Morgunblaðið - 14.06.1992, Blaðsíða 10

B__
.. MORGÚNBLADIÐ SUNNUDA'GUR 14. .JÚXÍ 1992. .
Eftir Birgi Ármannsson
AÐRAR Evrópuþjóðir geta nálgast menningararf sinn
með því að virða fyrir sér fornar hallir og hof, kirkj-
ur, höggmyndir og önnur listaverk frá liðnum öldum.
Það er hins vegar afar stutt síðan Islendingar fóru
almennt að byggja úr varanlegnm byggingarefnum
og skapa myndlist, sem varðveist hefur. Forfeður
okkar reistu sér hins vegar minnismerki með orðum
og tungumáiið skipar líklega mikilvægari sess meðal
íslendinga en flestra annarra þjóða. En til þess að
varðveita tunguna þarf stöðugt að vera á verði gagn-
vart málspjöllum og jafnframt að hlúa að nýrækt-
inni. Um þessar mundir er verið að safna stofnfé í
Málræktarsjóð, sem ætlunin er að nota til að styrkja
ýmiss konar málræktarstarf í framtíðinni. Hlutverk
þessa sjóðs verður því að rækta málgarðinn og reyta
arfann, sem þar er að finna.
SJnfifet fxf t
yjuifi» M 3irtf«aw
&****•
:=íŒs;
PífW» y

lut wfa (»’i 6r«t<

htv 40 atafiat o íLTíWU
e>* ■*«« »« ðUqsS*
’l'cjfjlw'«tií&>o>u( Wítansaiv

»>!* »
oti
«1» JKIi

»piot/þ2« öíH
(ui/ f»»p«nnwv ««K»

r, g'fltiiVonariVíii Þ«fi fíÞftW-s' ■ &■««/{,
i jSrtl /!»*»»« «"0* »*«« Þafe
(asiir SSelpifet Orinuf ttt rðf a pt& «r Dfyfe
tu-a ÖWáftttf/ $ bf?4 SBrtó? fUÖiðy' þptt bwKi
» ý4«»»KO^-
/rft<»*t3K»aMV)ww(.tMrMiMiw/
■ fe fttöl« IxiiIW Otumil «Ste!ti»tia
m(. (irm t>»i»tMU» S&mowis* IKMiu)»
CiHoBftrtmfli n«»<S,itfwí m.itlw D-iqv..........
• «* JtiettfUttMr «ato/ {*«*I.(»ot/. {*» (, **•>«>.
ilftoflHDuWimii Ct»ipa« r.
XXII. Sopífulc.
«3ttni«Sri*irwnt Sicf.f.frtm
I<»»taarct«fílitttati,ííi/{»t bnltl œ»et«nicl5í.P
cl dio efln’t'p Þ'i / ®f ntr fptfl ticncmi
ct £, «iótr{»i pcr ct etlnws cttjnba Úcck/!
„ JctÞitlf »i» a»3Kt<>(i>.«0» a Sfjitttii/Srt fkik, œtS,
, ,»oJ7«fu>f þtclfa eitmcp'/ ro> t.H P««m H tfui E,.w,v,
p/irpictfl/ tii (4>«fi eftmolpi/ iwt ticSCtitnr Jxma, —
(ftlfl 3rc«rilHir nam (BfliiK'iC f. Potftctnct trotT«c/
■lanoö' m» Ooratriiirt miiJlirailfíJiw^iaff r»i>Pt
tOiirtciM /3cgu>low {xt f, pfttta fmifi.t ft —
„tgif»fotS> WiortM tt cili PotgtlOl O, ©listis
lítiria / fx'iro (■ »m?)>lgi>eitiiiat. C»ii«iiir£ptitft.ui,
I,Ð. *if« ei«eotnrp» / J>f»io s. ca Cctanotiom
f»tf>
rð!ö-
f<puöw
.jpiirf/m e«WI«'
mitíottt JDötffctsptoríarow SJtfri^ftí/pMtrsœror*
5> efC'cOot 0! 1(1100» fflat pdgc tcoíJfiogMf Jxot«j
, atfini Kovíi rt atfi Jxnltcrguftjiiit e>trt»lp« rat
i/ þriivo f. »» CWotr o Stofl>olBiT,nat(í Corfotlstl. Ktt^aUc,
5 ...

Málræktarsjóður var
formlega stofnaður á
útmánuðum 1991 en
þá hafði um margra
ára skeið verið unnið
að stofnun hans að
frumkvæði Baldurs
Jónssonar, forstöðumanns Islenskr-
ar málstöðvar. Um þessar mundir
leitar stjóm sjóðsins til fyrirtækja,
stofnana og almennings vegna
stofnframlaga í hann en allt fé, sem
berst fyrir árslok 1992, telst
stofnfé. Nú eru um 6,5 milljónir
króna í sjóðnum en samkvæmt
skipulagsskrá er stefnt að því að
stjórnin hafi alls safnað 50 milljón-
um um áramótin. Jafnframt er við
það miðað, að ríkið leggi fram jafn
háa upphæð. Þannig gerir skipu-
lagsskráin ráð fyrir að stofnfé verði
allt að 100 milljónir króna. Hug-
myndin er sú, að stofnfé verði ekki
skert, heldur verði nýjum framlög-
um sem til hans berast og vaxta-
telqum varið til styrkveitinga. Ef
söfnun stofnfjár gengur vel, er ljóst
að þar getur árlega verið um veru-
legar upphæðir að ræða.
Samkvæmt skipulagsskrá á Mál-
ræktarsjóður að beita sér fyrir og
styðja hvers konar starfsemi til efl-
ingar íslenskri tungu og varðveislu
hennar. Því markmiði á hann að
ná með því að sinna eftirtöldum
verkefnum:
1. Styrkja fjárhagslega nýyrða- og
íðorðastarf í landinu.
2. Styrkja starf orðanefnda, sem
vinna að þýðingum á tæknimáli eða
sérhæfðu máli.
3. Styrkja fjárhagslega' útgáfu
handbóka og leiðbeininga um mál-
notkun.
4. Styrkja útgáfu orðabóka.
5. Veita einstaklingum, samtökum
og -stofnunum viðurkenningu fyrir
málvöndun og málrækt.
6. Styrkja með fjárframlögum
hvers konar framtak sem verða má
til að stuðla að eflingu íslenskrar
tungu og varðveislu hennar.
Baldur Jónsson, stjórnarformað-
ur Málræktarsjóðs, sagði í samtali
við Morgunblaðið 6. júní, að hug-
myndin væri ekki sú, að sjóðurinn
stæði undir öllum kostnaði vegna
ofangreindra verkefna, en ljóst
væri að hann gæti víða komið að
liði. Einkum gæti hann nýst þegar
fjármagn vantaði með litlum fyrir-
vara til verkefna, sem ekki væri
fyrirfram ákveðið hver ætti að
kosta. Einnig kom fram í samtalinu
að engir aðrir sjóðir hér á landi
teldu sér skylt að styrkja málrækt-
arstarf af þessu tagi og hefði það
staðið mörgum þörfum verkefnum
fyrir þrifum.
Morgunblaðið ræðir í dag við
nokkra menn, sem tekið hafa þátt
í málræktarstarfi, þó með misjöfn-
um hætti sé. Þá ræðir blaðið við
tvo orðanefndarmenn, sem á marg-
an hátt eru að fást við svipuð verk-
efni, þótt fræðigreinar þeirra séu
afar ólíkar.
ÖRN BJARNASON
Fámennar stéttir
þurfa mest á
stuðningi að halda
Örn Bjarnason, yfirlæknir og formaður
íðorðanefndar læknafélaganna, segir að
ef Málræktarsjóður hefði verið kominn fyrr til
sögunnar, hefði starf nefndarinnar sennilega
gengið mun hraðar fyrir sig en raun bar vitni.
Hann segir að sjóðurinn muni nýtast orða-
nefndum innan fámennra stétta best, enda
hafi þær meiri þörf fyrir stuðning en til dæm-
is læknar. Starf þeirra muni þó einnig koma
til góða í íðorðastarfi lækna, enda þurfí þeir
oft að sækja heiti og hugtök til annarra fræði-
greina.
Öm segir að rík hefð sé fyrir íðorðastarfi
meðal íslenskra lækna. Hefðina megi rekja
allt til stofnunar Læknablaðsins árið 1915 og
sto’fnandi þess, Guðmundur Hannesson, hafi
einnig tekið saman íslensk líffæraheiti, sem
einkum hafí falist í þýðingum úr latínu, og
síðar íslensk læknisfræðiheiti, þar sem íslensk-
uð hafí verið heiti úr dönsku og ensku, auk
latínu og grísku.
Hann segir að um 1980 hafí íðorðanefnd
lækna hafið störf og hún hafi átt nána sam-
vinnu við íslenska málstöð síðan. Hún hafí
meðal annars tekið saman íðorðasafn með um
35 þúsund uppflettiorðum, sem út hafí komið
á árunum 1985 til 1989. Síðan þá hafí nefnd-
in unnið að endurskoðun á líffæraheitum
Guðmundar Hannessonar með það fyrir augum
að búa til nýjan orðaforða fyrir fósturfræði
og vefjafræði. Búast megi við að það rit komi
út síðar á þessu ári eða því næsta.
Að sögn Amar nota læknar í raun tvenns
konar mál, annars vegar hálfgert hrognamál
með erlendum slettum og eins konar skamm-
stöfunum þegar þeir tali hver við annan, en
hins vegar vandaðri íslensku þegar þeir skrifí
um fræðileg efnj. Á því sviði hafi mikið áunn-
ist á undanfömum áratugum, til dæmis í sam-
bandi við skrif í Læknablaðið. Hins vegar sé
einnig mikilvægt að stuðla að því að læknar
geti gert sig skiljanlega við sjúklinga og að-
standendur þeirra og tali þá mannamál.
GUÐMUNDUR ÓLAFSSON
Viljum geta talað um
hagfræði á góðrí
íslensku
Guðmundur Ólafsson fjármálastjóri Hag-
virkis á sæti í orðanefnd viðskiptafræð-
inga og hagfræðinga. Hann segir að eðlileg-
asta aðferðin til að hlúa að starfí orðanefnd-
anna sé að byggja upp sjóð, sem geti stutt
við bakið á þeim fjölmörgu, sem starfí að þess-
um málum í sjálfboðavinnu.
Guðmundur segir, að hugtök og hugtaka-
kerfi hagfræðinnar séu alþjóðleg og undir
miklum engilsaxneskum áhrifum. Vandasamt
sé að fínna þeim góðan íslenskan búning og
það geti torveldað notkun þeirra. Hann segir
að á þessu sviði hafí nokkuð gætt hrárra þýð-
inga, þar sem orðin séu vissulega íslensk hvert
fyrir sig, en textinn í heild hins vegar óskiljan-
legur.
„Við viljum tala um fræðigrein okkar á
hljómmikilli og réttri íslensku, sem er skiljan-
leg öllum almenningi,“ segir Guðmundur. „Og
því þurfum við í raun að flytja hugtökin inn
í landið eins og vaming. Við þann innflutning
verður auðvitað að gæta þess að íslensku heit-
in geti komið merkingunni til skila og um leið
að þau falli að málkerfinu." Hann segir að
orðanefndarmennimir líti ekki á sig sem neina
mállögreglu, heldur geri tillögur um orð, sem
vonandi kalli á aðrar og betri tillögur.
Að sögn Guðmundar er orðanefndin nú að
fara í gegnum helstu greinar hagfræðinnar
og skyldra fræðigreina og fínna hugtökum
þeirra íslenskan búning. Stefnt sé að því að
gefa niðurstöðumar út á bók í lok þessa árs
eða í byijun þess næsta. „Við þurfum líklega
að ganga með betlistaf milli manna vegna
þessarar útgáfu, því hér er auðvitað ekki um
eiginlega markaðsvöru að ræða þó við séum
að fjalla um markaðinn. Okkur hagfræðingum
er ljóst mikilvægi þess að þetta nauðsynlega
starf fái fjárhagslegan stuðning, en jafnframt
vitum við um hætturnar, sem fylgja of miklum
ríkisafskiptum. Þess vegna teljum við eðlileg-
ast að byggður verði upp sjóður, sem geti stutt
við bakið á sjálfboðavinnu á þessu sviði,“ seg-
ir Guðmundur.