Morgunblaðið - 08.07.1994, Side 26

MORGUNBLAÐIÐ
26 FÖSTUDAGUR 8. JÚLÍ 1994
AÐSEIMDAR GREIÍMAR
Hvað er ekki að gerast
í forvarnarstarfi?
24. JÚNÍ sl. birtist grein í Mbl.
eftir Jónu Ingibjörgu Jónsdóttur
starfsmann Landsnefndar um al- •
næmisvarnir, undir nafninu: Hvað
er að gerast í forvarnarstarfi vegna
alnæmis á íslandi? Sú grein sýnir
fram á heilmiklar framkvæmdir, en
því miður lélegan
árangur. Greinin er að
miklu leyti byggð á
”kynlífskönnun Jónu
Ingibjargar sjálfrar,
sem var stórfram-
kvæmd og vönduð í alla
staði af hennar hálfu.
Ég hef kynnt mér nið-
urstöðurnar og mitt álit
er, að margir gætu hafa
skemmt sér vel við að
skáida á síður þessarar
könnunar, því sum
svörin við nokkrum
spurningum voru væg-
ast sagt ótrúleg. Af
þessari könnun dregur
Jóna Ingibjörg þá álykt-
un, að ísland sé ekki
lengur eyland, og að ferðamenn séu
3 hættulegasta fólkið í landinu, því
þeir fari utan og sæki þennan ban-
væna sjúkdóm, alnæmi, sem búi er-
lendis. Þessu er ég algjörlega ósam-
mála. Mín skoðun er sú, að hver
einasta manneskja sé eyland og sinn
eigin samgönguráðherra, hvar í
heiminum sem hún er stödd. Og það
er sú stjórnun sem allt byggist á,
en ekki hversu mikið einstaklingur-
inn ferðast.
Alnæmissjúklingar
vilja vara fólk við
Alnæmi er á íslandi, það er því
miður staðreynd. Þeir sem eru smit-
aðir af alnæmi eru ekki ánægðir
með fræðsluna í landinu, og hafa
eftir bestu getu reynt að leggja sitt
af mörkum til að auka hana. Hver
einasti einstaklingur sem hefur smit-
ast af alnæmi hefur óskað þess þús-
und sinnum að hann gæti ferðast
aftur í tímann og breytt örlögum
sínum. Og þeir segja:
- Sjáðu mig, ekki
gera sömu vitleysuna,
hugsaðu fyrst og
fremst. Það hefur löng-
um einkennt íslend-
inga, að framkvæma
fyrst og hugsa síðan,
eins og gjaldþrot ein-
staklinga og fyrirtækja
sýna. I þeim tilfellum
lenda afleiðingarnar að
mestu leyti á þjóðarbú-
inu. En hver og einn
verður að taka ábyrgð
á sínum eigin líkama
og afleiðingum gjörða
sinna varðandi hann.
Það getur enginn kast-
að ábyrgðinni yfir á
næsta mann. Þú sjálfur ert sá eini
sem þú getur treyst til að hugsa
fyrir sjálfan þig, og ef þú gerir það
ekki, getur þú ekki ætlast til að ein-
hver annar geri það. Sem betur fer
er smithætta við blóðgjöf liðin tíð,
en aðrar smitleiðir eru galopnar, en
þær eru í líkamsvessa- og blóðblönd-
un sem á sér helst stað í kynlífi, og
notuðum sprautunálum eiturlyfja-
neytenda.
Mesta hættan
er hérna heima
Hugsunarháttur fólks, ásamt
skorti á fræðslu er mesta hættan í
sambandi við útbreiðslu alnæmis og
kynsjúkdóma á íslandi. Eitt frægt
Smithættan
er á íslandi, beinist að
íslendingum sjálfum,
frá þeim sjálfum, segir
Gréta Adolfsdóttir,
o g hún felst í fáfræði,
algjöru kæruleysi og
fölsku sjálfsöryggi.
atriði í myndinni Philadelfia sýnir
viðbrögð lögfræðingsins þegar hann
veit að hann er með alnæmissjúkling
á skrifstofu sinni. Þetta eru viðbrögð
sem sýna fáfræði á hæsta stigi.
Þetta er viðmót sem ég hef persónu-
lega reynslu af sem starfsmaður
Alnæmissamtakanna á Islandi. Eins
fæ ég stundum skrýtin viðbrögð
þegar ég ber rauða borðann, sem
er til að sýna samúð og stuðning
við alnæmissmitaða og sjúka og
aðstandendur þeirra. Þetta er alltof
algengt á íslandi í dag, en fáfræðin
hefur einnig aðra hlið, miklu verri,
sem er algjört kæruleysi gagnvart
hættum sem geta verið hvar sem
er. Hættan liggur ekki í þessum við-
brögðum sem ég hef lýst, heldur
hinni hliðinni, kæruleysinu, sjálfsör-
ygginu. Þjóð sem telur innan við 300
þús. einstaklinga og hefur mikið álit
á sjálfri sér sem menningar- og
framfaraþjóð, hugsar ekki um „Or-
uggt kynlíf“ og stundar það ekki
heldur. Hvers vegna ekki? Vegna
þess, að hugsunarháttur fólksins er
sá, að allt það sem slæmt er komi
annarsstaðar frá, og komi bara fyrir
einhveija aðra. En ég segi eins og
einn vinur minn sem er fárveikur
af alnæmi og vill ekki að neinn þurfi
að ganga í gegnum það sama og
hann: - Hugsaðu, hugsaðu.
Fólk getur smitast á Islandi, ekki
síður en í útlöndum. Hættan er á
íslandi, beinist að íslendingum, frá
þeim sjálfum og hún felst í fáfræði,
algjöru kæruleysi og fölsku sjálfsör-
yggi-
Hvað er ekki að gerast?
Tilraunir Landsnefndar um al-
næmisvarnir til að sinna fræðslu og
forvarnarstarfi eru hetjulegar og
minna á Davíð og Golíat, en það
þarf fleira að koma til hjálpar ef
árangur á að nást. Það er sáralítil
fræðsla í skólum landsins, bæði
grunnskólum og framhaldsskólum.
Sú fræðsla í skólum sem ber ein-
hvern árangur, er unnin af nemend-
um sjálfum, yfirleitt að þeirra eigin
frumkvæði og oft án aðstoðar kenn-
ara. Veit ég dæmi þess, að nemandi
í 8. bekk grunnskóla sem skrifaði
ritgerð um alnæmi, fræddi kennar-
ann, eftir að hafa lagt mikið á sig
við að afla sér lágmarksvitneskju
um alnæmi, sem kennarinn hafði
ekki haldbæra. Og ég get nefnt fleiri
dæmi. Samt er mér tjáð að fræðslu-
efni sé til og kennarar eigi kost á
endurmenntunarnámskeiðum, en
hvar er fræðslan? Hver ber ábyrgð
á því að skólakerfið er ekki nægjan-
lega virkt í þessu máli, eru það kenn-
ararnir, skólastjórarnir, fræðslu-
stjórarnir eða menntamálaráðuneyt-
ið?'Hveijum á að kenna um þetta?
Hver ber ábyrgð á ÞESSU öngþveiti?
Landsnefnd
um alnæmisvarnir
Landsnefnd um alnæmisvarnir
fær fjárstyrk frá ríkinu til að sjá um
forvarnarstarf og er með einn starfs-
mann. Það sér hver heilvita maður
að einn starfsmaður getur ekki
breytt hugsunarhætti heillar þjóðar,
sem er með eindæmum veruleika-
firrt. Hér þurfa allir að leggjast á
eitt, og foreldrar þurfa að fara að
tala við afkvæmi sín um kynlíf og
Gréta
Adolfsdóttir
forvarnir, því yngri því betra. Því
það sem börnin læra snemma, bæði
heima og í skólanum, í íjölmiðlum
og í framkvæmd, það síast inn og
verður eðlilegur hluti af lífinu. Ég
bendi á umferðarreglur sem dæmi.
En það þarf líka að fræða foreldrana
og kennarana. Hvað á einn starfs-
maður Landsnefndar að gera ef for-
eldrarnir og kennararnir vilja ekki
fræðast, og vilja ekki fræða aðra
heldur? Hver á að breyta þessum
hættulega hugsanagangi þjóðarinn-
ar? Það getur enginn nema þjóðin
sjálf. Hver og einn einstaklingur fyr-
ir sig þarf að gera sér grein fyrir
því að hann getur verið sjálfum sér
og öðrum hættulegur. Ef hann er sá
fáfróði, ef hann er sá kærulausi og
ef hann er sá sem heldur að ekkert
svona geti komið fyrir hann, bara
aðra, þá er hann í áhættuhópi, stund-
ar áhættuhegðun, og er þjóðfélags-
legt vandamál.
Stöðvum útbreiðslu
alnæmis á íslandi
Ég er líka ósammála Jónu Ingi-
björgu þar sem hún segir í grein
sinni: „Útbreiðsla_ alnæmis verður
ekki stöðvuð á íslandi nema út-
breiðslan sé samtímis stöðvuð í heim-
inum.“ Þetta finnst mér fullmikil
svartsýni, og þera vott um vonleysi
og uppgjöf. Ég leyfi mér að vera
heldur bjartsýnni, og er alveg hár-
viss um að þessi fámenna þjóð, sem
lítur svo stórt á sig og býr á þessu
litla eylandi úti í hafsauga, þó svo
hún ferðist mikið til annarra landa,
getur með samstilltu átaki gert það
sem hún vill gera. Hún hefur sýnt
það á mörgum sviðum og ekki síst
í heilbrigðismálum. Og vilji þjóðin
stöðva útbreiðslu alnæmis og kyn-
sjúkdóma, þá getur hún það. En til
þess þarf öll þjóðin, hver einasti ein-
staklingur, að opna augun og beina
hugsunarhætti sínum og hegðun að
þessu takmarki með öllum þeim ráð-
um sem til eru, og það ekki seinna en
strax.
Höfundur er starfsmaður
AlnæmissamUikanna á Islandi.
Inngangur
Stjórnun endurmenntunarmála
er þáttur í starfsemi fyrirtækja sem
oft vill gleymast. Mörg fyrirtæki
stýra þjálfunarmálum sínum á þann
^ veg að einungis er talið að þörf sé
'fyrir fræðslu þegar starfsmennimir
sjálfír óska t.d. eftir námskeiði og
er þá oft á tíðum litið á þátttöku
starfsmanna í námskeiðinu sem
hvatningu eða umbun.
Með markvissri fræðslustjórn
innan fyrirtækja má breyta mörgu
í heildarstarfi fyrirtækjanna.
Fræðslan tekur þá tillit til þeirra
þátta sem henni er ætlað s.s. að
viðhalda og bæta núverandi fag-
lega- og tæknilega hæfni starfs-
manna til samræmis við stefnu og
markmið fyrirtækisins.
Hjá Bifreiðaskoðun íslands hf.
heíúr allt frá upphafi starfseminnar
árið 1989, verið lögð mikil áhersla
á endurmenntun starfsmanna. Arið
1992 var ráðinn fræðslustjóri til
fyrirtækisins enda var þá ljóst að
það ár og það næsta myndi fyrir-
tækið takast á við stórt verkefni,
sem fólgið var í því að byggja upp
faggildingarhæft gæðakerfi og þörf
væri á markvissri fræðslustjórn.
Gæðasljórnun breytir
áherslum
Um leið og fyrirtæki ákveða að
innleiða gæðastjórnun þá hefst
þekkingarleit. Sú hugmyndafræði
sem liggur að baki gæðastjórnun
byggir m.a. á því að stjórnendur
hafí fullan skilning á aðferðum
gæðastjórnunar og þeirri aðferða-
fræði sem liggur þar að baki. Einn-
ig má ekki gleyma því að uppbygg-
ingin kemur til með að verða mark-
laus án stefnu, og uppsetningu
gæðakerfis kemur ekki til með að
„miða neitt áfram án þessa.
Við þá kerfisbreyt-
ingu sem á sér stað,
með tilkomu gæða-
stjórnunar, er nauð-
synlegt að áherslu-
breyting verði á
fræðslumálum fyrir-
tækisins. Sjá verður til
þess að allt starfsfólk
fyrirtækisins fái við-
hlítandi fræðslu um
gæðamál og þekki til
þeirra breyttu aðferða
sem innleiða á. Hægt
er að tengja störf
starfsfólksins með setu
í gæðahópum þannig
að allir fái tækifæri til
að fræðast og fylgjast
með uppsetningu gæðakerfisins, en
einnig að taka þátt í uppsetning-
unni með því að koma með tillögur
um úrlausn ýmissa verkefna, vinna
lýsingar og/eða prufukeyra lýsing-
ar sem gerðar hafa verið.
Á þessu stigi verður að athuga
að stefnumarkandi aðgerða er þörf.
Fræðsla um gæðamál auk annarar
fræðslu um nýjar eða breyttar verk-
lagsreglur, nýja þjónustu, aðra
meðhöndlun o.sv.frv. tekur tíma frá
öðrum hefðbundnum störfum. En
að sjálfsögðu ber að líta á þann
tíma sem starfsfólk sinnir fræðsl-
unni sem hluta af hefðbundnum
starfstíma, því fyrirtækið er i raun
að fjárfesta í þekkingu.
Ef litið er til gæðastaðla en
hvorutveggja hafa vottunarhæfír
staðlar í ISO 9000 staðlaröðinni eða
faggildingarhæfir staðlar i EN
45000 staðlaröðinni skýr ákvæði
um fræðslu og þjálfun.
Þar eru viðmið um að fyrirtæki
skulu koma upp skjalfestu þjálfun-
arkerfi sem tekur mið af getu,
hæfni og reynslu viðkomandi starfs-
fólks. Starfsfólk sem vinnur að fag-
legum, tæknilegum
verkefnum eða öðrum
sem áhrif hafa á gæði
starfseminnar skal
hafa alla þá menntun,
þjálfun og reynslu sem
gerir það hæft tii að
sinna starfinu.
Samtök
fræðslustjóra
Starfandi fræðslu-
stjórar innan fyrir-
tækja og stofnanna
hér á landi eru innan
við 50 og margir hveij-
ir sinna starfinu sem
hluta af öðrum störf-
um t.d. starfsmannastjórn. Helstu
verkefni þeirra eru m.a. að annast
skipulagningu og sjá um áætlanir
og framkvæmd á fræðslu- og þjálf-
unarmálum fyrirtækja. Þeir sjá til
þess að fræðslubókhald sé dagrétt
og taka þátt í viðamiklu útgáfu-
starfi sem viðkemur námsgögnum,
leiðbeiningum, verklagsreglum svo
og öðrum gæðaskjölum hafi gæða-
stjórnun verið tekin upp.
Fræðslustjórar hafa óformlega
myndað með sér samtök síðustu
sjö árin, en formlega síðustu tvö
árin því Samtök fræðslustjóra voru
formlega stofnuð í september 1992.
Starfsemin hefur verið lífleg og
haldnir hafa verið fundir einu sinni
í mánuði yfir vetrartímann, en auk
þess námstefna að vori. Fundasókn
hefur verið með ágætum og hafa
félagsmenn talið að þessi umræðu-
og samstarfsgrundvöllur sem skap-
aður var sé öllum þeim sem vinna
að endurmenntunarmálum fyrir-
tækja til góðs.
í samtökunum eru einnig skóla-
stjórar einkaskóla á Islandi eða
annarra sem bjóða þjónustu á sviði
Nauðsynlegt er að
starfsmenn eigi kost á
mismunandi fræðslu-
mögnleikum, segir
Gunnar Svavarsson,
og þá með hliðsjón
af reynslu og
þekkingu þeirra.
endurmenntunar. Með því að hafa
samtökin opin þessum aðilum gefst
félagsmönnum kostur annarsvegar
á því að ræða reglulega um hagnýt-
ar og fræðilegar hliðar fræðslu-
stjórastarfsins og hinsvegar að fá
reglulega nýjustu upplýsingar um
það sem endurmenntunarfyrirtæk-
in hafa í boði.
Stjórn samtakanna á þessu ári
skipa Ingibjörg Jónasdóttir frá
Búnaðarbanka íslands, Una Ey-
þórsdóttir frá Flugleiðum og Gunn-
ar Svavarsson frá Bifreiðaskoðun
íslands.
Vornámstefnan
Eins og áður sagði hafa Samtök
fræðslustjóra stefnt að því að halda
námsstefnu einu sinni á ári og
hafa nú þegar þrjár slíkar verið
haldnar en sú fyrsta sem haldin
var 1991 leiddi m.a. til stofnun
samtakanna.
í byijun maímánaðar var haldin
tveggja daga námstefna í Hvera-
gerði. Erindi voru flutt um grein-
ingu fræðsluþarfa, námsmat og
áhrif þess, leiðir til hvatningar,
kennsluaðferðir, aðferðir gæða-
stjórnunar og notkun gæðahópa.
Fræðslustjórar frá íslandsbanka,
Bifreiðaskoðun, Búnaðarbanka og
Hans Petersen sáu um erindin auk
þess sem Ingvar Sigurgeirsson,
dósent við Kennaraháskóla íslands,
kom og fjallaði um val á kennslu-
aðferðum.
Stöðug endurrýni
Þegar lokið er uppsetningu á
kerfisbundinni fræðslustjórn sem
tekur tillit til þeirra þarfa og mark-
miða sem fyrirtækið hefur, þá þarf
eins og í svo mörgum öðrum starfs-
háttum að huga að endurrýni
fræðslukerfisins.
Taka verður formlega fyrir
heildarmat á fræðslustarfinu.
Spyija má spurninga eins og; hefur
fræðslumarkmiðum verið náð,
þarfnast fræðslustefnan endur-
skoðunar, er markmið hvers
fræðsluþáttar skilgreint, hefur
námsmati verið beitt á réttan hátt,
þarf að hlúa betur að leiðbeinend-
um, er til staðar fjölbreytileiki í
kennsluaðferðum, voru kennslu-
tæki og kennsluaðbúnaður full-
nægjandi, var þar faggreiningu
beitt? Þessum og ýmsum öðrum
spurningum þarf að svara en hver
tíðni er á slíkri endurrýni fer eftir
umfangi og eðli fræðslustarfsins.
í lokin er rétt að taka fram að
ef ætlunin er að innleiða nýjar að-
ferðir við fræðslustjórnun sem eru
kostnaðarsamar eða stangast á við
hefðir eða skoðanir stjórnenda þá
gengur betur að innleiða þær ef
við getum sýnt fram á að þær sam-
ræmist betur markmiðum fyrirtæk-
isins og að notaðar verði aðferðir
sem gera fræðsluna markvissari
og séu betri en þær sem eru til
staðar. Þetta á við hvort sem um
er að ræða fyrirtæki sem beita
aðferðum gæðastjórnunar eða ein-
faldlega þá sem vilja gera fræðslu-
stjórn sína markvissari.
Höfundur er verkfræðingur og
starfar sem fræðslustjóri hjá
Bifreiðaskoðun Islands hf.
Markviss fræðslustjóm
Gunnar
Svavarsson