Morgunblaðið - 30.05.1993, Blaðsíða 14

í varplandinu
Eftir Guðmund Guðjónsson/Myndír Guðmundur Ólafsson o.fl.
EFTIR langan, umhleypingasaman og heldur leiðinlegan
vetur er aftur kominn þessi árstími sem flestir bíða eftir.
Vorið, með sumarið á næsta leiti. Vorið hefur breytilega
merkingu í hugum og tilveru þeirra sem upplifa það. Hjá
fuglunum þýðir það eitt og aðeins eitt: Tilhugalíf og varp.
Fólki þykir að öllu jöfnu gaman að finna hreiður og óskandi
væri að sem flestir beisluðu þá fólið í sér og Iétu eggin í
friði. Og stoppuðu við sem styst. Engum þykir skemmti-
legra að finna hreiður heldur en börnunum og þá væri
athöfnin fullkomin ef þeir fullorðnu gætu Ieitt smáfólkið
í allan sannleika um það hvaða fugl eigi viðkomandi egg.
Því er ekki alltaf að heilsa, en við reynum nú að bæta úr
því með þessum greinarstúf. Lítum á nokkrar af algeng-
ustu fuglategundum þessa lands og rýnum í með hvaða
hætti menn geta áttað sig á því hvaða egg tilheyra hverjum.
Hagleg smíð
SKÓGARÞRASTARHREIÐUR á jörðu niðri í kjarrinu.
Dírrindí...
LÓAN er einn þeirra fugla sem
setja ekki flókna hreiðurgerð á
oddinn svo sem sjá má.
Ymsa þætti verður að
skoða í upphafi. Til
dæmis eru sumir
fuglar farfuglar og
verpa þeir oftast nær,
en þó ekki alltaf,
heldur seinna heldur
en þeir sem hér hafa
vetursetu. Fuglar flokkast í
nokkra hópa og síðan ættir og
ættkvíslir innan þeirra. Er þá ver-
ið að ræða um sundfugla, vað-
fugla, spörfugla, ránfugla og svo
hænsfugla, sem reyndar telur að-
eins ijúpuna. Oft deila tegundir
innan 'margra hópa kjörlendi, en
margar tegundir finnast einungis
í einu kjörlendi og ef menn eru
eitthvað óvissir um hvaða fugl eigi
hreiður sem þeir ganga fram á, á
kjörlendið að geta útilokað margar
tegundir. Sandlóuegg fyndi maður
til dæmis varla í lyngmóa eða úti
í mýri. Og ekki kríuegg inni í
skógi. Hreiðurgerð er einnig mik-
ilsverð vísbending. Sé eitthvað í
hreiðurgerðina lagt, eggin eða
ungamir liggjandi í haglega ofn-
um körfum, þá geta menn verið
nokkuð vissir um að spörfugl eigi
hreiðrið. Það útilokar strax marg-
ar tegundir. Sé hreiðurgerð engin,
útilokar það að sama skapi marg-
ar tegundir, sérstaklega þegar
kjörlendisdæmið er reiknað með.
Og stærð eggja skiptir einnig
máli. Eggin af millistærð tilheyra
langflest vaðfuglunum og minni
vaðfuglseggin eru að auki yfirleitt
stærri heldur en spörfuglseggin
að hrafnseggjum undanskildum.
Og enginn ætti að velkjast í vafa
um hrafnseggin, því yfirleitt er
krummi uppi á brún að róta gijóti
ofan á þá sem eru að skoða eggin
hans. Vaðfuglsegg eru að auki
yfirleitt með fleiri eða færri mis-
stórum skellum á grænleitum eða
brúnleitum grunnlit á meðan spör-
fuglseggin eru ýmist einlit eða
með afar smágerðum dröfnum og
dílum. Stærri eggin tilheyra flest
hver sundfuglum, öndum, gæsum
og mávum. Andar- og gæsaregg
eru einlit, en mávseggjum svipar
til vaðsfuglseggja. Verra er að
merkja hvaða andartegund á ein-
hver egg, hvaða mávur eða hvaða
vaðfugl. Varpstaður og eggjalitur
Opið
ÞAÐ skýlir fátt smyrilseggjunum á klettabrúninni, en á móti
kemur að að móðirin ver þau af hörku.
Harðjaxl
HREIÐURGERÐ kjóans lýsir honum nokkuð. Harðjaxlar gera sér
lítið að góðu.
segir yfirleitt til um algengustu
spörfuglsegg. Við skulum nú líta
á helstu flokka og byija á spör-
fuglum.
Spörfuglar
Til að byrja einhvers staðar,
byijum við á skógarþresti. Varp-
staðir hans eru nokkuð breytilegir.
í borgum og bæjum sækja þeir í
tré, sérstaklega grenitré sem skýla
hreiðrunum vel frá veðrum og
vörgum. Eggin eru grænleit og
geta verið 3 til 6. Það vill svo til,
að eina íslenska fuglategundin
sem einnig verpir í tijám verpir
einnig eggjum í svipuðum litum.
Það er auðnutittlingurinn. Menn
eiga þó að geta þekkt þessa tvo í
sundur, því sá síðarnefndi er miklu
mun minni þótt þrösturinn sé ekki
beinlínis risavaxinn. Auðnutittl-
ingurinn er með minnstu fuglum
landsins, aðeins um sentimetri
lengri að jafnaði helduren músarr-
indill. Eggin eru því agnarsmá og
hreiðrið líka. En hreiður beggja
eru hagiega ofnar körfur. Til
sveita eru þrestirnir yfirleitt með
hreiður sín í birkiskógum og verpa
þá yfirleitt neðst í þéttu kjarri.
Þúfutittlingshreiður finna menn
helst í þurru mólendi og þýfi. Þau
eru vandfundin og menn rekast
helst á þau með því að þramma
fram á fuglinn sem ryðst þá skelk-
Áberandi
HREIÐUR æðarfuglsins eru nokkuð auðþekkjanleg, sökum kjör-
lendis og eggjastærðar og litar.
aður út úr holu sinni. Þá sjá menn
vel hulda litla körfu og eggin eru
brúnleit, yfirleitt 3 til 5 talsins.
Tvær tegundir verpa inni í stein-
um og klettum, sólskríkjan eða
snjótittlingurinn og steindepillinn.
Oftast sjá menn ekki ofan í körfur
þessara bergbúa og því til lítils
að lýsa þeim nánar. Sama er að
segja um starrann, menn sjá sjald-
an hreiður hans nema ef vera
skyldi þegar búið er að draga það
út með krókum og stöngum.
Öðru máli gildir um einn ástsæl-
asta fugl landsmanna, hina helgu
maríuerlu. Henni hefur fækkað
verulega síðustu árin, en mikið er
samt af henni enn. Hún velur sér
hreiðurstæði í útihúsum, undir
brúm, í hlöðnum veggjum, jafnvel
sjávarhömrum. Oft í hlöðum.
Hreiðrin eru afburðafínleg og
mjúk að gerð, oft með hvítu fóðri
sem yfirleitt er þá ull af rollu.
Eggin eru hvít- eða gráleit og
mjög smá.
Vaðfuglar
Fólk rekst á vaðfugla í alls kon-
ar kjörlendi, sumir eru votlendis-
fuglar, aðrir í þurrum lyngheiðum
og móum, aðrir á melum og sönd-
um. í votlendi rekst maður t.d. á
stelk og hrossagauk. Fyrir þann
sem er ekki með greiningu alveg
á hreinu getur reynst erfitt að
greina á milli. Agætt væri ef þeir
vildu vera svo vænir að spretta
skrækjandi af eggjunum, þá ættu
menn að geta greint á milli, hros-
sagaukurinn minni, brúnleitur með
sitt langa nef og furðuhljóð. Stelk-
urinn gjammandi og einhvern veg-
inn flöktandi yfír höfðum manna.
Óðinshanahreiður rekast menn
einnig á í votlendi. Egg þeirra eru
með litarhátt vaðfugla, en mjög
smá og þekkjast best á því og
kjörlendinu.
A þurrara landi rekst maður
oftast á lóuna. Hreiðurgerð er yfir-
leitt lítt til húrrahrópa, en þó yfir-
leitt nett laut og ef hún hefur
valið stað utan í blábeijalyngi get-
ur hreiðurstæðið orðið nokkuð fal-
legt. Eggin fjögur af meðalstærð.
Flestir þekkja lóuna í sjón og oft-
ast er hún skammt undan er menn
standa við egg hennar. Spilar hún
sig þá mölbrotna á væng og fæti
og er furðu sannfærandi. Lóan
hefur undarlega ástríðu að verpa
alveg í vegarköntum, jafnvel þar