Morgunblaðið - 14.06.1992, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 14.06.1992, Blaðsíða 21
1 w 20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JUNI 1992 t MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JUNI 1992 21 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Ritstjórnarfulltrúi Árvakur h.f., Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Björn Vignir Sigurpálsson. Ritstjóm og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111- Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar- gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. ( lausasölu 110 kr. eintakið. Lífskjör sótt í sjó Fiskimiðin umhverfis landið eru mikilvægustu auðlindir Islendinga. Sjávarútvegurinn hef- ur að stærstum hluta staðið und- ir efnahagslegum framförum og lífskjörum þjóðarinnar á þessari öld. Engin lagasetning hefur markað önnur eins tímamót í samfelldri baráttu okkar fyrir efnahagslegu sjálfstæði og land- grunnslögin um vísindalega vemdun fískimiðanna árið 1948. Á grunni þeirra laga var fískveiði- landhelgin færð út í 4 mílur 1952, 12 mílur 1958, 50 mílur 1972 og 200 mflur 1975. Með síðustu út- færslunni var erlendum fiskveiði- flotum nær alfarið stuggað af veiðislóð hér við land. Engu að síður höldum við sjó- mannadag, sem er séríslenzkt fyrirbrigði, í skugga alvarlegra tíðinda. Vísindamenn Alþjóða hafrannsóknaráðsins telja nauð- synlegt að skerða þorskveiðiheim- ildir um 40% í a.m.k. þrjú ár, til að ná stofninum upp í fyrri styrk. Sem dæmi um þróunina síðustu áratugi skal minnt á að hrygning- arstofn þorsksins, sem var yfír milljón tonn, þegar við færðum út í fjórar mílur, er í dag aðeins rúmlega fímmtungur af þeirri stærð, að mati fískifræðinga. Aðstæður í lífríki sjávar, sem við ráðum ekki við, hafa að sjálf- sögðu áhrif á stofnstærð nytja- fiska. Staðreynd er engu að síð- ur, að fískstofnar hafa nýtingar- mörk, sem verður að virða, ef ekki á að skerða höfuðstólinn. I þeim efnum þarf sá dýrkeypti lærdómur, sem yfír þjóðarbúskap- inn gekk með hruni Norðurlands- síldarinnar, að vera okkur víti til varnaðar. Og víst er vandinn ærinn. Ef farið verður að ráðum físki- ráðgjafanefndar Alþjóða haf- rannsóknaráðsins metur Þjóð- hagsstofnun framhaldið svo, að heildarútflutningstekjur dragist saman um 10-12% eða um 13-15 milljarða króna. Atvinnuleysi gæti aukizt í 4-5% að dómi sömu stofnunar. Þorsteinn Pálsson, sjávarút- vegsráðherra, sagði nýlega, að íslenzka sjávarútvegssamfélagið hefði áður horft fram á erfíða tíma og tekizt að rétta úr kútn- um. Til þess að ná því marki við núverandi aðstæður verða allar starfsstéttir að takast á við vand- ann — og leggja allar árar út — enda snertir hann hvert manns- barn í landinu. Það þarf að aðlaga veiðar og vinnslu að þeim veruleika sem við blasir í lífríki sjávar. Það þarf að beina veiðisókn í ríkara mæli 'í vannýtta stofna. Það þarf að vinna hráefnið í sem verðmætasta vöru. Það þarf að styrkja mark- aðsstöðu sjávarvöru erlendis, m.a. með þátttöku í EES. Það þarf jafnframt að breyta óbeizluðu vatnsafli í verðmæti, störf og lífs- kjör, í ríkara mæli en nú er gert. Og síðast en ekki sízt þarf að virkja þá menntun, þekkingu og hvata til framtaks, sem í fólkinu býr, með því að bæta starfsum- hverfi atvinnulífsins í landinu. Úr röðum sjómanna og ann- arra, sem starfa við sjávarútveg heyrast nú þær raddir, að físki- fræðingar séu á rangri leið í rann- sóknum sínum og að ekki sé hægt að byggja eingöngu á mati þeirra á stöðu fískistofna. Sumir þeirra, sem þannig tala hafa langa reynslu af sjómennsku og fískveiðum og skoðanir þeirra ber að virða. En í þeim umræðum, sem fram hafa farið til þessa, hafa hvorki þeir né skoðanabræð- ur þeirra, sem starfa á öðrum sviðum sjávarútvegs, sett fram svo sannfærandi röksemdir að dugi til þess að ýta röksemdum og aðvörunum fískifræðinga til hliðar. Áhættan sem fólgin er í því að hlusta ekki á ráð fískifræðinga er margfalt meiri en sú áhætta, sem við tökum með því að fara að þeirra ráðum. Niðurskurður þorskveiða þýðir umsvifalaust verulega kjaraskerðingu hjá sjó- mönnum en hún leiðir á skömm- um tíma til kjaraskerðingar hjá þjóðinni allri. Og hvað sem öðru líður geta sjómenn fagnað þeim umskiptum, sem orðið hafa á kjörum þeirra á þessari öld. Sjó- mannastéttin sem slík er nú ein hæsta launaða starfsstétt á ís- landi, þótt auðvitað sé mikill launamunur innan stéttarinnar. Það eru dimmir skýjabakkar á himni íslenzks sjávarútvegs. En það er ævinlega sól að skýjabaki. I þeirri trú að þjóðinni takist að snúa vörn í sókn og vinna sig út úr vandanum sendir Morgunblað- ið sjómönnum um land allt heilla- óskir á hátíðisdegi þeirra. r ÞAÐ ER O O «deginum ljós- ara að sú pólitíska skipting sem Popper talar um hefur gengið sér til húðar hér á landi einsog víða ann- ars staðar enda er svo komið að flest mikilvægustu málin eru þver- pólitísk og verða ekki leyst með gömlum flokkaformúlum; hvorki fískveiðistjórriUnin, umhverfisvand- inn, viðskiptafrelsið, landbúnaðar- málin né vandamál velferðarríkisins að öðru leyti. Það er þá helzt okkur fínnist minni líkur á íþyngjandi sköttum þegar hægri sinnaðir stjómmálamenn eru við völd en þeir sem líta á tekjur og eignir borgaranna eins og hvem annan varasjóð handa ríkinu. Samt höfum við horft uppá það að hægri menn ganga framfýrir skjöldu og auka álögur á einstaklinga vegna óráðsíu í stjómun og raska eignarétti að geðþótta sínum einsog gerist þegar menn selja óveiddan físk í sjó, svo- kallaðan kvóta, án þess „sölumenn- irnir“ eigi hann. Þessi margumdeilda stjórnun hefur tekizt illa einsog oft hefur verið rætt um í Morgunblaðinu, og þá ekkisízt í þessum dálkum. Hún hefur ekki ýtt undir betri nýtingu fisks en áður, eða fullvinnslu hans, heldur hefur hún beinlínis orðið til þess að tugum þúsunda tonna hefur verið fleygt í sjóinn og magnfiskur fluttur óverkaður í gámum til út- flutnings án þess unnið sé til gæða en verkun og vinnsla hér heima hlýtur að vera markmiðið og þá hefði þurft að lækka fremur tolla á fullunnum fiski til Evrópu en óunnum einsog ég hef áður komið að í þessum pistlum við lítinn fögn- uð. Ándspænis takmarkaðri auðlind HELGI spjall hljótum við að leggja höfuðáherzlu á gæði og útflutningsverð- mæti. Það er svo álita- mál hvort rétt er það sem segir í annars fróðlegu riti umhverf- isráðuneytisins, ísland, umhverfi og þróun (1992) en þar er komizt svo að orði að „stjómun á fiskveiðum hér við land hefur skilað betri árangri en þær aðferðir sem beitt hefur verið annars staðar“, þótt vafalaust sé unnt að renna einhverj- um stoðum undir þá fullyrðingu, að „takmarkanir á afla hafa einnig leitt til þess að meira er vandað til framleiðslu fískafurða og ýmsar nýjungar hafa komið fram. Verð- mæti hefur aukizt þrátt fyrir minna hráefni" (125.-126. bls.). Nú skiptir öllu að áfram sé hald- ið á sömu braut og hér er lýst. Og ef við seljum raforku til útflutnings um strengi verðum við jafnframt að tryggja rækilega atvinnuupp- byggingu í landinu sjálfu og renna stoðum undir ný fyrirtæki sem byggja á þessari dýrmætu eign okkar, orkunni. Við eigum einungis að flytja afgangsorkuna út; það sem við getum ekki fullnýtt hér heima. Atvinna fólksins í landinu skiptir höfuðmáli. Það er einkenni nýlenduþjóða að flytja út hráefni en ekki fullunna gæðavöru. Við mættum vel huga að því Danir og Svisslendingar eru einna ríkastir Evrópuþjóða, ekki vegna hráefnisútflutnings eða sér- stakra gæða’í Danmörku og Sviss heldur vegna ræktunar og höfuðá- herzlu á útflutning sérfræðiþekk- ingar og þeirrar sannfæringar sem einkennir alla framleiðslu þessara þjóða, að mikil verkþekking og tæknikunnátta létti undir og auki --------------------------I------- gæði. En við höfum ekki enn lært að vera gæðaþjóð að þessu leyti. Ég vek athygli á því sem stendur í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins 3. maí sl. — en af því ættum við að draga réttar ályktanir: „Ef það er rétt, að bandarískt efnahagslíf sé orðið svo nátengt efnahagskerf- um annarra þjóða að tæpast er hægt að ræða um það sem afmark- aða einingu, á það ekki síður við um örsmátt efnahagskerfi eins og okkar. Erum við almennt á réttri leið? Við erum fyrst og síðast hrá- efnissalar. í yfírliti yfír útflutning Bandaríkjamanna til Japans og út- flutning Japana til Bandaríkjanna kemur fram, að Bandaríkjamenn flytja helzt út hráefni til Japans en Japanir fullunna tæknivöru til Bandaríkjanna. Sumir halda því fram að af þessum sökum séu Bandaríkin að verða í efnahagslegu tilliti japönsk nýlenda. Erum við að verða nýlenda Evrópubandalagsins vegna þess að útflutningur okkar þangað er að töluverðu leyti óunn- inn fískur og að mest öll verðmæta- aukningin verður þar en ekki hér?“ Þetta minnir á þá spá brezka utanríkisráðherrans, Anthony Cros- lands, þegar hann undirritaði físk- veiðisamninginn við okkur í Osló 1976 og átti fyrir bragðið undir högg að sækja heima í kjördæmi sínu Grimsby en þá hélt hann því fram að Hull og Grimsby risu síðar úr rúst og yrðu blómleg fiskiðnaðar- héruð vegna þess að Islendingar mundu selja óunnið fiskhráefni í miklu magni til þessara gömlu höf- uðstöðva brezkrar togaraútgerðar. M. (meira næsta sunnudag.) IREYKJAVIKURBREFI HAUST- ið 1990 er ijallað um íslenskan landbúnað, og bent á nauðsyn þess að í stað ofstjómunar opin- berrar forsjár ættu bændur að geta framleitt eins og þeir vildu en bæru sjálfir ábyrgð á fram- leiðslunni. Þá væri líklegt að hún yrði helst þar sem hún væri hagkvæm- ust. En þessi þróun yrði að verða á ein- hveiju árabili og með mannúðlegum hætti. En hvað sem því liði væri nauðsynlegt að auka hagkvæmni innan kvótakerfís land- búnaðarins, og þá ekki síst þess kvótakerf- is sem mjólkurframleiðendur búa við en mikið hefur áunnist í þeim efnum; þ.e. að laga landbúnaðarframleiðsluna að inn- lendri þörf þótt mikið sé enn ógert. Mat- væli eru enn of dýr miðað við nágranna- löndin og nauðsynlegt að færa verðlagið niður ef unnt er en það verður að sjálf- sögðu ekki gert nema með mikilli hagræð- ingu og einhverri samkeppni á markaðn- um. Neytendur kunna að meta slíka sam- keppni og enginn vafí er á því að íslensk- ar landbúnaðarvörur gætu mætt ákveðinni samkeppni erlendis frá, að minnsta kosti hvað gæði snertir. Framleiðsla íslenskra bænda hefur ekki verið í neinum tengslum við neysluþarfir landsmanna. Almenningi blöskrar verðið og hann gerir háværar kröfur um fijálsan innflutning á landbúnaðarvörum. „Þeir sem kunna að yrkja jörðina gjalda fyrir hina sem kunna það ekki,“ segir í Reykja- víkurbréfinu. „Niðurgreiðslur eru letjandi viðskiptahættir, útflutningsbætur þyrnir í augum skattgreiðenda og neytenda og kvótakerfið illa þokkað af öllum eins og kvótakerfi eru yfirleitt, bæði á sjó og landi, því þau vinna gegn frelsi og sam- keppni, eru ósanngjöm og stundum sið- laus, vernda hagsmuni sumra en ögra hagsmunum annarra. Þau eru yfirleitt hallærisleg málamiðlun, þrautalending, en ekki framtíðarúrlausn." Þá er á það bent að bændur hafi verið hafðir að féþúfu og fjármunum þeirra ver- ið veitt inn á aðrar brautir en til þeirra sem framleiðenda eins og oft hefur verið bent á. Auk þess hefur styrkjakerfið síður en svo aukið á samúð með þeim sem fram- leiða landbúnaðarvörur. Neytendur eru andstæðir verndun þeirra vegna þess háa verðlags sem krafíst er á markaðnum. „Neytendur setja alla bændur undir sama hatt og afgreiða þá sem einn mann, en það er að sjálfsögðu bæði ósanngjarnt og í andstöðu við þá staðreynd að bændur eru misjafnir eins og annað fólk. Við eigum framúrskarandi dugmikla og vel vinnandi bændur sem framleiða frábæra vöru þótt hitt sé einnig rétt að stéttin er of fjölmenn og ýmsar jarðir illa nytjaðar. Auk þess er það vafalaust rétt að bændastéttin hefur dregist afturúr öðrum stéttum og sveita- fólk er síður en svo ofsælt af sínum kjör- um. Lífskjör bænda eru nú verri en verið hefði ef þeim hefði verið gert kleift í tíma að laga sig að breyttum aðstæðum í þjóðfé- laginu." « Markaðurinn bætir að sjálfsögðu kjör neytenda og hefur það einnig sýnt sig hér þótt hann sé ekki eins virkur hér á landi og í stærri þjóðfélögum og því ekki sama aðhald og víða annars staðar. Það er aug- ljóst að allt of fá sveitabýli á Islandi standa. undir arðsemiskröfum og eru því ekki í stakk búin til að mæta auknum kröfum á markaðnum. „En fjölmörg bú gætu þó gert út á markaðinn, þannig að bæði fram- leiðendur og neytendur gætu vel við unað. Önnur eru á mörkunum og þarf að rétta þessum bændum hjálparhönd til að finna hagkvæmustu leiðina til að standast harð- ar kröfur markaðsbúskapar sem nú er talinn besti kosturinnjafnvel í fyrrverandi austantjaldsríkjum.“ I staðinn fyrir hina ósýnilegu hönd markaðarins var hönd rík- isins, stjórnvalda og alls kyns nefnda, með puttana í því hvernig samkeppninni skyldi háttað, og framleiðendur landbúnaðarvara hlutu þannig ekki ósvipaða leiðsögn og þeir sem nú standa andspænis rústum markaðslauss kommúnisma austantjalds. Bændur gerðu með tímanum út á sjálfvirk- Einþjóð an markað og lögþvingaðar aðferðir voru notaðar um langa hríð til að laga landbún- aðinn að milliliðakerfi sem komið var á milli bænda og markaðar, allt undir því yfirskyni að verið væri að vernda bændur og treysta stöðu þeirra. Ógrynni fjár hefur tapast vegna þessa sjálfvirka milliliðakerf- is útflutnings og geymsluaðila, talað hefur verið um milljarða króna. En nú hefur verið reynt að snúa þessari þróun við og er vonandi að það takist. En hitt er þó einnig augljóst að ýmsum bændum þarf að hjálpa til að hætta búskap og snúa sér að öðrum arðvænlegri atvinnuvegi en sauðfjárrækt eða mjólkurframleiðslu í of- framleiðslukerfi. Skógræktarbúskapur virðist geta gefíst vel ef unnið er af þekk- ingu og áhuga en augljóst að margir bænd- ur hafa hug á slíkum búskap og gætu þá tekið þátt í því mikilvæga starfi að klæða landið nýjum gróðri. Hitt er svo annað mál að það getur ekki verið neitt sérstakt keppikefli bænda, sem eiga að öðru jöfnu .að vera einhver sjálfstæðasta stétt þjóðar- innar þar sem þeir eru jarðeigendur og einkarekstrarmenn, að gerast opinberir starfsmenn, eða embættismenn á vegum ríkisins, með ákveðnum tryggðum launum eins og verið hefur. Bændastéttin á sjálf að hafa dug til þess að rífa sig upp úr gömlu fari og segja skilið við gamlar for- sjárhugmyndir. Hún er þess vel megnug að taka þátt í nauðsynlegri samkeppni en þó því aðeins að hún lagi sig að kröfum markaðarins og þeim takmörkuðu mögu- leikum sem lítið samfélag býður uppá. í FYRRNEFNDU Reykjavíkurbréfí er komist svo að orði í lokin — og er það ekki síst kjami málsins: „Umræður um landbúnaðarmál hafa oft og einatt verið harla óraunsæjar, þótt á margt athyglis- vert hafí verið bent eins og milljónafram- lög ríkisins til kerfísins og tugþúsunda skattbyrði á meðal fjölskyldu vegna þess. Þröngsýni og jafnvel ofstæki hafa þá ein- att ráðið ferðinni í þessum umræðum og gengið framhjá mikilvægum atriðum sem til að mynda Fjölnismenn hefðu lagt áherslu á. Við verðum að búa saman í landinu sem ein þjóð. Flestir sem búa á þéttbýlissvæðum eiga ættir að rekja til sveitanria. Þeir sem þar búa eru ekkert öðruvísi íslendingar en þéttbýlisfólkið. En hagsmunir fara ekki alltaf saman. Við þurfum þá að vinna að því að það geti orðið. Sveitirnar eru jafn mikilvægar og áður, í raun. Þar er ekki einungis yerið að yrkja jörðina og framleiða góðar afurð- ir, þótt dýrar séu. Sveitirnar og lands- byggðin öll hafa meira hlutverki að gegna en framleiða matvæli. I sveitunum hefur íslensk menning og arfleifð okkar ávallt verið varðveitt með þeim árangri sem raun ber vitni. Sveitimar eru öðrum stöðum fremur varðveislu- og uppeldisstöðvar rót- gróinnar íslenskrar menningar. Hlutverk þeirra í þeim efnum er ómetanlegt. Þar sem tungan er ræktuð og geymd, þar sem hlúð er að arfínum, þar slær þjóðarhjart- að. Þessu skulum við ekki gleyma í öllum umræðunum um landbúnaðinn, sveitimar og framtíðina. Hver einasti sveitarbær er musteri arfleifðar sem er mikilvægari en öll sú framleiðsla sem send er á markað þéttbýlisins. Við þurfum því á sveitabæjun- um að halda. Baðstofuandrúmið er mikil- vægt, en ástæða er til að fækka bæjum svo að fólkið haldist þar sem lífvænlegast er. Hokur á að vera liðin tíð á Islandi. En hitt er jafn víst að arfleifð okkar verður ekki varðveitt og ræktuð á erlendum sveitabæjum, þótt þeir gætu séð okkur fyrir innfluttum landbúnaðarvörum. Það er dýrt að vera íslendingur. Það höfum við alltaf vitað. En það á ekki að vera okkur ofviða.“ Þessi orð virðast koma heim og saman við þau ummæli sem fráfajandi formaður Vinnuveitendasambands íslands, Einar Oddur Kristjánsson, viðhafði um landbún- aðarmál í athyglisverðri ræðu sinni þegar hann nú nýlega skilaði af sér eftir farsæla og árangursríka forystu í kjara- og at- vinnumálum — en þar komst útgerðarmað- REYKJAVIKURBREF Laugardagur 13. júní urinn svo að orði: „Fyrstu tillögumar voru lagðar fram í febrúar 1990, um nýjan búvörusamning vegna sauðfjárbúskapar. Nú nýlega hafa svo litið dagsins ljós nýjar tillögur um skipan mála í mjólkuriðnaðin- um. Mönnum hefur sýnst sitt hvað um ágæti þessa starfs og margir orðið til að gagnrýna það að hér séu stigin alltof stutt skref í þá átt að auka hagkvæmni landbún- aðarframleiðslunnar. Þeir sem þetta segja kunna að hafa margt til síns máls. En á hitt ber þó að líta að hér er við ramman. reip að draga og vandamálin mýmörg og margslungin. Það er sannfæring okkar að íslensk landbúnaðarframleiðsla verður svo sannarlega að eiga sér framtíð og að því eigi að vinna með öllum ráðum. íslenskur landbúnaður er snar þáttur í atvinnulífí okkar og okkur ber að treysta grundvöll hans, ekki síður en annarra atvinnugreina. Landbúnaðurinn mun ná umtalsverðum árangri þegar bestu landbúnaðarhéröðin fá að njóta landgæða sinna, verðmyndunin er frjáls og bóndinn nýtur sjálfur þekking- ar sinnar, dugnaðar og gerhygli. Við búum við alltof hátt matvælaverð og neytendur munu ekki una því enda- laust. En þeir sem vilja eyða þeim vanda með fijálsum innflutningi og niðurgreidd- um matvælum eru offarar, sem örugglega munu færa þjóðinni fleiri og erfíðari vanda- mál en þeir leysa. Við eigum í dag örugg- lega við nógu mörg félagsleg og efnahags- leg vandamál að stríða þó ekki bætist við sú upplausn sem óhjákvæmilega hlytist af því að sveitir landsins færu í auðn á skömmum tíma.“ Framleiðsla að markaðs- þörfum ÞETTA ERU ORÐ að sönnu. En þá er einnig ástæða að líta á það sem segir um landbúnað í ný- útkomnu riti um- hverfísráðuneytisins, en þar segir meðal annars: „Verulega hefur hallað -undan fæti fyrir landbúnaði á þessari öld. Nú starfa aðeins 5% vinnufærra manna í greininni og hlutur hennar í landbúnaðar- framleiðslu er ekki nema 3%. íslenskar landbúnaðarvörur hafa selst illa á erlend- um mörkuðum og þær nema aðeins 2% af útflutningi og rétt rúmu prósenti af útflutningsverðmæti. Landbúnaðurinn er engu að síður mikilvægur efnahagslífínu því hann fullnægir þörfum innanlands- markaðarins um kjöt og mjólkurafurðir. Hægt er að anna eftirspurn eftir græn- meti tímabundið, en mest af því þarf að flytja inn að vetrinum. Ávextir eru allir innfluttir. Landbúnaður á íslandi er þess eðlis að mengun er óveruleg af völdum hans. Hins vegar hefur hann leitt af sér töluverð umhverfisspjöll. Þar má fýrst og fremst nefna eyðingu skóglendis og skemmdir á öðrum gróðri vegna ofbeitar sauðfjár og hesta svo land hefur blásið upp í stórum stfl. Áætlanir stjómvalda eftir heimsstyij- öldina síðari í því skyni að auka fram- leiðslu og vélvæðingu í landbúnaði leiddu af sér meira beitarálag, auk þess sem hafist var handa um víðtæka framræslu votlendis. Talið er að 12-14 þúsund km2 lands hafí verið ræstir fram á þessari öld. Fjöldi sauðijár var 834.000 árið 1969 og komst upp í 891.000 þegar stofninn náði hámarki 1978. Síðan hefur fé fækkað jafnt og þétt niður í 560.920 árið 1989. Nautgripum fjölgaði einnig. Árið 1989 voru þeir 72.789, þar af 31.490 mjólkur- kýr. Mest hefur þó fjölgunin orðið í hrossa- stofninum á síðustu árum. Árið 1963 voru hestar í landinu 29.536. Þeir voru 53.650 árið 1982 og 69.238 árið 1989 og þeim fer enn fjölgandi. Ástæðan er fyrst og fremst vaxandi eftirspurn, innanlands og utan, eftir hestum til reiðmennsku. Mönnum hefur alllengi verið ljós þörfín á að endurskipuleggja íslenskan landbún- að. Ofan á óæskileg umhverfísáhrif bætist efnahagsvandi sem má að nokkru rekja t41 þess að stjórnvöld hafa styrkt offram- leiðslu í greininni í áratugi. Eftir margra ára samningaviðræður milli ríkisstjórnar og bænda hefur verið gerð áætlun til larigs tíma um að sníða framleiðsluna að mark- aðsþörfum. Það felur í sér mikinn sam- drátt í mjólkurframleiðslu og fækkun sauð- fjár. Ráðgert er að bæta bændum tekju- missinn með því að styrkja eins marga og mögulegt er til starfa við skógrækt og landgræðslu og önnur skyld verkefni." (50.-52. bls.) Og enn segir í skýrslunni um land- græðslu og skógrækt: „Sérstakt átak hef- ur verið gert á síðustu árum til að auka samstarf við sveitarstjómir, ýmis samtök, bændur og aðra einstaklinga. Beit í fjall- högum þar sem gróður er á undanhaldi hefur verið takmörkuð, eða bönnuð alveg. Samkomulag náðist við bændur árið 1990 um friðun tveggja afrétta. Unnið er að því að vernda fjallhaga víða, svo og nokk- ur viðkvæm svæði á láglendi. í náinnL framtíð verður reynt að komast að sam- komulagi við sauðfjárbændur um að hætta að beita á það land sem verst er farið, bæði til fjalla og annars staðar, uns gróð- ur og jarðvegur er kominn í viðunandi horf. Ennfremur er ráðgert að auka beitar- þolsrannsóknir og stjómun beitar. Stefnt er að því að beit verði hagað eftir ástandi landsins og gróðurþekja varin á viðkvæm- um svæðum eins og framast er kostur, bæði til fjalla og á láglendi. Sérstök áhersla verður lögð á að stjórna beit hrossa því alvarlegt ástand er að skapast víða vegna þess hve hrossum hefur fjölgað mikið á seinni ámm. Undanfarin ár hefur gróðurvernd í síauknum mæli tengst breytingum í land- búnaðarframleiðslu og markaðsmálum. Stuðningur ríkisins við bændur er háður framleiðslukvótum sem takmarkar fjölda sauðíjár. í nýlegum búvömsamningi bjóða stjórnvöld bændum sérstaka uppbót fyrir að draga úr eða hætta sauðfjárbúskap. Almennur samdráttur í hefðbundnum bú- skap og áðumefnt kvótakerfi hefur þegar leitt til þess að fé á vetrarfóðmn hefur fækkað um nálægt 29% á síðastliðnum fímm árum. Þess er vænst að nýi samning- urinn við bændur muni létta álag á bit- haga og afréttarlönd um 15-20% næstu fimm árin.“ (127.—128. bls.) „Ásættan- legur kost- ur « í FYRRNEFNDRI ræðu Einars Odds Kristjánssonar drepur hann einnig á samninginn við EES og virðast skoðanir hans afar svipaðar þeim hugsun- um sem settar hafa verið fram hér í blað- inu um þau efni en Einar Oddur komst svo að orði: „Mín skoðun er sú að með tilkomu Evrópska efnahagssvæðisins sé komið á framtíðarskipan mála í öllu sam- neyti og samskiptum íslands við Evrópu- þjóðir og það álit breytist í engu hvort sem þær þjóðir í EFTA sem með okkur eru í dag verði í framtíðinni fleiri eða færri. Jafnvel þó að ísland verði bara eitt eftir ásamt Lichtenstein ætti þessi samningur að vera ásættanlegur kostur. Þessi samn- ingur gefur okkur óteljandi tækifæri. En í hendurnar fáum við ekkert ókeypis eins og fjölmargir hafa bent á. Islendingar verða að sækja allan hugsanlegan ávinning með eigin rammleik." Slík framtíðarsýn ætti að duga okkur — eins og horfir. Ferðaþjón- ustan I LOK ÞESSA bréfs er svo ástæða að víkja nokkrum orðum að ferða þjónustunni sem er nýleg atvinnugrein hér á landi og hefur aukið bjartsýni þeirra sem telja að hægt sé að styrkja atvinnuhætti hér á landi. Það er ekki síst nauðsynlegt nú þegar sýnt er að sjórinn er takmarkaðri auðlind en við hugðum og getur ekki, að minnsta kosti ekki meðan við þurfum að leggja áherslu á að styrkja þorskstofninn á næstu misser- um, staðið undir þeim kröfum sem velferð- arþjóðfélagið gerir til auðs og öryggis. Hér í blaðinu hefur einatt verið minnst á nauðsyn þess að auka hagræðingu í sjávar útvegi, breyta fiskveiðistjórnuninni og auka gæði þess hráefnis sem skipin flytja að landi en þá er ekki síður nauðsynlegt Morgunblaðið/ Sverrir að efla innlenda fískvinnslu og reyna að fullnýta varninginn hér heima, bæði til að auka verðmæti hans og atvinnu í landi. En það var ferðaþjónustan. Um hana segir í fyrmefndu riti umhverfisráðuneyt- isins — og sláum við botninn í þessar sunnudagshugleiðingar með enn einni til- vitnun í það: „Ferðamönnum hefur fjölgað ört á íslandi seinni árin. Árið 1990 komu 141.718 erlendir ferðamenn til landsins og var það 8,6% aukning frá því árið áð- ur. Ferðalög innanlands hafa líka aukist umtalsvert. Áætlað er að íslenskir. ferða- menn séu álíka margir og þeir erlendu. Fólk kemur einkum til að líta land forn- sagnanna augum, njóta kyrrðar og ein- stæðrar náttúrufegurðar og veiða í ám og vötnum. Þess vegna kemur yfir helmingur ferðamannanna í júní, júlí og ágúst. Reynt hefur verið að renna frekari stoðum undir þessa atvinnugrein og bæta maí og sept- ember við ferðamannatímann með því að benda á augljósa kosti landsins til ráð- stefnuhalds. Island liggur vel við flugsam- göngum milli Evrópu og Norður-Ameríku. Vaxandi áhugi er einnig á því að auka sókn ferðamanna árið um kring, til að njóta góðrar aðstöðu til hvíldar og hress- ingar. Erfítt er að meta þátt ferðaþjónustunn- ar í þjóðarbúskapnum, en mikilvægi henn- ar hefur aukist til muna sl. tuttugu ár ef dæmt er eftir hlut hennar í gjaldeyristekj- um. Árið 1970 skilaði ferðaþjónustan 5% af erlendum gjaldeyristekjum og það hlut- fall jókst í 9% árið 1990. Allt bendir til að ferðaþjónusta hafi verið 4,4% af lands- framleiðslu 1987 og nærri 5% vinnufærra manna störfuðu við hana. Viðkvæmu lífríki landsins stafar veruleg hætta af ferðamannastraumnum, einkum á afskekktum svæðum og á miðhálendinu. Ferðamenn sækja mest í að skoða náttúru- fyrirbæri í óspilltu umhverfí, einkum til íjalla. Fjöldi gesta á vinsælum ferða- mannastöðum eykst með hveiju árinu sem líður. Til dæmis voru 40.000 gistinætur í þjóðgörðunum á þriggja mánaða tímabili 1990. Á seinni árum hafa ferðir á hestum, torfærufarartækjum og langferðabílum á afskekkta staði á miðhálendinu sífellt ver- ið að aukast. Þetta skapar alvarlega hættu á jarðvegs- og gróðurskemmdum og eykur líkurnar á að land blási upp með geigvæn- legum afleiðingum. Vistkerfi margra þess- ara svæða er mjög viðkvæmt. Þessi þróun kallar á bætta stjórnun og viðunandi þjónustu, einkum á vinsælum ferðamannastöðum. Náttúruverndarráð hefur haft náið samband við Ferðamála- ráð, Landgræðslu ríkisins og Hollustu- vernd ríkisins í því skyni að leysa þann vanda sem fylgir auknum ferðamanna- straumi." (55.-56. bls.) Hér er mikið verk að vinna; annars veg- -ar að varðveita landið fyrir óþarfa ágangi en hins vegar að efla nýja atvinnugrein og njóta þess sem land, þjóð og saga hafa upp á að bjóða. „Bændastéttin á sjálf að hafa dug til þess að rífa sig upp úr gömlu fari og segja skilið við gamlar forsjár- hugmyndir. Hún er þess vel megn- ug að taka þátt í nauðsynlegri samkeppni en þó því aðeins að hún lagi sig að kröfum markaðarins og þeim takmörkuðu möguleikum sem lítið samfélag býður uppá.“ +

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.