Morgunblaðið - 23.01.1994, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. JANUAR 1994
B 3
að ræða lengur myndi einhver segja
heldur kynbætur. Arfhreinsun vekur
óþægilegar minningar um nasis-
mann þar sem miðað var að því að
bæta kynstofninn. í Singapore hefur
það einnig verið opinber stefna að
stuðla að því að greindar konur
ættu sem flest börn. Stór hluti þeirra
sem um þessi efni íj'alla vill fara
afskaplega varlega í sakirnar þegar
þessi viðkvæmu efni ber á góma.
Má í því sambandi benda á að allir
einstaklingar bera golluð gen sem
ekki kemur að sök vegna þesc að
þau eru einungist til staðar í einu
eintaki (semsagt bara frá öðru for-
eldra). Hefur reyndar verði reiknað
út að hver einstaklingur hafi að
meðaltali tæplega eitt banvænt gen
í líkamanum. Út frá þessu væri það
óvinnandi vegur að útrýma öllum
skaðlegum genum.
Skipulögð leit að
sjúkdómsgenum
Víða um lönd velta menn því fyr-
ir sér hvort viðhafa eigi skipulagða
leit að sjúkdómsgenum. Norsk nefnd
sem fjallaði m.a. um möguleikann á
skipulagðri leit að sjúkdómsgenum
eða áhættuvaldandi genum réð frá
því að grípa til slíks. Tíðni slíkra
gena er yfirleitt mjög lág, þ.e. hjá
innan við 1% þjóðarinnar. Og alltaf
yrði um einhver mistök í greiningu
að ræða sem kynni að valda óþæg-
indum.
Leit að erfðagöllum í fóstrum eða
fósturvísum er hins vegar mun raun-
hæfari og má segja að hún sé nú
þegar hafín í vissum mæli hér á landi
og annars staðar. Víðast hvar hefur
t.d. dregið úr fæðingum barna með
Down’s-litningagalla vegna þess að
konum eldri en 35 ára er boðið upp
á legvatnsprufu og fóstureyðingu ef
gallinn finnst. Það er hægt að
ímynda sér að það sé mjög þungbær
ákvörðun að velja á milli þess að
fæða fatlað barn og fóstureyðingar
eða framkallaðs fósturláts.
Svokölluð glasafijóvgun býður
upp á nýja möguleika í þessu sam-
bandi. Þánnig hefur tekist að rann-
saka fósturvísi með tilliti til kyns
og erfðagalla og ná svo fram þung-
un. Brautryðjandi var Hammersm-
ith-sjúkrahúsið í London þar sem
Þórður Óskarsson, sérfræðingur í
kvensjúkdómalækningum og for-
stöðumaður glasafijóvgunardeildar
Landspítalans, starfaði áður. Að-
ferðin er sú að fruma er tekin úr
fósturvísinum og rannsóknir gerðar
á henni. Ekkert bendir til að þetta
raski þroska fóstursins ef það nær
á annað borð að hreiðra um sig í
legi en örðugt hefur reynst að ná
þv( fram.
íslenskur læknir, Kristleifur
Kristjánsson, hefur unnið að rann-
sóknum á fósturvísum við Baylor
erfðafræðistofnunina í Houston í
Texas. Hann hefur sýnt fram á (sjá
næstu síðu fyrir framan) að með
mögnun DNA úr einni frumu fóst-
urvísisins megi finna allt að fimmtíu
erfðasjúkdóma. Þessi tækni býður
upp á að kannað sé strax í byijun
hvort frjóvgað egg er með sjúk-
dómsgen. Kristleifur segir að greina
mætti velflesta erfðasjúkdóma sem
fyrirfinnast hérlendis með þessum
hætti. Tíðni erfðasjúkdóma hér mót-
ast í sumum tilfellum af svoköiluðum
landnemaáhrifum, þ.e. að íbúarnir
eru afkomendur tiltölulega fárra ein-
staklinga, en þau gæta bæði magnað
upp erfðasjúkdóma og dregið úr
þeim. Lungnasjúkdómurinn cystic
fibrosis er t.d. fátíðari hér á landi
en víða annars staðar en arfgeng
heilablæðing er óvenjutíð. „Eftir því
sem greining á erfðasjúkdómum
eykst þá stækkar sá hópur sem not-
ið gæti góðs af þessari aðferð," seg-
ir Kristleifur.
í þeim starfsreglum sem gilda um
glasafijóvgunardeildina hér eru allar
rannsóknir á fósturvísum bannaðar
þ. á m. athugun á kyni eða genasam-
setningu. Hér á landi láta menn sér
nægja að fylgjast berum augum svo
að segja með frumuskiptingunni hjá
eggjunum sem fijóvgast. J5kki eru
valdir fósturvísar til uppsetningar í
leg nema frumuskiptingin sé full-
komlega eðlileg.
Kristleifðr telur að koma eigi á
framfæri upplýsingum um það sem
hægt er að gera: „Það er réttur
þegnanna að fá upplýsingar um
möguleikana sem bjóðast. Hin nýja
Sjaldan er góö vísa of oft kveðin
Vísindamenn við George Washington háskólasjúkrahúsið klón-
uðu í fyrsta skipti mannsfóstur á síðasta ári. Aðferðin var ein-
föld: Þegar frjóvgaða eggið var byrjað að skipta sér í tilraunaglas-
inu voru frumurnar aðskildar og hver þeirra þróaðist í sjálfstæð-
an einstakling. Aðferðin hefur lengi verið notuð við ræktun búfén-
aðar en þegar henni var fyrst beitt á mannsfóstur voru margir
slegnir óhug.
læknisfræði kallar á aukna þátttöku
skjólstæðinganna í ákvarðanatök-
unni. Auðvitað eru þetta siðferðileg-
ar spurningar sem ekki eru neitt
einkamál lækna eða vísindamanna
heldur er þörf á samvinnu allra um
að ákveða hvernig eigi að nota tækn-
ina. Erfðaráðgjöf í nútímanum geng-
ur út á að reyna að veita fólki sem
hlutlausastar upplýsingar um mögu-
leikana."
Kristleifur var spurður hvort ekki
væri hætta á misnotkun þessarar
tækni þannig að foreldrar færu að
velja kyn eða aðra_ eiginleika fyrir
verðandi barn sitt. „í öllum lækning-
um er hætta á misnotkun. Þetta
verður að fella að siðareglum og
lögum þjóðfélagsins. En það má
ekki hafna þessu fyrirfram af
hræðslu. Foreldrarnir, sem gætu
notið góðs af, vita hvað þeir vilja,“
segir hann.
Smæð íslenska þjóðfélagsins og
ítarlegar fyrirliggjandi upplýsingar
um ættartré gerir það að verkum
að það er ætíð vitað nokkurn veginn
í hvaða fjölskyldum arfgengir sjúk-
dómar eru. Skipulögð genaleit eins
og hugmyndir hafa verið um erlend-
is yrði því óþörf. Kristleifur kveðst
telja þörf á miðstöð sem geymdi
sýni úr fólki með sjúkdómsgen. Þá
væri hægt að sjá hvar á geninu
stökkbreytingin er sem myndi auð-
velda stórum leit hjá öðrum ættingj-
um.
Vernd persónuupplýsinga
Upplýsingar um erfðaefni ein-
staklinga geba verið -viðkvæmar. Nú
þegar eru -fyrirtækl 1 vissum starfs-
greinumj Evrópu og Bandaríkjuntjm
farin að krefjast þess að starfsmenn
eða umsækjendur um starf gangist
undir litningarannsóknir. Qpinberir
aðilar gætu síður gripið til slíks
vegna þess að þeir þurfa að lúta
kröfum um málefnaleg sjónarmið og
meðalhófsreglum. Sem dæmi um
starfsemi þar sem litningarannsókn-
ir kynnu að nýtast vinnuveitanda
má nefna að flugfélög gætu viljað
komast hjá því að ráða flugmenn
sem eiga á hættu að fá hjarta- og
æðasjúkdóma. ►
OPEL VECTRA GL 94
VERÐ KR. 1
497.000.'
TVÖFALDIR STYRKTARBITAR í HURÐUM
ERSTAÐALBÚNAÐUR í ÖLLUM
OPEL BÍLUM.
OPEL ER EINN BEST BÚNl BÍLL'Í HEIMI
HVAÐ VARÐAR ÖRYGGISÞÆTTI.
LEITIÐ NÁNARI UPPLÝSINGA HjÁ
SÖLUMÖN NUM OK.K.AR.
OPEL- MEST SELDU BÍLARÍ EVRÓPU
- EKKl AE ÁSTÆÐULAUSU
OPEL.
BÍLHEIMAR
Fosshálsi 1 Reykjavík
Sími 634000
3ja ára
ábyrgö