Morgunblaðið - 16.10.1994, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Árni Sæberg/ (0) Ómar Óskarsson
FJÁRVEITINGARVALDIÐ er í höndum Alþingis. í fjárlögum eru lagðar línur um hvert peningastraumurinn um gáttir fjármálaráðuneytis liggur.
SKORTUR
ÁSKÝRUM
REGLUM
Undanfarið hefur mikið veríð rætt um ráð-
stöfun skattpeninga landsmanna. Svo virðist
sem víða sé þörf skýrari leiðbeininga um
hvemig ráðstafa eigi fé úr sameiginlegum
sjóði landsmanna. Guðni Einarsson og
Elín Pálmadóttir ræddu við nokkra lykil-
menn í umsýslu og eftirliti ríkisfjármálanna.
RAUSNARSKAPUR ráða-
manna á almannafé hef-
ur verið til umræðu.
Skattborgarar hafa
fylgst með fréttum af því hvernig
einstaka ráðherrar hafa í tilvikum
samið við hátt setta embættismenn,
bæði um ábatasöm starfslok og
rúm kjör í námsleyfum. Ráðherrum
er úthlutað tugum milljóna í sér-
stakt ráðstöfunarfé, sem á stund-
um er varið á umdeilanlegan hátt.
Samkvæmt stjórnskipun landsins
fer Alþingi með fjárveitingarvaldið
en opnar heimildir á borð við ráð-
stöfunarfé ráðherra vekja spurn-
ingar um hvort fjárveitingarvaldið
sé á einhverju flakki. Einnig er
spurt hvort aðhaldsleysis gæti í
daglegum rekstri ríkisins. Bæði
Ríkisendurskoðun og yfírskoðunar-
menn ríkisreiknings gegna því hlut-
verki að gaumgæfa fjárreiður hins
opinbera fyrir hönd Alþingis. Þess-
ir aðilar senda frá sér skýrslur ár-
lega og undanfarin ár hafa þeir
gert athugasemdir við ýmislegt
sem nú hefur gárað yfirborð þjóðfé-
lagsumræðunnar.
Sum þeirra atriða í meðferð opin-
berra fjármuna sem gagnrýnd hafa
verið undanfarið eru skrifuð á
starfsvenjur og hefðir. Sigurður
Þórðarson ríkisendurskoðandi segir
að stundum valdi það vanda að
skortur sé á skráðum reglum um
meðferð opinberra fjármuna. Illa
skilgreindar „starfsvenjur" séu oft
hafðar til hliðsjónar og verk unnin
eftir hefð sem skapast hefur í ár-
anna rás.
Launakerfið hrunið
1 skýrslu yfírskoðunarmanna
ríkisreiknings fyrir árið 1992, sem
kom út í október í fyrra, er vikið
að launakerfi opinberra starfs-
manna. Þar segir meðal annars:
„Á liðnum misserum og árum hefur
komið æ betur í ljós að
launakerfl ríkisins er að
hruni komið. Innan þess
þrífast m.a. allskonar
aukagreiðslúr og frfð-
indi, svo sem: Óunnin
yfirvinna, bifreiðahlunn-
indi, húsnæðisfríðindi,
risna, greiðslur fyrir
aukastörf, ferðakostn-
aðarhlunnindi, nefnda-
laun, stjórnarlaun. Einkum verða
þessar aukagreiðslur fyrirferðar-
miklar þegar ofar kemur í embætt-
ismannakerfi hins opinbera. Má
segja að um sé að ræða tvö launa-
kerfi.“
Eftir þessa ádrepu ítreka yfir-
skoðunarmenn fyrri áskoranir sínar
um að fram fari heildarúttekt á
hvers konar aukagreiðslum og fríð-
indum sem ýmsir ríkisstarfsmenn
njóta.
Pálmi Jónsson alþingismaður er
einn yfírskoðunarmanna ríkisreikn-
ings. Hann var spurður um launa-
kerfí ríkisins. „Launamál ríkisins
eru á hendi fjármálaráð-
herra hveiju sinni.
Hugsanlegt væri einnig
að forsætisráðherra,
fyrir hönd ríkisstjórnar-
innar, beitti sér fyrir því
að settar væru reglur
um hvers konar auka-
greiðslur og fríðindi í
launakerfinu. En iauna-
mál heyra undir fjár-
málaráðherra og verður að líta svo
á að þetta sé hlutverk hans. í þessu
sambandi er rétt að benda á kjara-
dóm frá 1992 um laun æðstu emb-
ættismanna ríkisins. I þeim kjara-
dómi var gert ráð fyrir að taka af
alls konar sporslur, sem menn í
efri stöðum njóta. Því miður var
sá dómur afnuminn, fyrst með
bráðabirgðalögum og síðan lögum.
Ég verð að lýsa þeirri skoðun minni
að það hafí verið mistök. Það væri
auðveldara að taka á þessum mál-
um ef hann hefði fengið að standa."
Og um sérkjörin segir Pálmi: „Ef
yfírmenn eru spurðir um óunna
yfirvinnu, þá segja þeir nei, en hún
er samt fyrir hendi. Það er ekki
hægt að ná tökum á þessu nema
með því að setjá reglur."
Þóknanaeiningar teknar upp
Sigurður Þórðarson ríkisendur-
skoðandi telur að sjálft launakerfí
ríkisins sé í nokkuð góðu lagi,
menn séu almennt rétt flokkaðir í
iaunaflokka. Hvað varðar auka-
sporslur, sem notaðar eru til dulbú-
inna launahækkana, sagði hann:
„Þetta er bara hluti af þessu launa-
kerfl og hefur tíðkast í áratugi.“
En hvað um starfslokasamninga
sem ráðherrar gera og eru á skjön
við almenn kjör ríkisstarfsmanna?
„Það hefur verið litið svo á í kerf-
inu að ráðherrar geti gert þetta og
þeir beri þá ábyrgð á því.“
Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra segir að aukaþóknanir hafi
nýlega verið ræddar í ríkisstjórn-
inni. „Nú er verið að ræða hvernig
samræma megi launagreiðsiur,
aðrar en föst laun, fyrir störf sem
unnin eru fyrir ríkið. I 6. grein fjár-
laga (5.14) fyrir þetta ár er ákveð-
ið að endurskoða reglur um akst-
urskostnað ríkisins, auglýsingar,
greiðslur til starfsmanna ríkisins
fyrir yfirvinnu, ferðakostnað og
nefndar- og stjórnarlaun." Friðrik
segir að því stefnt að þetta verði
skráð í sérstökum þóknanaeining-
um. Þannig verður kleift að fá yfír-
sýn yfír laun manna með sambæri-
legum hætti. Meira samræmi á þá
að verða í launagreiðslum fyriryfir-
vinnu, nefndarstörf, stjórnarlaun
og þess háttar.
Fjármálaráðherra var spurður
hvort yfirsýn og aðhald vantaði í
launakerfi hins opinbera.
Hann sagði að menn
yrðu að hafa í huga að
kerfið væri mjög vald-
dreift. Friðrik segir að
fjármálaráðuneytið hafí
ekki eftirlit með því hvað
hveijum og einum sé
greitt. Endurskoðun og
eftirlit sé í höndum Rík-
isendurskoðunar. „Fjár-
málaráðuneyti ber aðeins skyida til
að greiða út samkvæmt fjárlögum,
en ábyrgðin á hveijum málaflokki
er hjá viðkomandi ráðuneyti og
ráðherra. Fjármálaráðuneyti getur
ekki haft eftirlit með launagreiðsi-
um, nema um það gildi sérstakar
reglur.“
Fyrst var gert ráð fyrir sérstöku
ráðstöfunarfé ráðherra í frumvarpi
til fjárlaga fyrir árið 1990. í grein-
argerð með frumvarpinu var gert
ráð fyrir því að þessi fjárlagaliður
yrði notaður til að bregðast við
ýmsum tilfallandi útgjöldum sem
upp kynnu að koma og draga með
því úr þörf fyrir aukafjárveitingar.
I fjárlögum fyrir næsta ár er lagt
til að ráðherrarnir fái til ráðstöfun-
ar 84 milljónir sem skiptast á milli
ráðuneyta auk þess sem ríkisstjórn-
in fær 100 milljónir króna til úthlut-
unar.
Engar skráðar reglur
Sigurður Þórðarson ríkisendur-
skoðandi segir að Ríkisendurskoð-
un fái yfirlit yfir hvernig ráðstöfun-
arfé ráðherra og ríkisstjórnar sé
varið. Engar skráðar reglur eru til
um meðferð þessa fjár en Ríkis-
endurskoðun getur vakið athygli
Alþingis á því sem hún telur at-
hugavert við ráðstöfun fjárins.
Yfirskoðunarmenn ríkisreikn-
ings gáfu meðferð ráðstöfunarfjár
ráðherra eftirfarandi einkunn í
skýrslu sinni fyrir árið 1992:
„Skemmst er frá því að segja að
notkun þessara fjármuna hefur far-
ið úr böndunum. Þannig ákveða
sum ráðuneytin að nota alla liðina
til þess að auka við rekstrarfé aðal-
skrifstofanna. Yfirskoðunarmenn
taka fram að þessi gagnrýni á ekki
við um öll ráðuneytin.“
Friðrik Sophusson segir að það
sé Alþingis að dæma um þetta álit
yfirskoðunarmanna á ráðstöfun-
arfé ráðherra. „Þjóðin hefur nýlega
fengið upplýsingar um til hvers
þessir fjármunir hafa verið notaðir.
Ég held að í langflestum tilvikum
hafi þeir verið til eðlilegra nota.“
Pálmi Jónsson yfírskoðunarmað-
ur ríkisreiknings telur þörf á skýr-
ari reglum um þessi mál: „Við
leggjum til að settar séu reglur um
meðferð á óskiptum fjárlagaliðum,
svo sem að ráðstöfun-
arfé ráðherra sé varið
til einhverra tiltekinna
verksviða, t.d. þar sem
fjárlagaliðir duga ekki
til að ljúka verkefnuni,
en jafnframt að kveðið
verði á um að fé verði
ekki varið til dæmis til
verkefna sem Alþingi
hefur hafnað við fjár-
lagaafgreiðslu." Pálmi telur rétt-
lsétanlegt að eitthvert fé sé á
óskiptum liðum til að mæta óvænt-
um útgjöldum, en það þurfi að vera
hóf á því.
En er ráðstöfunarfé 'ráðherra
ekki dæmi um að Alþingi hafí af-
hent framkvæmdavaldinu fjárveit-
ingarvald? „Það er nákvæmlega
verið að gera það,“ sagði Friðrik
„A liðnum
misserum og
árum hefur
komiðíljós að
launakerfi rík-
isinserað
hruni komið.“
„Ábyrgðin á
hverjum
málaflokki er
hjá viðkom-
andi ráðu-
neyti og ráð-
herra."