Morgunblaðið - 31.05.1992, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1992
eftir Urði Gunnorsdóttur. Myndskreyting: Ragnor Óskarsson
Gárungarnir tala um Tyrkjarán hið síðara en þrátt fyrir að þeir Tyrkir sem nú eru á ferð
ógni hvorki lífi né limum íslendinga, er full ástæða til að taka atlögu þeirra alvarlega.
Þeir hafa gert tilraun til þess að fá íslensku stafina ð, þ og ý fellda út úr alþjóðlegum
stafastöðlum fyrir þrjá tyrkneska stafi. En þó að nú sé tekist á um stafi, snýst
barátta íslendinga um annað og meira, stöðu íslenskunnar í upplýsingamiðlun
framtíðarinnar, sem öll mun fara fram í tölvukerfum. Takist ekki að
halda íslenskum stöfum inn í tölvu- og rafeindastöðlum framtíðarinnar,
er það alvarleg atlaga að íslensku máli og menningu.
eimurinn er að
rafeindavæð-
ast. Gamla
fullyrðingin
um rafeinda-
þorpið mikla,
þar sem allir
era í tölvusam-
bandi og öllu
er stjómað með
tölvum, er ein-
faldlega að
rætast,“ segir Friðrik Sigurðsson,
formaður Samtaka hugbúnaðar-
fyrirtækja. „Því verða íslendingar
að gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að hafa áhrif þegar
teknar era ákvarðanir um stafa-
töflur fyrir tölvur, rafeinda- og
fjarskiptatæki. Við erum að vakna
upp við nýja tækni og ný tæki þar
sem ekki er gert ráð fyrir íslensk-
um stöfum. Ahrif þess gætu orðið
víðtækari en okkur grunar nú.“
Tekist á um stafatöflur
En lítum fyrst á hvað vakti þjóð-
ina upp af værum blundi, atlögu
Tyrkja að íslensku stöfunum. Það
sem íslendingar og Tyrkir takast
á um, er sæti í stafatöflum. Stafa-
tafla er lýsing á því hvernig rittákn
era geymd í tölvum. Hvert rittákn
fær tiltekið sæti í tölvunni og um
leið tölulega samsvöran. Tölulega
samsvörunin er geymd í tölvunni
sem bitarana. Það fer eftir fjölda
bita í rununni, hversu mörg rittákn
komast fyrir í töflunni.
Nú liggur fyrir til atkvæða-
greiðslu hjá Alþjóðasambandi
staðlastofnana (ISO)j, frumvarp
um svokallaða alheimstöflu (DIS
10646). Þar er hver stafur táknað-
ur með 4 bætum (32 bitum) og í
töflunni rúmast því rúmlega fjórir
milljarðar rittákna. Fram að þessu
hafa aðallega verið notaðar töflur
þar sem rittákn eru táknuð með 8
bitum. Til eru nokkrir alþjóðlegir
8-bita staðlar þar sem íslenskir
stafir eru hafðir með. Einn þeirra
er kallaður latínuleturstafla nr. 1.
Þar era allir stafir enska stafrófs-
ins og að auki nær allir stafir sem
notaðir era í Vestur-Evrópu, t.d.
íslensku stafirnir þ, ð og ý.
I frumvarpinu um fyrrnefnda
alheimstöflu er gert ráð fyrir að
latínuleturstafla nr. 1 falli inn í
alheimstöfluna á tiltölulega ein-
faldan hátt. Sá hluti alheimstöfl-
unnar verður mjög mikiivægur og
því vilja flestar þjóðir að sjálfsögðu
tryggja að sérstakir stafir sem
notaðir eru í þeirra tungumálum
verði þar með. Þess vegna hefur
tyrkneska staðlastofnunin lagt
fram tillögu um það að fella út sex
íslenska stafi (Þ,þ, Ð,ð og Ý,ý) úr
þeim hluta alheimstöflunnar sem
er eins og latínuleturstafla 1 og
setja tiltekna tyrkneska stafi í
staðinn. Tyrkneska staðlastofnun-
in hefur sent greinargerð til þeirra
aðildarþjóða sem greiða atkvæði
um staðalfrumvarpið og einnig
beitt utanríkisþjónustu sinni til
þess að vekja athygli á málinu.
Ástæða þess að Tyrkir leggja
til að.þessir þrír stafir verði felldir
út, er sú hversu fáir nota þá. Tákn-
ið þ er aðeins til í íslensku, rúna-
letri og fomensku svo vitað sé, ð
er til í íslensku, færeysku og forn-
ensku og ý í íslensku, færeysku
og tékknesku. Aðrir stafir, svo sem
ö, æ og é, þekkjast i mun fleiri
málum og því er meiri þrýstingur
á að halda þeim inni í sértöflunum.
Best að vera á fyrstu síðu
„Aðalbaráttan snýst um að
halda íslensku stöfunum inni í að-
alstafatöflunni. Ef þeir eru þar
ekki, leiðir það af sér óþarfa auka-
kostnað við framtíðartölvuvæðingu
þjóðarinnar," segir Þorvarður Kári
Olafsson, verkefnisstjóri hjá Staðl-
aráði Islands.
Til er aragrúi stafataflna, því
framleiðendur hafa lítið samstarf
haft um gerð þeirra. „Stafatöflur
verða til hjá einstökum fyrirtækj-
um og opinberir staðlar, t.d. um
slíkar töflur eru oftar en ekki við-
urkenning á orðnum hlut,“ segir
Friðrik Sigurðsson. Oftar en einu
sinni hefur Alþjóðasamband staðl-
astofnana reynt að samræma sta-
fatöflurnar en það hefur ekki te-
kist fyrr en nú. „Það er í raun
aðdáunarvert hvernig tókst til, allt
stefndi í að niðurstaðan yrði tvær
töflur en sem betur fer tókst að
samræma þær,“ segir Þorvarður
Kári. Samræmda stafataflan er
geysistór, auk nútíma ritmáls verð-
ur pláss í henni fyrir t.d. rúnir og
hýróglýfur. Þorvarður Kári segir
að líkja megi töflunum við síður í
bók þar sem fyrsta síðan eða
grunntaflan sé langmest notuð.
Aðurnefnd latínuleturstafla nr. 1
sé á fyrstu síðu, þar með taldir
íslensku stafirnir, en tyrknesku
stafimir séu í latínuleturstöflu nr.
5, eða á annarri og þriðju síðu
ásamt stöfum úr kýrillíska letrinu.
Einfaldast sé að þýða gögn sem
séu á fyrstu síðu á milli þeirra
kerfa sem nú eru í notkun og þeirra
sem byggð verða á samræmdu sta-
fatöflunni. Séu stafirnir í „afkim-
um“ töflunnar margfaldist kostn-
aðurinn við þýðingar milli kerfa.
Núverandi útgáfa samræmdu
stafatöflunnar var kynnt í janúar
á þessu ári. Tyrkir gerðu þegar
athugasemdir og í febrúar sendu
þeir breytingartillögur til þeirra
aðildarþjóða sem greiða atkvæði.
íslendingar fréttu ekki af tilburð-
um Tyrkja fyrr en í byijun apríl.
Frá þeim tíma hefur Staðlaráð Is-
lands haft samband við sömu aðila
og Tyrkimir. „Tyrkirnir neita að
samþykkja staðalinn óbreyttan og
ýja að því að vilji aðildarþjóðir eiga
viðskipti við þá ættu þær að íhuga
breytingartillögurnar. Mótrök okk-
ar era þau að breytingartillögur
þeirra séu tæknilegs eðlis sem þýði
að minnsta kosti hálfs árs töf á
samþykkt staðalsins. Þá geti þær
umræður sem fari af stað, verði
staðallinn ekki samþykktur, orðið
nær óendanlegar. Að síðustu bend-
um við á að latínuleturstafla nr. 1
sé gra'nnur samevrópskrar stafa-
töflu. Við töldum ekki rétt að rök
okkar væru einungis af þjóðlegum
toga, þó það liggi auðvitað að baki
óskum okkar.“
Islendingar
vöknuðu upp viö
vondan draum
er Tyrkir lögðu til
að að þrír ís-
lenskir stafir
yrðu felldir út úr
grunntöflum al-
þjóðlegra stafa-
taflna. Ljóst er
að framundan er
mikið verk, ef
halda ó íslensk-
um stöfum inn í
öllum tölvu- og
rafeindastöðlum
framtíðarinnar.
Sex með, tveir á móti
Af aðildarþjóðum ISO greiða 25
atkvæði og eru íslendingar ekki
þeirra á meðal þar sem þeir eru
aðeins áheymarfulltrúar. At-
kvæðagreiðslan fer fram skriflega
og stóð yfir frá því í janúar og
lauk 30. maí. Úrslita atkvæða-
greiðslunnar er ekki að vænta fyrr
en um miðjan júní og segir Þor-
varður Kári enga leið að gera sér
grein fyrir niðurstöðunni nú. „Eina
vitneskjan sem við höfum er sú
að nú þegar hafa tvær þjóðir fellt
tillögu að alheimstöflunni en sex.
samþykkt. Um hin löndin 17 vitum
við lítið sem ekkert. Við teljum
okkur eiga vísan stuðning Norður-
landaþjóða, en erum óviss um af-
stöðu Austantjaldsþjóða og
stærstu aðilana að ISO; Bandaríkj-
amanna og Japana. Annað hvort
verður tillagan samþykkt með
mjög litlum breytingum eða henni
verður hafnað, og þá ekki endilega
á forsendum Tyrkja. Fleiri þjóðir
gætu haft athugasemdir, og þá við
önnur atriði en Tyrkirnir. Verði
tillagan að alheimstöflunni felld,
fer næsta ár í að komast að sam-
komulagi um deiluatriði, þar á
meðal milli íslendinga og Tyrkja.
Þá er einnig mögulegt að sett verði
á fót ný nefnd til að gera tillögur
að nýrri töflu.“
En hvenær svo sem ný alheims-
tafla verður samþykkt, er Ijóst að
miklar breytingar þarf til að hægt
verði að nota hana í þeim tölvum
sem nú eru til. Þorvarður Kári
segir að fyrst um sinn verði stafa-
töflurnar samhliða í tölvunum og
þýða verði á milli þeirra. Verði ís-
lensku stafimir á fyrstu síðu, verði
slíkar þýðingar tiltölulega einfald-
ar, en nái tillaga Tyrkja fram að
ganga, leiði það til óhemju kostn-
aðar fyrir íslendinga. Það sé hins
vegar ljóst að á meðan breytingar
séu að ganga yfir megi vænta alls
kyns vandamála t.d. í sambandi
við útprentun.
Friðrik Sigurðsson telur að
óhætt sé að tala um kostnað í
milljörðum talið, Iendi íslenskir
stafir í afkimum stafataflna. Laus-
lega áætlað sé kostnaður við að
breyta hverri tölvu um 10.000 kr.
Nú séu til um 50.000 tölvur í land-
inu og ekki sé fjarri lagi að ætla
að þær verði helmingi fleiri eftir
áratug.
HVAD ER STADALL?
STAÐLARÁÐ íslands heyrir undir Iðntæknistofnun. Það er
fulltrúi fyrir íslenskt stöðlunarstarf á alþjóðavettvangi og mið-
stöð stöðlunarstarfs á íslandi, lyá samtökum, stofunum og
einkaaðilum. Það er ekki stjórnvald, heldur þjónustuaðili. En
hvað er staðall?
Staðall er sérstök gerð opinbers
skjals sem byggt er á sam-
komulagi hagsmunaaðila og
staðfest af viðurkenndum aðila;
hér á landi Staðlaráði íslands. I
skjalinu era gefnar reglur, leið-
beiningar eða eiginleikar fyrir
verki eða afrakstur þeirra, ætl-
aðar fyrir endurtekna notkun.
Markmiðið með staðli er að ná
sem mestri samskipan á því sviði
sem um ræðir.
Staðlar eru ekki reglugerðir.
Öllum er frjálst að nota þá en
staðlar eru til þess gerðir að fólk
sjái sér hag í því. Staðlar eru
víða notaðir. Eins og fram kemur
í greininni eru þeir mikið notaðir
í sambandi við tölvur en einnig
má nefna stærð umslaga sem
er stöðluð, innstungur og ljósa-
perur, auk þess sem notkun
staðla er að aukast t.d. í fast-
eignaviðskiptum.
n