðurstaðan?
6. Skýrsla Hagfræðistofnunar
virðist hafa haft þau jákvæðu áhrif
að sannfæra forsvarsmenn á sviði
heilbrigðismála um að þjónusta
þeirra sé ódýr og góð. Betur að
satt væri. Heilbrigðismálin gerast æ
fyrirferðarmeiri í útgjöldum þjóð-
arinnar. Þetta er eðlilegt að víssj
marki (sbr. næstu grein). Því méira
sem umfang þeirra vex, því minni
frið geta heilsugæslu- og hags+
munagæslumenn búist við að fá fr;
almenningi sem borgar brúsann Of
hagfræðingunum sem rýna í tölum
ar.
1. Samanburður á heilbrigðisútgjöldum,
Skýrsla til heilbrigðisráðuneytisins, Hagfræði-
stofnun Háskóla íslands, febrúar 1992.
2. Sjá Morgunblaðið 17. mars og 7. april sl.
3. Sjá fyrmefnda skýrslu Hagfræðistofnunar
og þær tilvísanir sem þar eru tilgreindar.
4. Sjá Gerdtham, Ulf-G og Bengt Jönsson:
Sjukvárdskostnader i de nordiske lándema, verð-
ur birt i ritröðinni EFI, Researeh Paper, Handels-
högskolan i Stockliolm.
5. Health Statistics in the Nordic Countries
1966—1991, Nordisk Medicinalstatistisk Komité
(NOMESKO) 36:1991, bls. 94.
Guðmundur Magmísson er
prófessor í hagfræði við viðskipta-
og hagfræðideild Háskóla íslands
og forstöðumaður
Hagfræðistofnunar. Þórólfur
Matthíasson er lektor í hagfræði
við sömu deild.
1. tafla:
Meðalfjöldi legudaga á mann á almennum sjúkradeildum,
tölur NOMESKO5)
Ár Danmörk Finnland ísland Noregur Svíþjóð
1980 1,7 1,7 2,5 1,6 1,4
1985 1,6 1,8 2,2 1,4 1,3
1989 1,4 1,4 2,0 1,1 1,2