Morgunblaðið - 23.08.1992, Blaðsíða 14

14 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGOST 1992
AI SPJÖLDUM GLÆPASÖGUNNAR/MARGT GETUR GERST Á SÆ - OG
STRÍÐNIGETUR VERIÐ LÍFSHÆTTULEG. UNGISJÓMAÐURINN HEFNDI
SÍN Á OFSÆKJENDUM SÍNUM MEÐ SEXFÖLDU MORÐI
HARMLEIKUR
ÁHAFINU
ÞAÐ ER sorglega algengt í
vinnuhópum, ekki sízt ef þeir
eru einangraðir frá öðru mann-
lífi, að einhver sé tekinn fyrir
eða lagður í einelti með stríðni
og aðkasti. Þetta getur verið
þungt að bera fyrir hinn of-
sótta, og kann hann þá að grípa
til örþrifaráða, til þess að koma
fram hefndum á kvölurum sín-
um. Hér segir frá ungum sjó-
manni, mesta gæðablóði, sem
varð að margföldum morðingja
á leiðinni frá Eistlandi til Dan-
merkur á öldinni sem leið. Að
vísu gekk stríðnin fulllangt...
Jan Umb var eistneskur
fiskimannssonur, fæddur
1867 á eynni Kino, innar-
lega í Riga-flóa, en Eist-
land var þá nýlenda eða
amt í rússneska keisaradæminu.
Hann var bráðþroska líkamlega,
varð snemma stór og sterkur, en
hann þótti ekki vel gefinn og sótt-
ist námið treglega í barnaskóla.
Fljótt fór að bera á útþrá hjá hon-
um. Hann langaði burtu úr fá-
sinninu og starði á stóru seglskip-
in, sem hann sá sigla úti fyrir.
Ungur fór hann að heiman og
tókst að fá skipsrúm á stórri skon-
nortu, sem sigldi með tijávið milli
I innlands og Englands.
Góður drengur, en
þungur á bárunni
Sumarið 1887 var Jan Umb
orðinn tvítugur að aldri. Hann
hafði staðið sig vel á sjónum, enda
nautsterkur og kattliðugur, sem
kom sér vel í ráða og reiða, auk
þess að vera ljónhugaður í óveð-
rum, hlýðinn og samvizkusamur.
Hins vegar þótti hann treggáfaður
og var því ekki treyst fyrir verk-
um, þar sem reyndi á snerpu og
hugvit, að ekki sé talað um skyndi-
lega og sjálfstæða ákvarðanatöku,
en það var nóg af annarskonar
verkum að vinna um borð, þar sem
hann stóð sig með prýði. Hann var
óáreitinn og innilokaður, fámáll
að fyrra bragði og seinn til svars.
Hinum sjómönnunum fannst hann
bamalegur og auðtrúa. Þetta
leiddi til þess, að hann var enn
meðhöndlaður eins og nýráðinn
unglingur og var eilífur skotspónn
og aðhlátursefni grófgerðra vinnu-
félaga. Stundum var hann hafður
að fífli frammi fyrir allri áhöfn-
inni, af því að hann var auðginnt-
ur og saklaus sál. Þetta mun hon-
um hafa sárnað, þótt hann yrði
að bera hugarkvalir sínar einn, því
að aldrei eignaðist hann nokkum
vin. Hann var mjög trúaður og
sótti sér styrk í eina haldreipið,
sem hann átti; einfalda og sterka
bamatrú, sem móðir hans og
amma höfðu innrætt honum.
Svívirðilegar dylgjur
Snemma árs 1887 réð Jan Umb
sig á nýtt skip, stóra, þrímastra
skonnortu, Johannes, sem sigldi
með timbur milli Helsinki og en-
skra hafna. Bæði skipstjóri og
stýrimaður höfðu illt orð á sér
meðal sjómanna, en um þetta leyti
var erfítt að fá skipsrúm, svo Jan
var ráðningunni feginn, enda vora
launin mjög góð. í fyrstu túrunum
gekk allt sæmilega. Áhöfnin
komst að vísu fljótt að því, að Jan
Vopnin, sem Jan Umb notaði, öxi,
var lítt gefínn og þunglamalegur
í hugsun, svo honum var strítt á
ýmsu, eins og gengur til sjós. Jan
vildi ekki eða gat ekki svarað fýr-
ir sig. En hann gekk rösklega að
allri vinnu, og öllum urðu ljósir
kraftar hans og mikið úthald. Oft-
ast var hann látinn afskiptalaus.
Á kvöldin fengu menn sér dramm,
eins og algengt var á svona skipum
í þá daga, og þá var margt skraf-
að. Jan var ekki fyrir áfengi, vildi
það helzt alls ekki, og þótti hinum
það bera vott um pempíuskap.
Hann passaði illa inn í þennan hóp
sjómanna, sem margir vora
groddalegir í orðum og athöfnum.
Þegar farið var að klæmast, segja
klámsögur og syngja klámvísur,
fór hann venjulega upp á þilfar
og hélt sig þar, unz hann fór í
koju, las bænir upphátt og söng
sálmavers, áður en hann lagðist
til svefns. Skipsfélagamir sögðu
oft tröllasögur miklar af kvennaf-
ari sínu í hverri höfn og reyndu
að fá Jan til að segja frá reynslu
sinni. Hann sagði þeim á sinn
bamalega og einlæga hátt, að
hann væri enn hreinn sveinn. Það
þótti hinum undur mikil. Hvemig
gat staðið á því hjá pilti, sem leit
annars vel og eðlilega út? Var
hann kannske ekki fýrir kvenfólk?
Nú hófst mikið spott og spé.
Drengurinn var dreginn sundur
og saman í háði af gömlu kvennaf-
öntunum, dylgjað var um vafa-
sama karlmennsku hans á hinn
dónalegasta hátt, þrifið og klipið
í klof honum o.s.frv. Allt þetta
umbar Umb af skapstillingu og
kristilegri þolinmæði - eða ekki
var annað að sjá.
Niðurlæging
Kvöld nokkurt gekk þetta of
langt. Áhöfnin var öll urrandi full
og kapteinninn líka. Jan Umb svaf
einn í fleti sínu. Stýrimaðurinn
stakk upp á því, að nú skyldu
þeir ganga úr skugga um það, af
hveiju Jan talaði aldrei um kven-
fólk; hvort það væri eitthvað at-
hugavert við hann. Þessu var tek-
ið með húrraöskrum, og blindfullir
slöguðu karlarnir niður til Jans,
hrifsuðu hann út úr rúminu, rifu
fötin utan af honum og drógu
hann upp á dekk. „Nú skulum við
sjá, hvort þú hefur eitthvað milli
fótanna!" Á miðju þilfarinu var
honum haldið, meðan drykkjusvín-
in lýstu á hann með skipsluktun-
um. Hann klemmdi fætuma sam-
an og bar aðra hönd fyrir kynfæri
sín en hina fyrir augu sér. Með
miklum hlátrasköllum bundu karl-
arnir hann þá með reipi við sigl-
una. Þegar þeir höfðu sannfærzt
um það, að hann væri hæfilega
vel skapaður og rétt vaxinn niður,
, kylfa og hnífbredda.
Forsíða á einu skildingavísna-
heftinu, sem selt var á götum
Kaupmannahafnar.
skildu þeir hann eftir, bundinn við
mastrið, eftir að hafa skemmt sér
við að hella yfir hann köldum sjó
úr fötum. Þama gleymdist hann
um nóttina. Hann var ekki leystur
fýrr en löngu eftir dögun. Aleinn
stóð hann nötrandi af hrolli í
myrkrinu, og margt hlýtur að hafa
flogið um huga hans. Ekki hafði
hann snökt og ekki mælt orð frá
vöram, en síðar kom í ljós, að
honum hafði orðið heitt í hamsi
hið innra.
Hefnd, hefnd! Ljót hugsun um
hefnd hefur kviknað hjá honum
þessa vetrarnótt eftir mikil andleg
átök, því að hefndin var gjörsam-
lega andstæð kristilegum hugsun-
arhætti hans. En svo má lengi
brýna deigt járn, að bíti um síðir!
Stórvirkur morðingi
á nætursiglingu
Aðfaranótt 18. október 1887
var seglskipið Johannes að baksa
í mótvindi í miðjum Hamravötn-
um, sundinu milli Sandhamars á
Skáni og Hamars á Borgundar-
hólmi, en siglingaleið þessi er einn-
ig kölluð Borgundarhólmsgat.
Skonnortan var þung á sér, því
að hún var næstum drekkhlaðin
timbri og hafði verið óratíma,
nokkrar vikur, á leiðinni vestur frá
Reval (Tallinn, Tan-lin eða Dana-
virki), nyrzt í Eistlandi. Stund
hefndarinnar var runnin upp! Þeg-
ar allir vora sofnaðir, nema þeir
sem vaktina stóðu, læddist Jan
Umb upp. Hann náði sér í öxi,
kylfu og hníf, fór inn í káetu skip-
stjóra, sem lá hijótandi, og klauf
höfuð hans í tvennt með þungu
axarhöggi. Kapteinninn dó án þess
að gefa nokkurt hljóð frá sér.
Næst læddist Jan fram í lúkar,
Finnska skonnortan Johannes, eins og teiknarinn ímyndar sér hana
á reki um Eystrasalt með morðingjann tjóðraðan við siglutré.
Hér er Jan Umb 18 ára, saklaus
piltur frá afskekktH ey við Eist-
landsstrendur. Tveimur árum
síðar réðst hann gegn kvölurum
sínum og varð sex manna bani.
þar sem fjórir hásetar sváfu, tveir
og tveir saman í koju. Þeir sváfu
þungum áfengissvefni eftir stífa
drykkju kvöldið áður. Jan hjó þá
alla til bana með öxinni. Höggin
vora svo snögg og þung, að enginn
þeirra vaknaði. Síðan molaði hann
hauskúpuna á bátsmanninum með
kylfuhöggi. Nú voru tveir eftir á
lífi um borð auk Jans, stýrimaður-
inn og einn háseti. Jan dró öll lík-
in upp á þilfar og steypti þeim
útbyrðis. Þegar hann var að drösla
hinu síðasta yfir borðstokkinn,
varð stýrimanni gengið frá stýr-
inu, og kom hann þá auga á pilt-
inn. Hann sá, hvað gerzt hafði,
og flaug þegar á Jan, þótt óvopn-
aður væri. Jan Umb var heljar-
menni, en það var stýrimaður líka.
Það sem gerði gæfumuninn var
að stýrimaðurinn var vanur áflog-
um, jafnvel upp á líf og dauða,
svo hann kunni nokkuð fyrir sér
í fangbrögðum, en það gerði Jan
'Umb hins vegar ekki. Honum tókst
þó að stinga stýrimanninn nokkr-
um sinnum og særa hann tals-
vert, áður en stýrimanni tókst að
rota hann með ógurlegu höfuð-
höggi. Áður en hann raknaði úr
rotinu, hafði stýrimaður dregið
hann að siglutré og bundið hann
rammlega við það.
Skilinn eftir einn í skipinu,
bundinn við stórsigluna!
Stýrimann mæddi nú mjög blóð-
missir, en honum tókst þó að staul-
ast inn í stýrishús, þar sem hann
valt meðvitundarlaus um koll við
fætur hásetans við stýrið. Háset-
inn batt um sár hans og tókst að
koma honum til rænu. Þeir settu
upp neyðarflagg og reyndu að
sigla skipinu áfram í vestur, en
urðu að leggjast til hlés. Hálfur
annar sólarhringur leið, unz stýri-
maður á gufuskipinu Morso tók
eftir veifunni. Hann stýrði að
skonnortunni og fór um borð við
sjötta mann. Blóðslettur vora um
allt. Ungur og kraftalegur piltur,
Jan Umb, stóð eða öllu heldur
hékk bundinn við sigluna, alblóð-
ugur, og starði tómlega fram fyrir
sig. Fyrir framan hann sátu tveir
menn, stýrimaðurinn og hásetinn,
með langa hnífa í höndum og kylf-
ur sér við hlið, eins og þeir bygg-
just við yfirvofandi árás bundnu
ófreskjunnar. Stýrimaðurinn á
Morso var danskur, en stýrimaður-
inn og hásetinn á Johannes fínnsk-
ir. Þeim gekk illa að tala saman,
og Jan Umb talaði ekkert nema
eistnesku og hrafl í fínnsku.
Danski stýrimaðurinn skildi þó og
sá af verksummerkjum, hvað gerzt
hafði, tók Finnana tvo með sér í
julluna yfír í Morso, en skildi Jan
Umb eftir bundinn við mastrið,
einn um borð í hinu stóra skipi!
Morso var á leið til Kaupmanna-
hafnar, og ákvað skipstjórinn að
taka Johannes í tog og draga með
sér þangað.
Ætlaði í sjóinn á
eftir hinum myrtu
Þegar skipin komu þangað, var
lögregla kvödd til og síðan lækn-
ar. Jan Umb var aðframkominn
af kulda og vosbúð, og hann hafði
hvorki fengið vott né þurrt sólar-
hringum saman, síðan kvöldið fyr-
ir morðnóttina. Að auki virtist
hann andlega vankaður. Samt bjó
svo mikill kraftur í honum enn,
að þegar læknarnir létu lögreglu-
þjóna skera böndin utan af honum,
stökk hann fram, hratt öllum til
hliðar og ætlaði að kasta sér í sjó-
inn. Öðram lækninum tókst að ná
taki á fótum hans, þegar hann var
kominn hálfa leíð yfir borðstokk-
inn. Hinn trúaði morðingi ætlaði
líka að svipta sjálfan sig lífí!
Segir ljóta sögu í spennitreyju
Blöðin og útgefendur skildinga-
vísna um samtímaatburði sáu til
þess, að um nokkurt skeið var
ekki um annað talað í Danmörku,
og smám saman urðu morðin mjög
umtöluð í Norður-Evrópu. Jan
Umb var fluttur á sjúkrahús, þar
sem hann var mataður og hreins-
aður og látinn hvílast fyrstu dag-
(
<
<
(
<
<
(
(
(