Morgunblaðið - 14.04.1993, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. APRÍL 1993
21
Persónur eða leikreglur?
Um stjórnmálasiðferði í máli Hrafns Gunnlaugssonar
eftir Margréti S.
Björnsdóttur
Á opnum fundi Félags fijálslyndra
jafnaðarmanna hinn 30. mars sl. um
siðferði í íslenskum stjórnmálum og
stjórnsýslu var megin niðurstaða
þeirra er þar töluðu, að mjög skorti
á reglufasta og heilbrigða stjórnar-
hætti, jafnt í stjórnmálum sem opin-
berri stjórnsýslu. Hvers kyns fyrir-
greiðsla, hagsmunagæsla, pólitískar
embættaveitingar, hagsmuna-
árekstrar og afskipti stjórnmála-
manna af smæstu málum fram-
kvæmdavaldsins vitnuðu um bágt
stjórnmálalegt siðferði, þar sem við
ættu orðin löglegt en siðlaust, fleyg
orð Vilmundar Gylfasonar, eina ís-
lenska stjórnmálamannsins sem já-
kvætt var vitnað til á þessum fundi.
í sömu viku hófst síðan sú at-
burðarás sem er tilefni þessarar
greinar og sem sýnir í hnotskurn flest
það sem gagnrýnt var á fundinum,
embættishroka, pólitíska embættis-
veitingu eða fyrirgreiðslu til vinar
valdamanna, hæpna meðferð á al-
mannafé, margfalda hagsmuna-
árekstra og almennt siðleysi í með-
ferð á opinberu valdi.
Brottrekstur Hrafns
Gunnlaugssonar - málfrelsi og
ábyrgð stjórnenda stofnana
Upphaf atburðanna var að Heim-
ir Steinsson útvarpsstjóri sagði
Hrafni Gunnlaugssyni deildarstjóra
hjá sjónvarpi upp starfi. Slíkt er
yfirmönnum stofnana heimilt, en
eðlilegt og siðlegt hefði verið að
hinum brottrekna og útvarpsráði
hefðu verið gefnar skýringar á þess-
ari óvæntu uppsögn. Embættishroki
útvarpsstjóra var hins vegar slíkur,
að einungis var gefið í skyn að
ástæður væru margar og m.a. lítils-
virðandi ummæli Hrafns í sjón-
varpsþætti hinn 23. mars um starfs-
menn og stjórnendur ríkissjón-
varpsins. Slíkur hroki og lítilsvirð-
ing gagnvart starfsmanni, sem sagt
er upp starfi er að sjálfsögðu óþol-
andi og með sama hætti bar Hrafni
að gefa þeim starfsmönnum og
dagskrárgerðarmönnum RÚV, sem
hann var nýbúinn að segja upp,
skýringar á þeirra uppsögnum.
Skýringar Heimis Steinssonar á
brottvikningu Hrafns hefðu vænt-
anlega komið í veg fyrir þá fráleitu
umræðu um málfrelsi sem Hrafn,
stuðningsmenn hans á Alþingi og
hjá helstu dagblöðum landsins-
hengdu sig í. Umræðu sem eins
hefði átt við þegar Davíð Oddsson
forsætisráðherra neyddi fyrir
nokkru Þórð Ólafsson, forstöðu-
mann Bankaeftirlits Seðlabankans
og í fyrra Guðmund Malmquist,
forstöðumann hjá Byggðastofnun,
til að taka aftur gagnrýnin um-
mæli þeirra um stjórnarhætti for-
sætisráðherrans.
Gagnrýni Hrafns Gunnlaugsson-
ar á starfshætti, starfsmenn og
stjórnendur ríkissjónvarpsins í áð-
urnefndum sjónvarpsþætti kunna
að eiga við einhver rök að styðjast,
en allir hljóta að vera sammála um
að siðlegt hefði verið að hún hefði
fyrst birst í umbótastarfi hans inn-
an sjónvarpsins, en ekki í sjónvarps-
þætti sem hann sjálfur setti upp
og valdi spyijendur í.
Stjórnendur fyrirtækja og stofn-
ana bera ábyrgð gagnvart þeim og
markmiðum þeirra. Ummæli
Hrafns í sjónvarpsþættinum veiktu
ríkissjónvarpið, veiktu stöðu Hrafns
sem stjórnanda og rufu eðlilegan
trúnað milli hans, starfmanna og
annarra stjórnenda sjónvarpsins.
Viðbrögð starfsfólks og stjórnenda
RÚV, þótt þau séu ekki einhlítur
mælikvarði benda ótvírætt til þess.
Mér er sem ég sæi Davíð Odds-
son líða Albert Jónssyni deildar-
stjóra í forsætisráðuneytinu að setja
upp sjónvarpsþátt, að eigin frum-
kvæði, þar sem Albert viðhefði sams
konar ummæli og Hrafn um starfs-
fólk og stjórnendur forsætisráðu-
neytisins.
Endurráðning og
stöðuhækkun Hrafns
Gunnlaugssonar
„einkavinavæðing"
ríkisstofnana
Pólitískar embættaveitingar
þykja því miður sjálfsagt mál í opin-
berri stjórnsýslu á íslandi og er þar
enginn flokkur undanskilinn, sem
setið hefur í ríkisstjórn, þótt tæki-
færi þeirra hafi verið mismörg og
ósvífnin mismikil.
Þegar Heimir Steinsson rak
Hrafn Gunnlaugsson gerði hann sig
sekan um þann embættishroka að
telja sig hvorki skulda Hrafni né
útvarpsráði skýringar á uppsögn-
inni. Þeirra skýringa hefði Olafur
G. Einarsson hins vegar að sjálf-
sögðu átt að leita áður en hann hóf
afskipt'i af málinu. Hefðu þær verið
fullnægjandi þá hefðu þær væntan-
lega einnig sýnt Hrafn vanhæfan
sem framkvæmdastjóra sjónvarps-
ins. Hefðu skýringar Heimis Steins-
sonar á brottvikningu Hrafns hins
vegar ekki talist fullnægjandi, er
rétt að efast um hæfni Heimis til
að fara með yfirstjórn Ríkisútvarps-
ins og Ólafur G. Einarsson hefði
átt að taka á því máli fyrst.
En menntamálaráðherra hefur
afskipti af málinu með „pólitískri
ákvörðun" að eigin sögn. Hann
hefur, einnig að eigin sögn „sam-
ráð“ við tvo valdamestu ráðherra
Sjálfstæðisflokksins, en svo vill til
að annar þeirra er besti vinur
Hrafns Gunnlaugssonar. Síðan býð-
ur menntamálaráðherra fram-
kvæmdastjóra sjónvarps, Pétri
Guðfinnssyni, ársleyfi á launum.
Slík launuð leyfi utan kjarasamn-
inga og án „sérverkefna" viðkom-
andi starfsmanns eru fáheyrð í ís-
lensku stjórnkerfi. Samdægurs
ræður hann Hrafn í stöðu fram-
kvæmdastjóra samkvæmt starfslýs-
ingu, sem fráfarandi framkvæmda-
stjóri gengur frá sjálfur þann sama
dag og að því er virðist án nokkurs
samráðs við aðra stjórnendur eða
yfirstjórn Ríkisútvarpsins. Það má
einnig spyija hvort ekki hefði átt
að auglýsa stöðuna og hvort kvik-
myndagerðarmaður með reynslu og
menntun Hrafns Gunnlaugssonar
sé endilega heppilegur fram-
kvæmda- og þar með fjármálaum-
sýslumaður stofnunar sem veltir
rúmum tveimur milljörðum króna á
ári.
Það dregur enginn í efa lögmæti
þessarar embættisveitingar
menntamálaráðherra, sem hann
segir sjálfur að sé samkvæmt „póli-
tískri ákvörðun“. En væru það ekki
eðlileg og heilbrigð vinnubrögð og
í samræmi við anda þeirrar laga-
greinar um Ríkisútvarpið sem segir
að leitað skuli umsagnar og haft
samráð við útvarpsstjóra og út-
varpsráð þegar skipað er í stöðu
framkvæmdastjóra sjónvarps, að
gera meira en að tilkynna þessum
aðilum ráðningu Hrafns, þótt tíma-
bundin sé?
Það sem hér gerist er að mennta-
málaráðherra beitir valdi sem hann
hefur samkvæmt lögum, en for-
sendurnar og aðferðirnar má kalla
pólitíska fyrirgreiðslu til handa
einkavini forsætisráðherra, óhefð-
bundnar launagreiðslur handa frá-
farandi framkvæmdastjóra fyrir að
liðka til „í hvelli“ og lítilsvirðingu
gagnvart útvarpsstjóra, útvarpsráði
og starfsfólki sjónvarps.
Hagsmunaárekstrar milli
hinna mörgu hlutverka Hrafns
Gunnlaugssonar
I gagnrýni stjórnarandstöðunnar
á Alþingi, sem með réttu notar
þetta mál til að koma höggi á ríkis-
stjórnina og í samþykkt stjórnar
Félags kvikmyndagerðarmanna eru
ekki síst gagnrýndir þeir hags-
munaárekstrar sem óhjákvæmilega
eru og verða milli þeirra mörgu
hlutverka sem Hrafn Gunnlaugsson
hefur á hendi í íslenskri sjónvarps-
og kvikmyndagerð.
Margrét S. Björnsdóttir
Sem kvikmyndagerðarmaður
semur Hrafn handrit, framleiðir
myndir, sækir um styrki, selur og
endurselur sýningarrétt innanlands
sem utan. Sem _ stjórnarmaður í
Kvikmyndasjóði íslands, stjórnar-
maður í menningarsjóði sjónvarps-
og útvarpsstöðva og sem fram-
kvæmdastjóri sjónvarpsins er Hrafn
aðili að öllum veigamestu ráðstöf-
unum fjár til íslenskrar kvikmynda-
gerðar. Hann situr einnig í stjórn
tveggja samtaka kvikmyndagerðar-
manna. Hagsmunaárekstrar eru
hér augljósir þótt mismiklir séu og
fráleitt að Ólafur G. Einarsson skuli
ekki hafa tekið á þeim áður en
hann veitti Hrafni stöðuna, td. með
því að gera til hans sömu kröfur
og Félag kvikmyndagerðarmanna
hefur nú sett fram.
Ef siðareglur hér á landi væru
svipaðar og í þeim löndum sem við
viljum helst bera okkur saman við
um stjórnarfar, kæmi ekki annað
til greina en að Hrafn yrði að velja
hvoru megin borðsins hann kysi að
vera.
Flokkurinn, ríkið og ég erum
eitt
Á fundi Félags fijálslyndra jafn-
aðarmanna sem ég vitnaði til í inn-
gangi lét einn framsögumanna of-
angreind orð faila um íslenska
stjórnmálmenn og gæðinga þeirra.
Þessi orð eiga vel við um þá at-
burðarás sem hér hefur verið lýst.
Því miður sé ég fá merki þess að
þetta sé að breytast. Allt of margir
þeirra sem taka þátt í umræðum
um uppsögn og ráðningu Hrafns
Gunnlaugssonar, málsmetandi og
valdamikið fólk í íslenskum stjórn-
málum og ijölmiðlum virðist ekki
geta greint á milli persóna og leik-
reglna í þessu máli.
Þegar Hrafn Gunnlaugsson lítils-
virðir opinberlega samstarfólk sitt
og stjórnendur þeirrar stofnunar er
hann starfar við er það talið þarft,
kallaðir „ferskir vindar“ og frelsi
hans til þess skal varið. Þegar emb-
ættismenn í Bankaeftirliti og
Byggðastofnun tala gagnrýnið um
stjórnarhætti tiltekinna ráðherra
eru þeir hins vegar teknir á teppið
og látnir biðjast afsökunar opinber-
lega eða taka ummæli sín aftur.
Þegar bent er á augljósa hags-
munaárekstra í starfi og stjórnar-
embættum Hrafns Gunnlaugssonar
eða að hann hafi vísvitandi haft fé
út úr sjónvarpinu með því að bijóta
samninga sína við Kvikmyndasjóð
íslands, þá kalla forystumenn í
ríkisstjórninni það „persónulegar
árásir" og „ógeðfelldar mannaveið-
ar“.
Hver skyldi vera skýringin á því,
að allt of margir íslenskir stjórn-
málamenn eru ófærir um að takast
á við svona mál nema með því að
hræra saman persónum og eðlileg-
um leikreglum? Eru þeir svona „um-
hverfisfirrtir" (sbr. orðalag Árna
Johnsen alþingismanns Sjálfstæðis-
flokksins í umræðum um málið á
Alþingi), eða getur verið að Jónas
Kristjánsson ritstjóri DV hafi haft
rétt fyrir sér á áðurnefndum fundi
Félags fijálslyndra jafnaðarmanna,
þegar hann sagði að siðleysið og
spillingin í íslenskum stjórnmálum
og stjórnkerfi kæmi „úr grasrót-
inni“, úr sál íslendingsins sem liti.
ekki á sig sem myndugan borgara
gagnvart ríkisvaldi, heldur sem
þegn gagnvart kóngi sínum og það
væri kóngurinn sem „skaffaði og
skammtaði“?
Höfundur er formaður Félags
frjálslyndra jafnaðarmanna.
fin einasta yfirdýna
tnpr hvaða prinsessu m er
Vóðan nætursvefn
Góð yfirdýna getur breytt
martröð hvaða prinsessu sem
er í sælusveín. Yfir
dýnur eru til af
ýmsum gerðum.
Einn megin-
kostur þeirra er
hve vel þær
einangra gegn
kulda. Latex-
dýnur eru úr nátt-
■ úrugúmmíi, sem
heldur ekki raka að líkaman-
um og í það safnast hvorki ryk
né óhreinindi. Eggja-
bakkadýnur verma
sérlega vel og
mýkja og hafa
einstaka fjöðr-
unareiginleika.
Þær henta bak-
veiku fólki mjög
vel. Yfirdýna úr
svampi, sérsniðin að
þinni dýnu mýkir og vermir
rúmið þitt. Þegar þú færð þér
nýja, vandaða rúmdýnu er það
sjálfsögð fýrirhyggja að hlífa
henni gegn sliti og óhreinind-
um með þægilegri yfirdýnu.
Góða nótt.
el
LYSTADUN-SNÆLAND hf
Skútuvogi 11 • 124 Reykjavík • Sími 81465 5 / 685 5 88