Morgunblaðið - 21.03.1993, Blaðsíða 22

:s 8561 SflAM rs flllOAGUMMUg UOTAJaMUOflOM
22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. MARZ 1993
Skipuleggjandi skákeinvígisins í Sveti Stefan er nú flúinn til ísraels-
Samantekt: Guðni Einarsson
DULARFULLI Serbinn í Sveti Stefan, Jezdimir Vasiyevic, á heiðurinn af því að hafa dregið skák-
snillinginn Bobby Fischer aftur fram í sviðsljósið. Frá því einvígi þeirra Spasskis og Fishers var
haldið hér á íslandi 1972 hefur Fischer farið einförum. í september síðastliðnum gerðist það sem
fæstir skákrýnar áttu von á, þeir Spasski og Fischer settust aftur að tafli. Umgjörð einvígisins í
Sveti Stefan var öll hin ævintýralegasta og kom margt aðkomumönnum á óvart, ekki síst sjálfur
skipuleggjandinn og driffjöður framtaksins, Jezdimir Vasiljevic. Nú er þessi krónprins svartamark-
aðarins á Balkanskaga og náinn bandamaður Slobodans Milosevics, forseta Serbíu, flúinn úr landi
og virðist peningaveldi hans riða til falls.
Skipuleggjandi skákeinvígisins í Sveti Stefan, Vas-
iljevic, er nú flúinn til ísraels.
Vasiy'evic lét ekkert tækifæri ónotað til að koma sjálfum sér á framfæri, hann var á milli skákmeistarana
á öllum blaðamannafundum. F.v.: Bobby Fischer, Jezdimir Vasiljevic, Boris Spasskí.
Hundruð reiðra viðskiptavina
Jugoscandic-bankans í
Serbíu, sem er í eigu Vas-
iljevics, biðu fyrir utan útibú bankans
í þar síðustu viku í þeirri von
að geta náð út sparifé sínu. Greip
um sig mikill ótti meðal viðskiptavina
eftir að fréttir birtust í fjölmiðlum
þess efnis að Vasiljevic hefði flúið.
Hann fór til Búdapest á mánudag
og hélt á þriðjudag áleiðis þaðan til
Tel Aviv. Talsmaður bankans lofaði
sparifjáreigendum því að bankinn
yrði áfram starfræktur undir nýrri
stjóm.
Fé til höfuðs
forsætisráðherranum
Áður en Vasiljevic hélt úr landi
hafði hann lent í hörðum deilum við
yfirvöld í Svartfjallalandi en hann
heldur því fram að þau hafi stolið
frá sér 62 þúsund tonnum af bens-
íni. Vegna viðskiptabanns Samein-
uðu þjóðanna á Serbíu og Svartfjalla-
land er mikill skortur á bensíni á
þessum slóðum og það því gulls ígildi.
Vasiljevic sagði í símaviðtali við Re-
utere-fréttastofuna að Svartfellingar
væru stigamenn og tækju jafnvel
æðstu ráðamenn þátt í svikamyll-
unni. Sagði hann þá skulda sér pen-
inga sem hann ætlaði sér að ná aft-
ur jafnvel þó að það myndi þýða að
hann yrði persónulega að greiða fyr-
ir að Milo Djukanovic, forsætisráð-
herra Svartfjallalands, yrði myrtur.
Hann hefur einnig hótað því að
ljóstra upp um leynimakk stjómvalda
í Serbíu og Svartfjallalandi og er það
talið vera til marks um að hann hygg-
ist ekki snúa aftur. Hann neitaði því
þó í samtalinu við Reuters og sagð-
ist eiga of mikið af fjárfestingum í
Serbíu til að snúa við þeim baki.
DularfuIIt lífshlaup
Margt er á huldu um ævi og fyrri
störf Jezdimirs Vasiljevics áður en
hann gerðist mikilvirkur í viðskipta-
Iífi Serbíu og Svartfjallalands. Hann
er 44 ára gamall og fæddist í smá-
þorpi um 50 km frá Belgrad. Ekki
var mulið undir Vasiljevic í æsku og
18 ára gamall flutti hann til Austur-
ríkis með jafnvirði 300 króna í vasan-
um. Þar bjó hann í innflytjendabúð-
um og vann við ræstingar. Næstu
tveir áratugir í ævi hans eru sveipað-
ir hulu. Allt sem Vasiljevic lætur
uppi um þau ár er að hann hafi búið
víða, í Ástralíu, Belgíu, Kanada og
Bandaríkjunum. „Guð einn veit hve
mörg störf ég stundaði, en ég græddi
á þeim flestum," segir hann. Þegar
Vasiljevic var spurður út í viðfangs-
efni sín útlegðarárin frá Júgósiavíu
sagðist hann meðal annars hafa
fengist við gimsteinaverslun í Belgíu.
Árið 1987 sneri Vasiljevic aftur heim
með fulla vasa fjár og fjölskyldu.
Hann er giftur dóttur áhrifamikils
Sikileyings og eiga þau fjögur börn.
Við heimkomuna stofnaði Vasiljevic
fyrirtækjasamsteypuna Jugoscandic
sem lætur sér fátt óviðkomandi sem
snýr að viðskiptum. Innan vébanda
samsteypunnar er að finna svo
óskyld svið sem rekstur veðhlaupa-
brauta og skipaútgerð. I fyrstu
fékkst Vasiljevic mest við inn- og
útflutningsverslun og síðar hóf hann
bankarekstur. Sterkur orðrómur hef-
ur verið á kreiki um að auðæfí hans
séu fengin með vafasamari viðskipt-
um en verslun með djásn og dýr-
gripi. Nýlega hafði dagblað í Belgrad
eftir fyrrum ritara Vasiljevics að
miklu af auðæfunum hefði hann
safnað með vopnasmygli. Vasiljevic
bar ekki á móti fréttinni og sýndist
raunar býsna ánægður með hana.
Eftir upplausn Júgóslavíu hefur hann
verið orðaður við svartamarkaðs-
brask með gjaldeyri og vopnasmygl.
Jugoscandic-bankinn
Vasiljevic hefur viðurkennt að út-
sendarar hans kaupi erlendan gjald-
eyri á götum Belgrad. „Svartamark-
aðsdollaramir enda allir hjá Vas-
iljevic og Jugoscandic-bankanum,"
sagði Momir Pavlisevic, yfírmaður
Serbneska verslunarráðsins, í viðtali
við bandarískan blaðamann. „Ég tel
sjálfur að bankinn standi í hættu-
legri spákaupmennsku og viðskiptum
sem tengjast styijaldarástandinu. Ég
yrði ekki hissa þótt hann færi um
koll." Jugoscandic-bankinn bauð við-
skiptavinum sínum 200% mánaðar-
lega ávöxtun á dínara en 15% á
mánuði á erlendan gjaldeyri. Heim-
ildarmenn hjá seðlabanka fyrrver-
andi Júgóslavíu segja að talið sé að
um tveir milljarðar dollara liggi á
um fjórum milljón reikningum hjá
Jugoscandic. Seðlabankinn reyndi að
loka Jugoscandic í apríl í fyrra, þar
sem bankinn hafði ekki leyfí til að
stunda erlend gjaldeyrisviðskipti, en
starfsemi hélt samt áfram.
Lofgjörð um tómstundaskáld
Skákeinvígið í september kostaði
Vasiljevic háar fjárhæðir. Er talið
að Jugoscandic samsteypan hafi lagt
út um tíu milljónir bandaríkjadala til
að fá Bobby Fischer aftur að skák-
borðinu. í staðinn hlaut Vasiljevic
óskerta athygli heima fyrir og erlend-
is - og naut þess út í æsar. Getum
hefur verið leitt að því að með einvíg-
inu hafí Vasiljevic ætlað að slá sig
til riddara meðal heimamanna og
undirbúa þannig stjómmálaafskipti
sín. Á stundum mátti ætla að skák-
einvígið væri ekki síður haldið til að
auglýsa Vasiljevic og Jugoscandic-
bankann en að leiða saman þá Fisc-
her og Spasskí. Mynd af Vasiljevic
var á mótsmerkinu og öllu kynning-
arefni skákeinvígisins. Á blaða-
mannafundum sat Serbinn ævinlega
á milli skákmeistarana og gætti þess
að vera ekki síður áberandi en þeir.
Sérstakt mótsrit var gefíð út með
upplýsingum um keppenduma, móts-
staðinn og sjálfan mótshaldarann.
Ritstjóra tímaritsins Big, sem er í
eigu Vasiljevics, hlotnaðist það að
rita andagtuga hugvekju um mikil-
mennið í mótsblaðið. Hún hefst með
tilhlýðilegri virðingu: „Enginn veit
hvaðan hann kom, hann fetar ókunn-
ar slóðir og vekur áhuga hvar sem
hann fer.“ Framhaldið er mærðar-
full lofgjörð um þennan dularfulla
viðskiptajöfur og vin smælingjanna.
Góðverk hans í þágu stríðshrjáðra
íbúa Balkanskaga em tíunduð, en
minna er sagt um „týndu árin“ í ævi
Vasiljevics. „Hvað hann hefur að-
hafst undanfama tvo áratugi, hvar
hann bjó og hveija hann umgekkst,
er leyndarmál. Hann bendir á árang-
urinn sem hann hefur náð og eftir
því sem hann segir skiptir árangur-
inn einn máli.“ í lofrullunni eru gef-
in fyrirheit um að næst á dagskrá
Vasiljevics sé að skipuleggja einvígi
milli Fischers og Karpovs. Þá er le-
sandanum veitt að skyggnast inn í
framtíðarsýn athafnamannsins.
„Innan tíðar munu atburðir á eyjum
Sveti Stefan varpa skugga á kvik-
myndahátíðina í Cannes, Pulitzer
verðlaunaveitinguna og Nóbelshátíð-
ina.“ Að lokum er hulunni svipt af
leyndarmáli í lífi Vasiljevic; hann
yrkir ljóð þá sjaldan hann á stund
aflögu frá margháttuðu amstri sínu.
Fríríkið Sveti Stefan
Vasiljevic leigði fjögur glæsihótel
í Sveti Stefan af stjóm Svartfjalla-
lands og skyldi gjalda fyrir jafnvirði
500 milljóna bandaríkjadala. Perla
Sveti Stefan er gamalt virki, sem
tengist meginlandinu með eiði. Þar
hefur verið starfrækt lúxushótel sem
áður var þétt setið af aðalsmönnum
og kvikmyndastjömum sem greiddu
allt að 100 þúsund krónur fyrir nótt-
ina. Nú eru glæsihótelin tóm og ekki
horfur á því að kvikmyndastjörnur
láti ljós sitt skína í Sveti Stefan á
næstunni vegna ófriðarins á Balkan-
skaga. Vasiljevic hafði háleitar hug-
myndir um Sveti Stefan, sem hann
umgekkst eins og konungsríki og
dreymdi um að breyta í skattapara-
dis. „Þetta er eins konar einkaríki,“
sagði hann þá. „Það kemur ríkis-
stjóminni ekkert við lengur.“ Þegar
hann var spurður hvort það mætti
þá líta á hann sem forseta ríkisins
svaraði Vasiljevic: „Já, það má segja
það.“
Óheflaður ruddi
Margeir Pétursson stórmeistari fór
til mótsins í Sveti Stefan sem frétta-
ritari Morgunblaðsins og sá þar til
Vasiljevic í öllu sínu veldi. Vægast
sagt leist honum ekkert á manninn.
„Ég get ekki gefíð honum háa ein-
kunn, nema þá fyrir smekkleysi,“
segir Margeir. Honum fannst fremur
hlægilegt hvernig Vasiljevic notaði
þennan atburð til að koma persónu
sinni á framfæri. Framkoma hans
við erlenda blaðamenn var og til
hreinnar skammar. „Honum var í
nöp við j)á sem höfðu skrifað illa um
hann. Eg naut þess að vera stór-
meistari í skák, en þeir voru ekki
margir á staðnum. Svo las hann ekki
Morgunblaðið,“ segir Margeir. Hann
varð vitni að því að Vasiljevic sigaði
lífvörðum sínum á bandarískan
blaðamann sem var í ónáð hjá honum
og beittu ekki neinum vettlingatök-
um. „Þessir lífverðir voru algjörir
fantar. Ég hef aldrei kynnst svona
löguðu.“ Margeir segir Vasiljevic
hafa komið fram sem „algjöran
rudda“, þannig hafí hann kallað á
skipuleggjanda mótsins, sem var hið
mesta prúðmenni, og ausið yfir hann
skömmum í allra áheym. Setning
mótsins hafi verið furðuleg uppá-
koma Vasiljevic til heiðurs. Þangað
var boðið ýmsu fyrirfólki og fleiri
gestum en rúmuðust með góðu móti
í salnum. Erlendu gestimir voru hálf-
gerðar homrekur og stóðu afsíðis
þar sem þeir sáu ekki setningarat-
höfnina. „Hann sat í hásæti á milli
skákmeistaranna. Þarna ægði öllu
saman og smekkleysið réði ferðinni.
Það var sígild tónlist og svo kom
rokk og dægurlag og sígild tónlist.
Innan um vom serbneskir þjóðdans-
arar og alls konar lið. Undir lokin
var svo flugeldasýning. Það skildi
enginn þennan graut." Nægar veit-
ingar vom á borðum og virtist ekki
skorta neitt, þrátt fyrir viðskipta-
bann og styijöld á næstu grösum.
Margeir telur að frama Vasiljevics
megi skýra með því tómarúmi sem
myndaðist eftir að Júgóslavía leystist
upp. Hann hafi notið mikils trausts,
sem ef til vill byggðist mest á því
að Vasiljevics kunni að leika gildan
kapítalista að vestrænum hætti. „Það
er erfítt að heimfæra ástandið þama
upp á aðstæður hér. Þarna er hægt
að vinna sér traust með því að ber-
ast á eins og heimamenn halda að
vestrænir auðmenn geri!“