Morgunblaðið - 28.04.1992, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 1992
Formaður menntamálanefndar þingsins:
Styrkja verður fjárhags-
stöðu LÍN til frambúðar
ÖNNUR umræða um frumvarp til laga um Lánasjóð íslenskra náms-
manna hófst í gær. Sigríður Anna Þórðardóttir (S-Rn) formaður mennt-
amálanefndar gerði grein fyrir nefndaráliti og breytingartiilögum
meirihluta nefndarinnar. Stjórnarandstæðingar töldu að stjórnarliðar
í nefndinni hefðu betrumbætt frumvarpið en sögðu það enn svo gall-
að að þeir yrðu að leggja til að því yrði vísað frá. En til vara Iögðu
þeir fram nokkrar breytingartillögur.
Bætt staða til frambúðar
Sigríður Anna Þórðardóttir for-
' maður menntamálanefndar sagði
frumvarpið, sem hér væri rætt,
heildarfrumvarp
um LÍN. Það fæli
í sér veigamiklar
breytingar frá nú-
gildandi lögum.
Breytingarnar
miðuðu að því að
bæta fjárhags-
stöðu sjóðsins til
frambúðar.
Áhersla væri á það Sigriður
lögð að styðja við menntun í landinu
og tryggja áfram tækifæri til náms
án tillits til efnahags.
Framsögumaður gerði grein fyrir
þeim breytingartillögum sem meiri-
hluti menntamálanefndar vill gera á
frumvarpinu, m.a. er lagt til að fella
niður það skilyrði að námsmenn í
sémámi þurfi að ná 20 ára aldri til
þess að fá námslán. Lagt er til í 3.
gr. laganna að tekið verði tillit til
fjölskyldustærðar og að sjóðstjórn
sé heimilt að hafa hliðsjón af búsetu
við mat á framfærslukostnaði. Lagt
er til að lánstími skuli verða ótil-
greindur; þar með er fallið frá því
að iánstími skuli vera fjórfaldur eðli-
legur tími þess náms sem lánað er
til. Endurgreiðsla hefjist 2 árum eft-
ir námslok. Hundraðshluti vaxta af
láni verði breytilegur, allt að 3%, en
það kom fram í ræðu Sigríðar A.
Þórðardóttur að ríkisstjórnin hefði
þegar ákveðið að tillögu mennta-
málaráðherra að vextir á námslán
myndu verða 1%.
Lögð er til sú breyting að árleg
endurgreiðsla verði annars vegar
föst greiðsla sem verði 48.000 krón-
ur miðað við lánskjaravísitölu mars-
mánaðar 1992 (3.198 stig). Hins
vegar komi til viðbótargreiðsla sem
miðast við ákveðinn hundraðshluta
af útsvarsstofni skuldara, 5% fyrstu
fimm árin og 7% eftir það. Meiri-
hluti menntamálanefndar gerir einn-
ig tillögu um að greiðslur á eldri
námsskuldum samkvæmt núgildandi
lögum frestist þar til lán samkvæmt
ákvæðum frumvarpins eru að fullu
greidd.
Framsögumaður benti á að á und-
anförnum árum hefðu fjármái LÍN
oft verið til umfjöllunar bæði utan
þings og innan. Vandi Lánasjóðsins
væri ekki ný bóla heldur vandi sem
menn hefðu velt á undan sér árum
saman án þess að gera tilraun til
að leysa hann á raunhæfan hátt
fyrr en nú. Fjárþörf LÍN hefði auk-
ist verulega á undanförnum árum
og hefði það valdið bæði auknum
lántökum sjóðsins og vaxandi ríkis-
framlagi.
^ Sigríður A. Þórðardóttir ítrekaði
að tilgangur þeirra breytinga sem
fælust í frumvarpinu væru fyrst og
fremst að treysta fjárhagslega stöðu
sjóðsins til frambúðar og draga úr
þeirri byrði sem ríkissjóður hefði af
sjóðnum. Samt yrði hinn mikilvægi
stuðningur þjóðfélagsins við mennt-
un áfram verulegur. En lánin yrðu
hins vegar dýrari og greiddust fyrr
upp en áður, enda yrði framtíð sjóðs-
. ins ekki tryggð með öðrum hættí
án aukinna ríkisframlaga. Megin-
breytingin sem fælist í frumvarpinu
væri sú að teknir væru upp vægir
vexti á lánin, endurgreiðsiur hæfust
fyrr en áður og greitt væri hraðar
til baka. Eftirstöðvar féllu ekki niður
heldur skyldu iánin greidd að fullu.
Það skipti því miklu fyrir námsmenn
að reyna að takmarka lántökur sínar
eftir því sem kostur væri.
Framsögumaður meirihluta
menntamálanefndar vék að gagn-
rýni sem fram hefur komið á ýmis
ákvæði frumvarpsins. Hún vildi ekki
draga neina dul á það að vaxtataka
og hertar endurgreiðslureglur
þrengdu hag lántakenda, t.a.m. væri
það deginum ljósara að greiðslur af
námslánum hlytu að skerða mögu-
leika til húsnæðiskaupa sem næmi
endurgreiðslu af námsláninu á
hveiju ári. Þetta gilti um öll lán sem
einstaklingur tæki, hvort sem það
væru námslán eða ekki. Helstu
ástæður þess að setja vexti á náms-
lán væru þær að núgildandi lánaregl-
ur væru ekki í samræmi við það sem
almennt gerðist í þjóðfélaginu. Þær
hvettu ekki til ráðdeildar. Sigríður
benti jafnframt á það að 1% vextir
væru ekki há vaxtagjöld.
Sigríður A. Þórðardóttir vísaði því
á bug að með samþykkt þessa frum-
varps væri vegið að jafnrétti til náms
og grafið undan æðri menntun í
landinu, heldur væri verið að koma
þessum mikilvæga sjóði, LÍN, til
bjargar. Þjóðin mætti ekki blekkja
sjálfa sig með því að telja sér trú
um það að góð menntun kostaði
ekki neitt. Hún yrði að þora að horf-
ast í augu við staðreydirnar og gera
sér grein fyrir því að grunnurinn
undir LÍN yrði að vera sterkur,
traustur, kannski svolítið harður en
óhagganlegur. Það væri mikið talað
um það í nútíma þjóðfélagi að fjár-
festa, menn skoðuðu vextina og
möguleika þess sem í boði væri, en
þegar allt kæmi til alls „þá er það
eina sem aldrei verður frá manni
tekið að fjárfesta í sjálfum sér. Það
er sá auður sem er mestur og best-
ur“.
Gegn jafnrétti
Hjörleifur Guttormsson (Ab-Al)
talaði fyrir áliti minnihluta mennta-
málanefndar. Þar kom fram að
minnihlutinn taldi
að gildandi lög um
Lánasjóðinn hefðu
í aðalatriðum
reynst vel. Ríkis-
stjórnin hefði með
fyrirliggjandi til-
lögum gengið gegn
markmiðinu um
jafnrétti til náms. ......
Minnihlutinn átaldi J01 el ur
ríkisstjórnina fyrir að hafa með gróf-
um hætti ráðist gegn hagsmunum
námsmanna og hafnað samráði við
námsmannahreyfinguna. Minnihluti
menntamálanefndar lagði til að
frumvarpinu yrði vísað frá, en til
vara voru fluttar nokkrar breyting-
artillögur.
Hjörleifur gerði nokkra grein fyr-
ir þessum varatillögum sem gera
m.a. ráð fyrir að ekki verði lagðir
vextir á námslán. Endurgreiðsla lána
hefjist þremur árum eftir námslok.
Árleg endurgreiðsla ákvarðist í
tvennu lagi, annars vegar föst
greiðsla 34.000 krónur miðað við
lánskjaravísitölu 3.205 stig. Hins
vegar var gert ráð fyrir viðbótar-
greiðslu sem skyldi verða 4% af árs-
tekjum, allt að upphæð 1.200.000
krónur, en af tekjum umfram þá
upphæð skyldi hlutfallið verða 6%.
Einnig leggst minnihlutinn gegn því
að heimildir til að innheimta lántöku-
gjöld verði lögfestar. Talsmaður
minnihluta vakti athygli á því að ein
breytingartillagan gerir ráð fyrir að
3. grein frumvarpsins kveði fortaks-
laust á um að að tillit verði áfram
tekið til framfærslukostnaðar þar
sem nám er stundað, tekna náms-
manns og maka hans, lengdar árlegs
námstíma og annarra atriða sem
áhrif kunna að hafa á fjárhagsstöðu
námsmannsins. Þrátt fyrir nokkrar
lagfæringar nefndarmeirihlutans
væri þetta mat ennþá í valdi stjórn-
ar sjóðsins.
Ræðumaður rakti nokkuð aðdrag-
anda þessa frumvarps og meðferð
þess í nefnd. Hjörleifi þótti allur
aðdragandi málsins stórillur og síst
til þess fallinn að bæta nokkuð vanda
LIN. Menntamálanefnd hefði verið
ærinn vandi á höndum að fjalla um
þetta síðbúna og meingallaða frum-
varp. Hjörleifur fór nokkrum viður-
kenningarorðum um að formaður
nefndarinnar hefði verið boðinn og
búinn til þess að afla nauðsynlegra
upplýsinga til að unnt væri að skoða
þetta mál hlutlægt og málefnalega.
Hann taldi að í breytingartillögum
meirihlutans fælist nokkur viðleitni
til að koma til móts við sjónarmið
minnihlutans en þær væru þó mjög
langt frá því að vera fullnægjandi.
Talsmaður minnihluta rakti ýmsa
þá meinbugi sem gerði það ómögu-
legt fyrir hann að standa að þessu
frumvarpi. Samkvæmt gildandi lög-
um hefðu lán úr sjóðnum verið verð-
tryggð en vaxtalaus, en nú ætlaði
lánveitandinn að gera kröfu um arð
að því fjármagni sem hann léti af
hendi til lántaka, líkt og um væri
að ræða fjárfestingu í atvinnu-
rekstri. Námslán væru hins vegar
allt annars eðlis, ætluð til fram-
færslu námsmanna, og um þau ættu
að gilda aðrar forsendur en fjárfest-
ingarlán. Arðurinn af námsaðstoð
kæmi fram í þeirri menntun og auk-
inni færni sem námsmenn öfluðu sér
og þjóðfélagið nyti síðan góðs af.
Hjörleifur gat þó fagnað því að
stjórnarmeirihlutinn í nefndinni
gerði breytingartillögu við frum-
varpið; í stað þess að binda vaxtatök-
una við 3% væri gert ráð fyrir breyti-
legum vöxtum en þó aldrei hærri
en 3% og ríkisstjórnin hefði nýlega
ákveðið að tillögu menntamálráð-
herra að miða skuli við 1% vexti á
námslán fyrst um sinn.
Eitt var það atriði í frumvarpinu
sem var gagnrýnt öðru fremur; „ein
lúalegasta breytingin", en það er
ákvæði 6. greinar um að námslán
skuli aldrei veitt fyrr en námsmaður
hafi skilað vottorði um tilskilda skól-
asókn og námsárangur. í gildandi
lögum ætti þetta aðeins við um
fyrstu námsaðstoð. Afleiðing þessar-
ar breytingar gæti leitt af sér allt
að 10% flata skerðingu á námslán-
um, þar eð námsmenn þyrftu að
brúa bilið allt námstímabilið með
fyrirgreiðslum frá almennum lán-
stofnunum.
I lok ræðu sinnar lagði Hjörleifur
Guttormsson áherslu á og varaði við
að samþykkt þessa frumvarps yrði
ekki einungis afdrifaríkt fyrir náms-
menn og aðstandendur þeirra heldur
líka fyrir íslenskt þjóðfélag. Það
væri hrikalegt skref að lögfesta þar
breytingar sem gerð væri tillaga um.
Hverjum gagnast gjaldþrota
sjóður?
Olafur G. Einarsson mennta-
málaráðherra þakkaði menntamála-
nefnd fyrir þá vinnu sem hún hefði
lagt í þetta frumvarp. Ráðherra lagði
á það áherslu að frumvarpið hlyti
Iokaafgreiðslu sem fýrst. Það væri
nauðsynlegt fyrir alla aðila að það
lægi ljóst fyrir eftir hvaða reglum
yrði lánað næsta haust. í sinni ræðu
vék menntamálaráðherra nokkuð að
því ámæli og gagnrýni sem hann
og aðrir aðstandendur frumvarpsins
hafa orðið að sitja undir. Mennta-
málaráðherra vísaði því t.d. á bug
að gildandi lög hefðu reynst vel og
að með þessu frumvarpi væri vegið
að jafnrétti til náms. Áð óbreyttum
lögum stefndi sjóðurinn í þrot og
gjaldþrota sjóður þjónaði engum. Þá
yrði menntun forréttindi þeirra
námsmanna sem ættu sterka að. Það
gengi gegn jafréttissjónarmiðum að
samþykkja þetta frumvarp ekki. Ef
það fengi ekki afgreiðslu yrði óhjá-
kvæmilegt að skerða grunnlán til
námsmanna, allt að 30%.
Menntamálaráðherra taldi að í
mörgum atriðum hefði verið komið
til móts við sjónarmið námsmanna
og það enn frekar í tillögugerð meiri-
hluta menntamálanefndar. Ráðherra
féllst á allar tillögur meirihlutans
en taldi ekki til þessa vera efni að
samþykkja frávísunartillögu né held-
ur varatillögur minnihluta.
Kristín Ástgeirsdóttir (SK-Rv) og
Valgerður Sverrisdóttir (F-Ne)
urðu að veita andsvör við ræðu
menntamálaráðherra. Kristín taldi
ljóst að tilgangur frumvarpsins væri
að bjarga fjárhag LÍN með því að
koma því svo fyrir, að námsmenn
tæku ekki lán, því þeir sæju ekki
fram á að geta greitt þau til baka.
Valgerði Sverrisdóttur var mjög til
efs að hún og menntamálaráðherra
töluðu sama tungumálið. Var skiln-
ingsleysið þeirra í millum heyranlega
mest þegar peningamál voru á
tungu. Valgerði þótti alvarlegasti
galli frumvarpsins vera í 6. grein
frumvarpsins sem kvæði á um að
námslán yrðu ekki greidd fyrr en
eftir að tilskildum námsárangri hefði
verið skilað. Námsmenn yrðu knúðir
til að taka bankalán á þeim vöxtum
sem þar byðust en námslánið færi
svo í að endurgreiða bankanum.
Olafur G. Einarsson menntamála-
ráðherra benti á að samkvæmt gild-
andi lögum hefði sjóðurinn lánað á
síðasta ári 50 milljónir króna út á
námsárangur sem ekki hefði verið
skilað. Það væri erfítt að sjá rök
fyrir því að viðhalda slíkum ólögum.
Hann vildi ennfremur benda á að
1. árs nemar yrðu að skila vottorði
um námsárangur og treystu á fyrir-
greiðslu bankakerfisins fram að
fyrstu útborgun námslána. Upplýs-
ingar um 1. árs nema sem leituðu
til bankakerfisins sýndu að einungis
lítill hluti þeirra sækti um upphæðir
sem næmu því láni sem þeir mættu
vænta eftir að námsárangri væri
skilað.
Þegar Sturla Böðvarsson varfor-
seti Alþingis frestaði umræðu voru
allmargir þingmenn á mælendaskrá
en þessari annarri umræðu verður
fram haldið á morgun, miðvikudag.
Stj órnarandstaðan vill
ræða EES í september
STJÓRNARANDSTAÐAN er mótfallin hugmyndum um sérstaka
nefnd til að fjalla um meðferð samnings um Evrópskt efnahagssvæði
(EES) og lagabreytingar honum tengdar. Formenn þingflokka stjórn-
arandstöðunar, Páll Pétursson (F-Nv), Margrét Frímannsdóttir (A-Sl)
og Anna Ólafsdóttir Björnsson (SK-Rn) vilja samkomulag um þing-
lega meðferð þessara mála og hafa skrifað Davíð Oddssyni forsætis-
ráðherra bréf þar um. Forseta Alþingis og formönnum þingflokka
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks hefur einnig verið sent afrit af
þessu tilskrifi. Lagt er til að Alþingi fundi aukalega í september.
í bréfinu sem formenn þing-
flokka stjórnarandstöðu sendu til
forsætisráðherra er m.a. lagt til að
þinghaldi verði frestað 15. maí eins
og starfsáætlun þingsins geri ráð
fyrir. EES-samningur, bókanir, við-
aukar og yfirlýsingar verði tekin til
áframhaldandi meðferðar í utanrík-
ismálanefnd sem síðan leiti álits
fagnefnda á einstökum þáttum eft-
ir því sem við á. Frumvörp um
breytingar á viðkomandi íslenskum
lögum vei;ði tekin til meðferðar í
fagnefndum þingsins jafnskjótt og
þau verði tilbúin. Stjórnarandstað-
an tekur fram í tilskrifi sínu að það
er hennar vilji að málin verði lögð
fram sem sérstök þingmál en ekki
í „bandormsformi".
Formenn þingflokka stjórnar-
andstöðu vilja að ríkisstjórnin leggi
sem fyrst fram skrá yfir öll frum-
vörp sem fylgja þurfa EES-samn-
ingunum og gerð verði grein fyrir
hvaða frumvörpum yrði frestað til
síðari tíma og hvers vegna. Ríkis-
stjórnin geri grein fyrir hvenær lagt
verði fram heildaryfirlit í íslenskri
þýðingu yfir þær tilskipanir og regl-
ugerðir og þau boð og lög sem
vænta megi frá Evrópubandalag-
inu; „acquis communitarie“, ásamt
íslenskri þýðingu á úrskurðum EB-
dómstólsins sem eru hluti af EES-
samningnum.
Gert er ráð fyrir því að nefndir
starfí í sumar eftir því sem þörf
krefji. Forsætisnefnd hafi yfirum-
sjón með nefndarstarfi og vinnu-
hraða í sumar. Þing komi saman í
september. Þá verði EES-samning-
ur og frumvörp og öll hliðarfrum-
vörp tilbúin og síðan tekin til um-
ræðu.
Össur Skarphéðinsson, formaður
þingflokks Alþýðuflokksins, sagðist
fyrir sitt leyti geta fallist á að hið
umrædda þinghald til að afgreiða
EES-samninginn og mál honum
tengd yrði ekki haldið fyrr en í sept-
ember. En þó því aðeins að það
lægi alveg skýrt og ótvírætt fyrir
af hálfu stjórnarandstöðunnar að
þessi mál yrðu afgreitt fyrir sept-
emberlok.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
vildi ekki að svo stöddu tjá sig um
tillögur stjórnarandstöðunnar,
kvaðst myndu skoða þetta mál í
rólegheitum. Geir H. Haarde, for-
maður þingflokks sjálfstæðis-
manna, vildi einnig spara sér allar
yfirlýsingar fyrst um sinn; það
væri nauðsynlegt að athuga og
ræða nánar hvað fælist í þessum
hugmyndum og hvernig stjórnar-
andstæðingar hugsuðu sér útfærsl-
una.
EES-samningarnir verða vænt-
anlega ræddir utandagskrár í dag