Morgunblaðið - 14.07.1993, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. JÚLÍ 1993
Áróðurinn gegn bændum
Svar til Eiríks Eiríkssonar
eftir Torfa
Guðbrandsson
Norður á Akureyri býr áhuga-
maður um sagnfræði, Eiríkur
Eiríksson að nafni. Hann sendi mér
og fleirum línu í Morgunblaðinu 11.
júní sl. undir fyrirsögninni: Jónás
'frá Hriflu er ennþá hér. Hvað mig
snertir, var Eiríkur með í huga grein
í Tímanum 5. maí, þar sem ég gagn-
rýndi fyrsta þátt Baldurs Her-
mannssonar af fjórum er fluttir
voru í sjónvarpinu undir heitinu:
„Þjóð í hlekkjum hugarfarsins." í
grein minni rakti ég í stuttu máli
þá rógsherferð, sem farin hefur
verið gegn bændum.
Eiríkur er greinilega hrifinn af
þeirri neikvæðu og einhæfu sögu-
skoðun, sem kemur fram í þáttum
Baldurs. Þar með skipar hann sér
í flokk þeirra furðufugla, sem finnst
ekkert athugavert við það, að al-
ræmdur óbótamaður á borð við
Axlar-Björn er leiddur fram sem
verðugur fulltrúi fyrir bændastétt-
ina. En uppsetningu í þeim dúr
geta áhugamenn um sagnfræði
ekki leyft sér ætlist þeir til þess
að mark sé tekið á orðum þeirra.
Eiríkur telur að ég geri lítið úr
gróðurfarsrannsóknum okkar fær-
ustu náttúrufræðinga, en það er
misskilningur. Enginn andmælirþví
að landið sé að blása upp, en það
stafar af völdum náttúruaflanna,
þar eru að verki stormar, kuldar,
þurrkar og eldgos, stórrigningar og
vatnagangur. Um ofbeit sauðfjár
er ekki að ræða nema á einstöku
svæðum. Það hefur verið mjög í
tísku að benda á sauðkindina sem
óvin gróðursins númer eitt. Og
Baldur klykkti út þáttum sínum
með því að bæta um betur og gefa
henni nafnið: Tortímandinn. Og
skýring hans á nafngiftinni er sú,
að þetta ljóta húsdýr lætur sér ekki
nægja að éta grösin upp tii agna,
heldur ræðst hún á jarðveginn sjálf-
an og hámar í sig mold og steina!
Sannleikurinn er hins vegar sá, að
sauðkindin hafði slíkt gildi fyrir
framleiðslu matfanga og klæða að
án hennar var óhugsandi að lifa í
landinu á liðnum öldum. Hún vat-
því Bjargvættur þjóðarinnar
I öðrum lið greinar minnar var
bent á, að bændum var legið á
hálsi fyrir að vera dragbítar á hag-
vöxt þjóðartekna vegna offram-
leiðslu á kindakjöti. Nú vita hins
vegar margir og þ.á m. Eiríkur Ei-
ríksson að bændur hafa að tilmæl-
um yfirvalda fækkað fé sínu í stór-
um stíl ár frá ári og orðið þannig
fyrir afar mikilli kjaraskerðingu,
sem þeir hafa af skilningi og sér-
stökum þegnskap tekið á sig. Sann-
leikurinn er því sá, að kindakjöts-
birgðir nú s'tafa alls ekki af offram-
leiðslu, heldur, þrátt fyrir stórum
minna framboð á kindakjöti, vegna
gjörbreyttra neysluvenja þjóðarinn-
ar. Ef sú breyting hefði gengið
hægar fyrir sig hefði ekki komið
til útflutningsbóta vegna þeirrar
vöru á síðustu árum.
Um þriðja atriðið varðandi holl-
ustu landbúnaðarvara, þá má benda
á það, að nýjustu rannsóknir sýna,
að of mikið hefur verið gert úr þeirri
hættu, sem er samfara fítuneyslu
úr dýraríkinu. Þar vegur og hár
meðalaldur sveitafólks þungt á
metunum sem vitni um hollustu
fæðunnar. Hitt mun sönnu nær, að
það hreyfingarleysi, sem er velferð-
arþjóðfélaginu samfara, sé ekki
hollt fyrir heilsu manna, enda er
nú sem óðast leitað úrbóta í því
efni og er það vel.
Af bókmenntum
Eiríki finnst á skorta að ég skyldi
ekki lýsa viðtökum „sveitamanna-
samfélagsins" við skáldskap Jónas-
ar Hallgrímssonar og Halldórs Lax-
ness úr því að ég fór að minnast á
þjóðmenninguna. Um þetta er það
að segja, að út af fyrir sig er það
rétt, að skáldskap þeirra Jónasar
og.Halldórs var tekið misjafnlega í
fyrstu og skýringar þess eru kunn-
ar. Jónas var boðberi nýrrar stefnu
í bókmenntum með þeim glæsilega
árangri að verða ástsælasta skáld
þjóðarinnar. En hann gagnrýndi
rímurnar harkalega, hið aldagamla
kveðskaparform og rímnaskáldið
Sigurð Breiðíjörð þannig að það
vinsæla skáld bar ekki sitt barr
eftir þá útreið og rímurnar féllu í
skuggann fyrir Ijóðrænum kveð-
skap Jónasar. Þetta hörmuðu marg-
ir á þeirri tíð. Skáldið Jónas var
töframaðurinn, sem bæði gaf og
tók. En nú munum við aðeins gjaf-
ir hans, sem eru sígildar.
Eiríkur rifjar upp viðbrögð
sveitafólks við „Sjálfstæðu fólki“
Halldórs Laxness og er á honum
að finna að þetta skáldverk hafi
ekki verið metið að verðleikum af
þeim.hópi þjóðfélagsins. Víst var
Laxness umdeildur á sínum yngri
árum og umrædd bók varð ekki til
að auka vinsældir hans meðal
sveitafólks, síður en svo. En það
var hvorki af glámskyggni né dóm-
greindarskorti að þessu skáldverki
var ekki fagnað í sveitum. Að vísu
var textinn víða hnyttinn og stíllinn
lipur, en það var efni bókarinnar,
innihald og boðskapur, sem margir
voru ósáttir við. Höfuðpersónunni,
Bjarti í Sumarhúsum, vegnaði illa
í búskapnum og hann fór halloka
fyrir erfiðleikunum. Boðskapur
bókarinnar virtist þannig vera þessi:
Búskapur á íslandi býður ekki upp
Torfi Guðbrandsson.
„Þar með skipar hann
sér í flokk þeirra furðu-
fugla, sem finnst ekkert
athugavert við það, að
alræmdur óbótamaður
á borð við Axlar-Björn
er leiddur fram sem
verðugur fulltrúi fyrir
bændastéttina.“
á annað en eymdarlíf. — Það var
því engin furða þótt bændur tækju
ekki þeim boðskap með fögnuði.
Þéttbýli fyrirfinnst hvergi
Eiríki Eiríkssyni líkar miður, að
ég skuli ekki sáttur við þá nýju
söguskoðun, að jarðeigendur hafi
hindrað þéttbýlismyndun hér á landi
í rás aldanna. I mínum huga er
önnur skýring miklu nærtækari.
Verstöðvar mynduðust þar sem
hafnarskilyrði voru góð og fiskimið
nærliggjandi. Þar var oft margt um
manninn. En þegar vertíð lauk
hurfu flestir á brott. Á Snæfells-
nesi var ákveðin viðleitni til þéttbýl-
ismyndunar í tengslum við ver-
stöðvarnar undir Jökli. En þær til-
raunir mistókust. Ekki þó vegna
þess, að slíkt væri bannað af einum
eða neinum, heldur af því, að það
reyndist örðugt að lifa af fískveið-
um eingöngu. Þegar harðnaði í ári
og afli brást var voði á ferðum og
oftar en ekki var það eina lífsvonin
að fara á .vergang. En það var ein-
mitt þetta, sem var bannað: Að
flakka um landið, því að menn höfðu
slæma reynslu af þeirri áþján og
búsifjum, sem förumannaflokkamir
ollu búendum, er sjálfir áttu fullt í
fangi með að sjá sér og sínum far-
borða. F’leira kom til, sem hindraði
uppbyggingu þorpa og kaupstaða,
þótt ekki verði það tilgreint hér.
íslandssaga Jónasar
Eiríkur talar í upphafi greinar
sinnar um „glansmyndasagnfrpði"
Jónasar frá Hriflu og vill sjáanlega
með því orðalagi gera lítið úr Is-
landssögu hans. Athugum hversu
réttmætt það er. Flestir hafa talið
sögu hans góða enda hefur hún
verið öllum kennslubókum vinsælli
í grunnskólum landsins. Þar með
er þó ekki sagt að hún sé galla-
laus, enda verður slík bók seint
skrifuð. í íslandssögu Jónasar koma
fram flestir þættir þjóðlífsins, bæði
hinar glæstu hliðar á gullöld íslend-
inga og eins þrengingar og fátækt
á tímum ófrelsis og einokunar. Þar
er einnig að finna lýsingar á harð-
indum, eldgosum og dréþsóttum og
afleiðingum þeirra. Síðan er rakið,
hvernig þjóðin að lokum reis úr
öskustó og hóf frelsisbaráttu sína
og náði þar fyrstu áfangasigrum.
Frásögnin er skipuleg, alhliða og
trúverðug. Sem sagt: Vel heppnað
verk, sem þeim einum tekst að
skrifa, sem gæddir eru snilligáfu
og hafa mikla þekkingu og yfirsýn
um svið sögunnar. — Sómi er að
þeim áhugamönnum um sögu, sem
hafa af slíku að státa.
Höfundur er fyrrverandi
skólastjóri.
il
Nordia 1993
Verðlaunapeningur NORDIU 93 er hinn fegursti gripur.
Frímerki
Jón Aðalsteinn Jónsson
Á liðnu vori tóku íslenzkir frí-
merkjasafnarar þátt í nokkrum
frímerkjasýningum. Enda þótt
nokkuð sé um liðið, síðan þessar
sýningar voru haldnar, er sjálf-
sagt að segja lesendum þessara
þátta nokkuð frá þeim og því, sem
þar gerðist. Tekið skal fram, að
hér hafa íslenzkir umboðsmenn
téðra sýninga erlendis látið þætt-
inum í té umsagnir sínar, ekki
sízt um íslenzka þátttakendur og
þau verðlaun, sem þeir hlutu.
Færi ég þeim þakkir fyrir. Að
þessu sinni verður greint frá sam-
norrænu sýningunni NORDIA 93.
Dagana 6.-9. maí sl. var
NORDIA 93 haldin í sýningarhöll-
inni Másscentrum í Helsinki.
Umboðsmaður sýningarinnar hér
á landi var Ólafur Elíasson, en
þeir Hálfdan Helgason og Sigurð-
ur R. Pétursson voru í dómnefnd
hennar. Þessi sýning var stór á
norrænan mælikvarða eða alls
yfir 1.400 sýningarrammar.
Ekki verður sagt, að þátttaka
íslenzkra frímerkjasafnara hafi
verið almenn, enda eftir því tekið.
Tæplega er það þó með öllu sann-
gjarnt, sem segir í Rapporti Is-
landssamlama í Svíþjóð, að guð-
irnir einir viti, hvar íslenzkir frí-
merkjasafnarar ali manninn, því
að þeir sýni sig sjaldan á sýning-
um utan íslands. Hér er a.m.k.
nærtækt að nefna NORDIU 92 í
Noregi á liðnu hausti, þar sem
þó nokkur mjög góð íslenzk söfn
voru sýnd. Á NORDIU 93 sýndu
samt þrír í samkeppnisdeild, en
einn raunar erlent efni, og fjórir
í unglingadeild. Ber einkum að
þakka þann áhuga, sem unglingar
okkar sýndu þessari sýningu,
enda vöktu söfn þeirra verðskuld-
aða athygli.
Páll H. Ásgeirsson sýndi fiug-
safn sitt: íslenzkur flugpóstur
1928-1945, í átta römmum. Við
könnumst vel við þetta safn af
ýmsum sýningum, en Páll hefur
verið svo iðinn við að bæta í það
og lagfæra á undanförnum árum,
að hann hefur komizt mjög langt
á þessu sviði. Safnið hlaut líka
85 stig og stórt gyllt silfur. —
Þorvaldur S. Jóhannesson átti
þarna annað mjög skemmtilegt
íslenzkt flugpóstsafn, sem nær
yfir tímabilið 1945-1960. Hlaut
hann fyrir það 70 stig og silfur.
— Höfundur þessara þátta átti
þarna safn af dönsku tvílitu frí-
merkjunum 1870-1905 í sex
römmum, og hlaut það 76 stig
og stórt silfur. Þessi kafli úr sögu
danskra frímerkja er mjög eftir-
sóttur af þeim, sem safna Dan-
mörku, og þá ekki sízt dönskum
söfnurum, enda um flest mjög
sérstæður.
Fjórir íslenzkir unglingar sýndu
í unglingadeild, og varð árangur
þeirra þessi. Björgvin Ingi Ólafs-
son fékk 77 stig og stórt silfur
fyrir safnið „Fuglar frá eyjum í
Norður-Atlantshafi“. — Kári Sig-
urðsson 74 stig og silfur fyrir
safnið „Merkir íslendingar". —
Pétur H. Ólafsson 68 stig og silfr-
að brons fyrir safnið „Sumar-
ólympíuleikar 1936-1988“ og Jón
Þór Sigurðsson 66 stig og silfrað
brons fyrir safn sitt „Saga flugs-
ins“.
Enda þótt ýmsir söknuðu hefð-
bundinna íslenzkra safna héðan'
að heiman, var ekki svo, að þau
sæjust ekki. Hins vegar voru þau
í eigu erlendra safnara. Finninn
Lars Trygg átti þarna safn, sem
við hér heima þekkjum vel frá fyrri
sýningum. Það mun hafa fengið
88 stjg og stórt gyllt silfur. —
Stig Ósterberg frá Svíþjóð fékk
gyllt silfur fyrir safn sitt af Tveim-
ur kóngum, en í fyrra fékk hann
stórt silfur í Noregi. Öllum þeim,
sem ég hef rætt við, kemur saman
um, að Stig hafí bætt safn veru-
lega frá því í haust og þessi verð-
laun hafí verið sanngjörn. — Ann-
ar Svíi, Lars Ingemann, fékk stórt
silfur fyrir íslandssafn sitt. Við
könnumst einnig vel við þetta safn,
en í því er margt góðra hluta.
LÍF gaf heiðursverðlaun á sýn-
inguna, svo sem venja er, og hlaut
þau Norðmaðurinn Arne J. Bay
fyrir safni sitt „Norsk póstsaga
1712-1855“. Enn fremur gaf ís-
lenzka póststjórnin heiðursverð-
laun á sýninguna. Þau fékk Finn-
inn Yijö Lehtonen fyrir safnið
„Finnland 1856-1888“.
Umboðsmaður NORDIU 93
segir, að sýningarefni íslenzku
póststjórnarinnar á sýningunni
hafí mjög stungið í stúf við sýning-
arefni annarra póststjórna. Voru
þetta óstimpluð frímerki og ark-
arbútar frá seinustu tuttugu árum.
Því miður er þetta ekki einsdæmi.
Um það get ég sjálfur vitnað. Hér
þarf póststjórnin að taka sig á,
enda á hún í fórum sínum margt
mjög áhugavert. Helzt ætti hún
að fá fróða menn úr röðum frí-
merkjasafnara til þess að velja úr
öllu því ágæta efni, sem hún vissu-
lega á, og búa það smekklega til
sýninga. Hér má minna á, að Þjóð-
skjalasafn íslands hefur fengið
kunnáttumenn til þesá að búa
glæsilegt sýningarefni þess undir
sýningar. Sama hefur og Þjóð-
minjasafn íslands gert. Hvort
tveggja hefur þetta náð góðum
árangri innan lands sem utan og
vakið verðskuldaða athygli.
Umboðsmaður okkar, Ólafur
Elíasson, var tilnefndur af LIF til
þess að taka sæti í nefnd sér-
fróðra manna til þess að yfirfara
söfn á sýningunni með hliðsjón
af því, hvort þau hefðu að geyma
falsaða hluti eða viðgerða. Er
þetta í fyrsta skipti, sem þess
konar athugun fer fram á nor-
rænni sýningu. Varð slíkur árang-
ur af starfi nefndarinnar, að full-
víst má telja, að því verði haldið
áfram. Á síðustu áratugum hafa
því miður verið allmikil brögð að
því, að gömul umslög hafi verið
„hresst við“ með áh'mdum göml-
um frímerkjum og stimplar um
leið lagfærðir og falsaðir að hluta
eða algerlega. Hrekklausir safn-
arar, sem hafa haft góð fjárráð,
hafa síðan fallið í þá freistni að
kaupa þessa fölsuðu hluti, vafa-
laust í góðri trú, og sett þau í
söfn sín.
Ljóst er af þeim fréttum, sem
ég hef haft af NORDIU 93, að
sýningin heppnaðist vel. Sýning-
arhöllin reyndist hin hentugasta
fyrir frímerkjasýningar af þeirri
stærð sem NORDIA 93 var. Lýs-
ing var góð og eins rýmið milli
rammanna. Ymsum fannst hel^ur
stuttur tími milli tveggja síðustu
NORDIU-sýninga. Er vafalaust
réttmæt sú athugasemd, sem
komið hefur fram, að bezt fari á
því, að þessar samnorrænu sýn-
ingar séu haldnar á svipuðum
tíma ár hvert og eitt ár líði á
milli þeirra. — Aðsókn var mjög
góð að sýningunni. Sýndu gestir
sýningarefninu mikinn áhuga, að
sögn eins fréttaritarans, og „það
var alls ekki svo, að básar frí-
merkjakaupmanna væru einungis
í brennideplinum," bætir hann við.
„Engu að síður voru þeir ánægðir
með sinn hlut, að því er maður
heyrði og sá,“ segir hann að lok-
um.
Verðlaunapeningur sýningar-
innar er einstaklega skemmtileg-
ur, en hann gerði kunnur finnskur
myndhöggvari, Kauko Rasánen.