Morgunblaðið - 23.08.1992, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1992
C 5
• •
LOGFRÆDI /Er naubsynlegt ad breyta stjómarskránni?
Stjómarskmin ogEES
SKIPTAR SKOÐANIR hafa verið meðal lögfræðinga um það hvort
EES- samningurinn sé samrýmanlegur stjórnarskránni. Af þeim sem
hafa lagt eitthvað til málanna hefur aðeins einn þeirra, Guðmundur
Alfreðsson þjóðréttarfræðingur, talið samninginn ótvírætt bijóta í
bága við sljórnarskrána. Aðrir hafa talið leika vafa þar á. Aðeins
einn efasemdarmannanna BjÖrn Þ. Guðmundsson prófessor hefur
fært ítarleg rök fyrir skoðun sinni. Aðrir efasemdarmenn úr hópi
lögfræðinga hafa ekki á opinberum vettvangi sett fram röksemdir
sem skipta máli fyrir þessa umræðu.
Umræðan um EES og stjórnar-
skrána hefur smátt og smátt
beinst að því hvort samningurinn
feli í sér framsal á framkvæmda-
valdi og dómsvaldi. Virðist sem
menn séu sam-
mála því að ekki
sé um ólögmætt
framsal löggjafar-
valds að ræða.
Framkvæmda-
valdið
Eftirlit með
framkvæmd sam-
keppnisreglna EES-samningsins
hvílir á tveimur meginstoðum; Eft-
irlitsstofnun EFTA og EFTA-dóm-
stólnum annars vegar og Fram-
kvæmdastjórn EB og Dómstól EB
hins vegar. Fyrrnefndu stofnanirn-
ar þ.e. Eftirlitsstofnunin og EFTA-
dómstóllinn fara með eftirlitið í
EFTA ríkjunum, en stofnanir
bandalagsins með eftirlit innan
þess. í þessum hluta um fram-
kvæmdavaldið verður athyglinni
beint að hlutverki Eftirlitsstofnunar
EFTA og byggir það á þeirri grein-
ingu að það hlutverk sé rétt að fella
undir framkvæmdavald.
í 108.-110. gr. er að fínna
ákvæði um Eftirlitsstofnun EFTA.
Sérstakur samningur er gerður
milli EFTA-ríkjanna um þessa
stofnun (samsvarar framkvæmda-
stjórn EB). Aðalatriðið varðandi
hana er að hún getur fylgt ákvörð-
unum sínum eftir með því að ákveða
sektir eða févíti á hendur fyrirtæki
eða einstaklingum ef þeir gerast
brotlegir við samkeppnisreglur
EES. Ákvarðanir Eftirlitstofnunar-
innar eru fullnustuhæfar í einstök-
um ríkjum. Fyrir ísland þýðir þetta
að Eftirlitsstofnunin getur ákveðið
sektir eða févítisgreiðslur á hendur
íslensku fyrirtæki vegna brota þess
á reglum EES og að sú ákvörðun
er sjálfkrafa aðfararhæf hér á landi.
íslenskir dómstólar geta ekki end-
urmetið þá ákvörðun. í huga sumra
felur þetta í sér ólögmætt framsal
framkvæmdavalds. Áður en menn
hrapa að þeirri ályktun er þó nauð-
synlegt að hafa eftirtalin atriði í
huga.
(i) Heimild eftirlitsstofnunarinn-
ar er bundin við að um sé að
ræða fyrirtæki sem eru af til-
tekinni stærð sem hafa meira
en 5% markaðshlutdeild á
þeim markaði sem um er að
ræða og heildarveltu upp á
200 millj. ECU (15 milljarðar
ísl. kr.) og þurfa bæði skilyrð-
in að vera uppfyllt.
(ii) Eftirlit stofnunarinnar lýtur
eingöngu að samkeppnisregl-
unum, sem eingöngu varða
fyrirtæki sem starfa á hinum
alþjóðlega markaði EES, en
skilvirkt og sameiginlegt eft-
irlit með framkvæmd þeirra
er í raun forsenda þess að
markmið EES-samningsins
náist.
(iii) Heimild Eftirlitsstofnunar-
innar tekur aðeins til þess að
sekta fyrirtæki vegna brota á
samkeppnisreglum EES. Hún
getur í samræmi við það að-
eins tekið til fyrirtækja sem
starfa á þessum sameiginlega
markaði EES. Til þess að
samskipti íslenskra fyrirtækja
komist undir lögsögu Eftirlits-
stofnunarinnar þarf starfsemi
þeirra að hafa áhrif á hinum
sameiginlega markaði. Með
þessu er lögð áhersla á fjöl-
þjóðlegt eðli þessara við-
skipta, sem ekki aðeins rétt-
lætir þetta fyrirkomulag,
heldur beinlínis gerir það
nauðsynlegt. Þetta þýðir jafn-
framt að starfi fyrirtækin að-
eins á íslenskum markaði inn-
an lögsögu íslands og sam-
skipti þeirra hafa ekki áhrif á
hinum sameiginlega markaði
þjóðanna tekur lögsaga Eftir-
litsstofnunarinnar ekki til
þeirra.
(iv) Ákvarðanir Eftirlitsstofnun-
arinnar eru bundnar við sekt-
ir eða févíti. Stofnunin getur
því ekki beitt öðrum úrræðum
eins og refsivist, sem þung-
bærari teljast. Við mat á því
hvort um framsal sé að ræða
sem ekki rúmast innan stjórn-
arskrár skiptir auðvitað máli
hvers kyns úrræði það eru
sem Eftirlitsstofnunin getur
gripið til.
(v) Fullnusta ákvarðana stofn-
unarinnar fer að íslenskum
lögum.
(vi) Síðast en ekki síst er bent á
að í lögum eru fyrir lagaheim-
ildir þar sem viðurkenndar eru
erlendar stjórnvaldsúrlausnir.
Sú ráðagerð í EES-samningn-
um, að ákvarðanir eftirlits-
stofnunarinnar skuli vera
fullnustuhæfar hér á landi,
er ekki einsdæmi um þjóðrétt-
arlega samninga sem íslend-
ingar eru aðilar að. Hér má
nefna:
* Lög um heimild fyrir ríkis- '
stjórnina til að láta öðlast gildi
ákvæði í samningi milli ís-
lands, Danmerkur, Finnlands
og Svíþjóðar um innheimtu
meðlaga, nr. 93/1962. í 1.
gr. samningsins er gert ráð
fyrir að meðlagsúrskurðir
(dómar) sem kveðnir eru upp
í einhverju framangreindra
ríkja skuli vera aðfararhæfir
hér á landi.
* Lög um heimild fyrir ríkis-
stjórnina til að staðfesta fyrir
íslánds hönd samninga milli
Norðurlanda um aðstoð í
skattamálum, nr. 46/1990. í
14. gr. samningsins segir að
úrskurður í skattamáli sem
skv. lögum aðildarríkis er að-
fararhæfur, skuli viðurkenna
sem aðfararhæfan í öðru að-
ildarríki samningsins.
Þótt framangreindar heimildir
séu ekki að öllu leyti sambærilegar
við heimildir Eftirlitsstofnunarinnar
byggja þær á því sjónarmiði að lög-
gjafinn geti á stjórnskipulega gild-
an hátt viðurkennt sem aðfararhæf-
ar erlendar stjórnvaldsúrlausnir.
Þegar heimildir Eftirlitsstofnunar-
innar eru skoðaðar og þær tak-
markanir sem þær sæta verður
ekki annað séð en að löggjafinn
geti á sama hátt viðurkennt sem
aðfarar ákvarðanir Eftirlitsstofnun-
ar EFTA.
Kjarni málsins varðandi Eftirlits-
stofnunina er sá að hún tekur að-
eins til eftirlits með framkvæmd
samkeppnisreglna EES og til fyrir-
tækja sem starfa á alþjóðlegum
markaði EES. í öðru lagi er það
viðurkennd regla í íslenskum rétti
að löggjafinn geti á grundvelli þjóð-
réttarsamninga veitt erlendum
stjórnvaldsúrlausnum aðfararhæfi
hér á landi og í þeim skilningi fram-
selt í takmörkuðum mæli fram-
kvæmdavald til stjórnvalda í öðrum
eftir Davíð Þór
Björgvinsson
ríkjum. Þegar þetta er haft í huga,
auk þeirra atriða sem að framan
eru greind verður að telja að ákvæði
EES-samningsins um hlutverk Eft-
irlitsstofnunarinnar séu samrýman-
leg stjórnarskránni.
Dómsvaldið
í 2. mgr. 108. gr. samningsins
skuldbinda EFTA-ríkin sig til að
koma á fót sérstökum dómstóli
(EFTA-dómstóli). Hlutverk hans er
í meginatriðum þríþætt. í fyrsta
lagi dæmir hann í málum sem varða
ákvarðanir eftirlitsstofnunarinnar
vegna framkvæmdar EES-reglna í
EFTA-ríkjunum. í öðru lagi dæmir
hann í deilumálum er upp kunna
að koma milli EFTA-ríkjanna inn-
byrðis vegna framkvæmdar á EES-
reglunum. í þriðja lagi getur EFTA-
dómstólinn, til að stuðla að sam-
ræmdri túlkun, gefið dómstólum í
aðildarríkjunum ráðgefandi álit um
túlkun EES-reglna.
í 2. gr. stjskr. segir að dómendur
fari með dómsvaldið. Ekki er um
það deilt að það voru innlendir dótn-
endur sem hafðir voru í huga. Á
sama hátt og Eftirlitsstofnunin get-
ur EFTA-dómstólinn tekið ákvarð-
anir sem hafa bein réttaráhrif hér
á landi. Þær eru m.ö.o. fullnustu-
hæfar hér á landi. Hér er því á
ferðinni sama álitaefnið og varðandi
Eftirlitsstofnunina. Af þeirri
ástæðu má að mestu vísa til þeirra
sjónarmiða sem rakin voru hér að
framan varðandi hana. Ennfremur
er rétt að benda á að í lögum eru
nokkrar heimildir þar sem viður-
kenndar eru sem aðfararhæfar er-
lendar dómsúrlausnir. Hér má
nefna:
* Norðurlandasamning um við-
urkenningu dóma, sbr. lög
nr. 30/1932. í 1. gr. samn-
ingsins segir að aðfararhæfir
dómar, sem gengið hafa í
einhvetju samningslandanna
í einkamálum, skuli einnig
vera bindandi í hinum ríkjun-
um.
* í lögum nr. 69/1963 er mælt
fyrir um fullnustu refsidóma
sem kveðnir eru upp á Norð-
urlöndum. í 1. gr. laganna
segir að fullnægja megi hér
á landi sektarrefsingu sem
aðila hefur verið gerð í ein-
hverju landanna og að sama
eigi við um fullnægju ákvæða
dóms um' upptöku eigna o.fl.
Þá segir í 5. gr. að fullnægja
megi refsivistardómum að
vissum skilyrðum uppfyllt-
um.
* Hér má einnig nefna Lugano-
samninginn. Samningurinn
hefur verið undirritaður af
íslands hálfu, en ekki enn
hlotið staðfestingu. í honum
er gert ráð fyrir að erlendar
dómsúrlausnir geti orðið að-
fararhæfar hér á landi, sé
um ræða það sem kallað er
„alþjóðlegt varnarþing". Með
því er átt við að sakarefni
og tengsl aðila máls þurfa
að vera með þeim hætti að
málið geti ekki talist sérís-
lenskt eða varði aðeins ís-
lenska hagsmuni.
* Að síðustu má svo nefna hér
11. t. 1. gr. aðfararlaga nr.
90/1989 (gildistaka 1. júlí
nk.). Þar segir að aðför megi
gera til fullnustu kröfum
samkvæmt úrlausnum eða
ákvörðunum erlendra dóm-
stóla eða yfirvalda eða sátt-
um gerðum fyrir þeim, ef ís-
lenska ríkið hefur skuldbund-
ið sig að þjóðarétti og með
lögum til að viðurkenna slíkar
aðfararheimildir, enda verði
fullnusta kröfunnar talin
samrýmanleg íslensku réttar-
skipulagi. Lagaákvæðið
byggir á því viðhorfi að lög-
gjafinn geti almennt viður-
kennt sem aðfararhæfar er-
lendar dóms- eða stjórnvalds-
úrlausnir hér á landi, svo
lengi sem slíkar úrlausnir eru
ekki andstæðar réttarskipu-
lagi okkar.
Um þessar heimildir gildir einnig
að mestu það sem að framan sagði
um stjórnvaldsúrlausnir. í þeim
felst, að það er viðurkennd regla
hér á landi að löggjafínn geti á
stjórnskipulega gildan hátt veitt
erlendum dómsúrláusnum aðfarar-
hæfí hér á landi. Niðurstaðan varð-
andi EFTA-dómstólinn verður því
sú, að telja verður að ákvæði EES-
samningsins um hlutverk EFTA-
dómstólsins kalli ekki á breytingu
á íslensku stjómarskránni.
& EN M EIRIVERDLÆKKU síðustu daga útsölunnar VV N V
, 50 QL aukaafsláttur /0 AF ÖLLUM BÚTUM
# y SAR A^91-651660
kJ-L Jl 1 Jl Trönuhrauni 6 • 220 Hafnarfirði