Morgunblaðið - 24.06.1995, Qupperneq 26

J
26 LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMIÐ FYRIR
FRAMTÍÐINA
ÞAÐ ER mikið fagnaðarefni að samningar skuli hafa tekizt
í gærmorgun með íslenzka álfélaginu og verkalýðsfélög-
unum í álverinu í Straumsvík. Á elleftu stundu sýndu samn-
ingsaðilarnir þá ábyrgð, sem ætlazt var til af þeim. Hljóti
samningurinn samþykki, hefur hættu á stöðvun framleiðslu
í verinu og því tekjutapi, sem af henni hefði hlotizt, verið
afstýrt.
Enn er of snemmt að segja til um hvort verkfallið í álver-
inu hefur skaðað möguleika á stækkun Straumsvíkurverk-
smiðjunnar. Þó vekur yfirlýsing starfsmanna álversins, um
samræmda atkvæðagreiðslu um sameiginlegan kjarasamning
næstu fjögur árin, vonir um að tekizt hafi að skapa traustari
grundvöll fyrir hina nýju fjárfestingu.
Þannig segir Þórarinn V. Þórarinsson, framkvæmdastjóri
Vinnuveitendasambandsins, í Morgunblaðinu í dag að þetta
sé eitt þeirra atriða, sem eigi að geta greitt fyrir uppbygg-
ingu og frekara samstarfi við erlenda fjárfesta. í sama streng
tekur Finnur Ingólfsson iðnaðarráðherra, sem segir að viðræð-
urnar um stækkun álversins fari nú aftur af stað af fullum
krafti.
Yfirlýsing verkalýðsfélaganna er aukinheldur fordæmis-
skapandi til framtíðar. Ljóst er að væntingar um stöðugleika
á vinnumarkaði og ejnfaldara form samskipta við stéttarfélög
eru mikilvægur þáttur í ákvörðunum erlendra fjárfesta um
að setja upp starfsemi hér á landi. Með nýjum vinnubrögðum
geta verkalýðsfélögin því stuðlað að nýjum fjárfestingum, sem
skapa ný störf og eru félagsmönnum þeirra beint og óbeint
til hagsbóta. Aukinn sveigjanleiki verkalýðshreyfingarinnar
að þessu leyti er forsenda þess að átak til að auka útlenda
fjárfestingu takist.
Ummæli Gylfa Ingvarssonar, aðaltrúnaðarmanns starfs-
manna álversins, eru uppörvandi: „Við höfum lagt á það
áherzlu að tekið verði upp annað samskiptamynstur en verið
hefur, sem leiði til bættra samskipta, og ekki stendur á okk-
ur hvað það varðar.“
BEZTILEIKUR MAJORS
SEGJA má að John Major, forsætisráðherra Bretlands,
hafi með ákvörðun sinni um afsögn sem leiðtogi íhalds-
flokksins og nýtt leiðtogakjör sýnt á sér þær tvær hliðar, sem
stjórnvitringurinn Niccoló Machiavelli taldi góðum stjórnmála-
ínanni nauðsyn að hafa; slægð refsins og hugrekki ljónsins.
Sótt hefur verið að Major undanfarið, einkum frá hægri
væng íhaldsflokksins þar sem mikil andstaða hefur verið við
stefnu ríkisstjórnar-hans í Evrópumálum. Enginn forsætisráð-
herra hefur verið óvinsælli með þjóðinni frá því byijað var
að gera skoðanakannanir og Verkamannaflokkurinn nýtur
nú yfirgnæfandi fylgis, samkvæmt könnunum. Innan íhalds-
flokksins hækkaði stöðugt hvískrið um mótframboð gegn
Major að hausti. í ljósi andstreymisins ber það vott um hug-
rekki, að Major skuli nú sækjast eftir endurnýjuðu umboði
þingflokks íhaldsmanna til að leiða flokkinn.
Aftur á móti ber það vott um kænsku, að hann skuli velja
þessa tímasetningu. Andstæðingar hans hafa ekki komið sér
saman um mótframbjóðanda og ná nú trauðla vopnum sínum.
Líkur Majors á endurkjöri eru því töluverðar og telja má víst
að hann hafi nú leikið þann leik, sem var beztur í erfiðri stöðu.
Með afsögn Douglasar Hurd úr embætti utanríkisráðherra
hefur Major rýmri stöðu gagnvart efasemdamönnunum í
flokknum og getur það orðið honum til hjálpar.
Það er raunar afrek hjá John Major að hafa haldið forsætis-
ráðherraembættinu í hartnær fimm ár. I brezkum stjórnmálum
er engan veginn sjálfgefið að menn sitji jafnlengi í því emb-
ætti. Major hefur þurft að kljást við erfiðan klofning innan
íhaldsflokksins og sívaxandi þreytu og hugmyndafæð meðal
flokksmanna vegna langrar stjórnarsetu.
Raunar hefur Major tekizt bærilega að halda flokknum
saman, þrátt fyrir allt. Hann hefur tekið á móti gagnrýni
með hógværð og ekki egnt menn til meiri átaka með því að
svara ævinlega fullum hálsi. Enginn þeirra, sem orðaðir hafa
verið við leiðtogaembættið, er líklegri en Major til þess að
tryggja einingu innan íhaldsflokksins.
Sigri John Major í leiðtogakjörinu, sem framundan er, kann
hann að styrkja stöðu stjórnar sinnar og hafa skýrara umboð
til stefnumótunar. Vandi íhaldsflokksins yrði þó engan veginn
leystur. Áfram yrði deilt um Evrópumálin — þær deilur ganga
þvert á báða stóru flokkana í Bretlandi — og framundan éru
stórar ákvarðanir í Evrópumálunum, til dæmis á ríkjaráð-
stefnu Evrópusambandsins á næsta ári og um þátttöku Bret-
lands í efnahags- og myntbandalagi Evrópuríkja. Deilurnar,
sem munu rísa vegna þessara ákvarðana, myndu reynast
hvaða forsætisráðherra sem er óþægur ljár í þúfu.
SKOÐUINl
BANDARISKAR LANVEITINGAR
OG STEFNUBREYTING
VINSTRISTJÓRNARINNAR
í VARNARMÁLUM ÁRIÐ1956
Að sjálfsögðu hefðu framsóknarmenn og Al-
þýðuflokksmenn kosið að halda her- og lána-
málum aðskildum, en þeir gátu það ekki.
Valur Ingimundarson svarar athugasemd-
um Gylfa Þ. Gíslasonar frá 8. júní sl.
ttÁDUNCYH Henttiuu»
i ft* nimntth FLumftntl Ey*l*úu» Jitiime* ttmrnum JÁB***on r«r*rt*ríuul ug f«rMti.
mmáur I. Omémmmémmm, QyWí P. GWbuww, LMtik jóammtt.
VAJRNARMAL OG LANSFJAR-
ÖFLUN Á ÁRUM RÍKISSTJÓRNAR
HERMANNS JÓNASSONAR1956-5$
ÞAD <er io*g!ttrfai.
aA yrydr i* sagn-
fnHknjfar *k«h f> »MIwj
áram haía i oukn-
... jikM ««i ftlöunli aiðusuj
& Ísiandi. nrírjrd.iji íkUAíhi
}>*A v«.'wi»YtTk k»9«r csmsR
4 frv'kart urnnrOu. E *'A*>Ux heíti
1 imarkwrvj StOfJw «r rifevrrt rftir Va!
Ktra
t)írm»g*4 i stidnuiirsytingi; iTwtn
í vanunit&ium irtð
J 956. Aðifcffif m^>rdarijir.sr tx sð
iviUtM víA «ð týiut fnau í brm'. sam-
brmifi Kifti ranur- r* UjunAiw.nx.
Vw nMÍati sjjðttA ámujc'fit) vw
rtnzhxgtiiisitxM i> UiajKti arM
óri-Vsutdi. VrHkipííhaham vu
hMtuiem nuioll (.imgili var tan^t
tktíA. I \*4t btvyu un>
tStifni: tvyná »fjfim iWvmwmt
VXtJMZ *&)JjAÍkJifi mtÁ tifilhk-
vítk pat vkkt gwigíó if)
cwia *\xjí*í* KfUxm, cfchí ncviia í
lví» njr hilft it. SiwnriarftJ mfr.sði
dnmitt rt-jpa uiti vt*fn-
<ma i
i siðaata hefti Urnariuiiis Sðgu er ntgerð eft-
ir Val Ingimundarsun; Áhrif bandarfeks Qár-
liiagns á stcfnu vinstri sljðniarinnar f vamar-
málum árið 1956. Gylfl 1*. Gíslason ssm sat.
f ríitiiintjiirnmnjgaiiar um ritgerðina.
u
Þaí filriði rr&rttr V$h. Htn
«***» ftcíur vwid ujj, f fjiImiN-
um. *r frMfýn btn* *! JMflflitb)**,
n lAíUiðsjmuujrfúttádftfrrfi
a»r>(iirikjiJ>r>», JUrbm H>wtr. kafi
Vio jilmi 1*» i tumUii, *<ti>
tnrr. trtr rw»: \*»tn i Wa«hif^>n
25. OWfthw I mmnkUfiÁuu
>rt ftMutarJM fiQrtmvftiri
Jt'jAui/iífi fcí«j*k
v>5M f rttuJMgvnwiliuti atcfi ftv:
wmja **«ií!jhí« wm íWoGogy tA
■ij'pbtvrt S núDjí-nir d<it»n> otr i>««
tu&i, Vfifrto vwmfynmr.jrtjtiftn. í
fcM m.*. vSrturkjmmng & þvf,
art fj:W«riinr*r rr.iJWað
'4 ixU-íniff. W firt tih'í
fið afi yfimVruntiUgi ttn, -amvRtn^.
Uftfi rtrtur rri vAnAntn u»; vwjf.
sfim.4ln(h>:í: Uók!.
V*k» )nus»K<a<i*flK>n li~ur jxrtta
tni»n*sUfid«ófimr«)iik);.y fi^wali viii
■•tligfíiti íán*Ji:U*r.l:fi.
NflU tkUaéMáí hafj ftin» vrjcar 5c*t-
id J þígnargixil Hwmi rtí-Xwr tfir*
>f fut>-V.ftmð«fitttn Kisjns<Ma>ii. og
AiþýrtuftovJr*, <«>n-. í*nfriH kfið rnw>.
uflk KyaUin KuftJ Jfmawn
CiAmiM t. (ftkVr.ufld«u-fi. t»«f
haft hin* vrgur ntirinr'. fi
OfáJifjrrk g*. í-e *A minnafcUrt
fiUrvi vg UryxAi «M«ri & þart rr.iu3iL
Bs *4 tpímjn vakru’ aaAvitaft.
hrcrt þart gcti IfiUrt vúwiun fvrír
mrtli vamfirmáUnnfi »g
tíuivMtinga *h*n.n\ hu T*>ð þarr
rifirthmftnjfir. *«n Avatt haffi wrirt
b“mar fnm *f tcf>'tt»nk^ifiuni
FrHm*rtknv. A<þýA4fV>kk«jn«. i
*rt frwjJufi A frarv
Ivst'tnr) ák.ærta «J<<rnv»lUii:tlii>v
vui nuTUtKtiAi liaC U-rsjjíl lirryttri
a/A* ftftnt»mAl» f k}6ltu HtbiriV
aniji f Umrmjaiiuirti virt Sws,-
dcurrt ftauaúrt )>5rt.
í (**>•;< JftmLwvt vwrtur »9 v*hj*
*é«ir*k4 Mhyjff; k )nri, irfl-c.sw <mm-
U< Vílhjilns tVw <v Hoov.t* i W**h-
tr«u>r fór 'r*m. W var 25. ->)aót»r
Ya «n«Ktt ilagiftn Artur, þa*
1S. uhtóbrf. srsrtiíftt i liitfw-ijniiind:
fifhurKr, mo vriktu (wixsfitfty^; <>g
nrifta uppfmf þcjntr þnSnnor, '««•.
úrtaa Attí «ir *Lv> i> ftknrnraam tífiva
U. <k(ÁU-r iýrti *v6rr.mAI*rirt Ufijr-
w-rjsJajuU yfsr r'tt: r(ki*i«* J;J J*-<a
firt rírtfi yffift ». «*,>.
rm-wr sajf-'i forwaxjaa'Artiwrm Usnr*
v<-rjiiífi>iÆ<. Nuj'y. Juxjírt úr Vwxjir-
ixu >ftaiv«inu <>« art wmrt-r-.i 4. nrtvnm-
tw rÁrtusi JK-nr ikfir’kr'kjwifiu ínn f
UfljfWfjfiJand. AlJfi dagv
Uand»t utHyjfft IÚ3» frjiiva Ukm»
art þv-,. is<>* þarr.a v*» nrt frvru!.
Þsrt. Wx>f *«rtv>tárt firt tniii
hrem tttra, i>rt miiniiiW irtfrt )v»*ri-«.
írA Yiiftjkktl ÞOf: iwiUt Hr'rminftí
<<g eiflfirt rni flefri. Kr.
nm þfitt* kvú JfiriuriiW. jvilivgii mauna
fiéi. «>:> ov; «»> ftíUfl Ufen. aö því.
wtr. w .-2 gxmA i UsyinjuÍAftrii
jJó rtkýrittA. >«m a»«t <k4»«r ftrtat >
hug Á Jnrí. art jv>tu tniflfiiíftiart vivrrt
fikki umrfi'Vyc.ún, nr «0, ).#ð ftaíi
Urinhaifi Unjkknsrt J \k';ki
burrtsmtu ( L'agvwjsJftjKÍí. t*g: bðfrt*
sfrtar ( fV wwrt jrtr *tíf»uJu«yttfl«v
tt'KaMtjnrnMrinnaf
W fiMf?i rrúg Ui þr*í nrt vrkj*
wlr/?ti A þvi. urt YaJur Itnrimundfir-
»-•>: kkur J«rt vkfrt vy tkiinerkikíJ*
fnur,. nrt VíJftjáúrar Þ<S: ft*fi f ódsim
rirtíwísni ofttum «m iiaamil virt
vtjAmvúid BatttUHVjiifitt*. »Wiw
mÍMttt i vantanaik «»4* ft*í« ft*fl*
am þ«ó ftiýr fynrmtii tri tixnv
<4j6míc.r4, Þ»rt kmiu nnnig frwn |
(rtifign Y*Ja *t vJrtncrtnm Emjte
Ji®iJtK«Ktt v» UttKtarWfl rtrtairwiuj
am íicrmiLð f neptcmk'i 1954. art
ft*fic h»fi ekk) rniflfltt 1 liwuv.il.
ra
Kf «kíjí» trÁ ým>* mmrii i rtt-
jr»«rt Vfiift li.j.'íttvtnlarw’-iar þaani^
*ð GoVwjndur í. Gurt3umíttc.-fl h*J5
ailó ttrt wirt *bdvfgvr kkvaróurn
ttjófruraáUmiiafi* uui rarjuumifjji,
r*r3 tg ftrt tfik* *kfti íram og
kfiOt* i þfirt iix'friu, ttíU'in: fikwhw
<*r rrfi*'. ú^Anunrtar }. G.<rtmuit<h«»n
v*r ifl-ðg vfiMartar *jmv>tkiwfi«-
*» tt>á(Kir Pogzt fnV/»:<il<>gr* vunð
I hcífljínam % ftftrt* *j<fct* in-
tflgfiirirw. flattsi fvflttrvnir: it Afþjrtu-
ffcÁkiíwit uudjr hf)ttu fifljflf&r
(<artnxK«iv.«Kiat hvfirt <-Jtr *w>»rt t»Þ
kírifir wn. »rt tknkUfir, v*»i wrttrt
art mvckifiíknrtíi tMVmdfimMfli^j-
•rin frá J951 og m^jv Kr&svfkuf
vamfln^rtaw iip?- tft-gw umkotnj-
ixg m orikrt utti voMin^a'vitxiaiíg
h'fi?>rn«Vkna.r- <M AJþgrttiftnkVafxa
vvrirt (9Í.6, var fifUjjan k:kfl tigniM
í irtftnríkisn&iajurind. FuikriUr
f-Yattt«-» jwrrtukkvi nv Jur vorv Hcr-
íiiawi iótmuKK: uj' uörwnjflj fíiynj-
ófffiflwv. c* ég fnfkrúi Aiþýrtafk-kká'
m*. Við ftrwUum tirrtjiivjri titlögvmn
ar, þSJt ort&Ufni hi-nnjfi híftiwr
úbflytt. kifl i hjjini Uvylíij fnynd
ftttlvj ttVflgftK i þvi, ai öx'faa fs-
*rt tryg®* nttfiMflW «g órjf$
:áwi*»s «g *ð Jiðfa ruJi.jiÁA-j u,
<nj-gg>«niJ virt nigr*A*aþ}<Wkr, m
flamttarfi : Ai;nntskafttW.:<
u«*inu. (tartttKirxiur i. Gurtmut>rtft»n:
ÍTvMrt) þfswi tfKtfU fllkviWji fitfl
ag alkr aðrir {áammcnn AJþýrtu
fl*kkttas og vaí þrf Mjaþjkkuj. #
tiín yrrtí fiícfn* nýrrur «kkvjyómw
V.ir þykir ekfa óvecntkgt, ort Hoovv
hafl ftafl Jýnjpwtttt ujy.viif tiUSpuiM)
*r £ hu«fl. híflii f rajnfltflWflrt
>r«, fltrai flAfifl afhfifltí Viijttm W
25. OktíÚtet, tvkur fr*m, jú* }»Wfi<J
injrar riyrtji miBurt Y«*turt*»4a.
Þ»ð vnr ( ftjflu ftttwrannt riO ch
utjjigannar. *rt nrtnriftu to-nj tns.
virt Bvfldíjfldn. <*g rikiknk ftrt Crart
fctmdur 1. GurtflwtnhMon Uitti t*
tyúi þtsm. Kn alkfif miifiuttúigvi
t»j« v»r jifnin ( »nrar*rttt «irt *fr
ttikigunirar Vcgna nAiraifi kyn*a
vfevtíJjj okk*r Gikfettnttjyfftfi f GWrt
muw).-wmwr tri rttf mér híiw wgfl
■>ft*itt ftrt »tíj(5a, art haflft lafi v*rk
vá *f þsnjfnvJflínuo AJþýrtaflokltrfiiW!
flffn trrgftMur v*r tt) fytgw rA þ
wf»<i, «m oÍMv i Yiurt Eri Jmuii
ínunfyigdi h*«c.f uoir, uUnrikHrsfrt
flvrw, fraftjsrt Ul Alþjrto- og Irfim
sók c.nrfktti Vnr.ftft uriíe cfnhuga u«
art J.rftjri* hvftfii
IV
Á.**tir Áxgfiimt* kftfTJt ca|Ár> *(
okifC.i fcí myixikr. «j4n»r fkrnxtrirv
Jnnsflvonsfi nrnu þ*u. vrar. luiu v
stírftjm h*r« «vm focscts. V*J AJ
þydtift'-kkíenv á riðJturruni fi>r fnut
i irsMýxr fJckkvinft. Páð var .vJ
kflftftft, vrt Jsttrts VtriO i:tr
swkkm ftokkívhoxtt f Afþýrtufk'kkn
:>at *rt rsftrt*. Vifrt fíurtnuiftdur J. tiurt
rr:u>xJ*v;-» «ru-n hw f »új«m hój«>
ujii iJtnwi flfikkftirw. l'w þart vari
þceíJKÍi uttukflnniijflp. fynA
fyrir *tJx>ina (larafú*r I
'cuudvM-uar, »rt m»*ft ár bvViii
tuipuruni yrrtu rJrtJxvrar
K*grtrff*>:: tjftRH rl.gift *í*k:)Xf *
jwf cr.M. Þsrt htrfrtt t-kki mxirýnu:
SUfirtfi hftR* *W» furH'JU. Og A-V’::
ÁísrifííKtfl v*r vitjuii r.urtur vmj
*rt (uttifl jrrrrti rir c*kí grtfo tyii
híútvraki »cnu.
IMORGUNBLAÐINU 8. júní
fjallar Gylfi Þ. Gíslason, fyrr-
verandi ráðherra, um gréin
mfna „Áhrif bandarísks fjár-
magns á stefnubreytingu vinstri
stjórnarinnar í varnarmálum árið
1956“, sem birtist í tímaritinu Sögu.
Ég er sammála Gylfa um, að umfjöll-
un sagnfræðinga um atburði síðustu
áratuga sé „vandaverk og kalli á frek-
ari umræðu", og met það, að hann
skuli hafa gert ritgerð mína að um-
talsefni. Það eru hins vegar nokkur
atriði í grein Gylfa, sem ég vil gera
athugasemdir við, auk þess sem ég
hyggst gera betur grein fyrir rök-
semdarfærslu minni í Sögugreininni.
Stefna stjórnarinnar
Eftir að vinstri stjórn Alþýðu-
flokks, Framsóknarflokks og Alþýðu-
bandalags, settist að völdum í lok
júlí 1956, boðaði hún
miklar breytingar í ut-
anríkis- og efnahags-
málum. Tvennt bar þar
hæst: annars vegar að
framfylgja ályktun Al-
þingis frá 28. mars 1956
um brottför Bandaríkja-
hers frá íslandi og hins
vegar að afla Iánsfjár til
að fjánnagna fram-
haldsvirkjun Sogsins,
togarakaup og ýmsar
aðrar stórframkvæmdir
í landbúnaði, sjávarút-
vegi og iðnaði. Fyrir
kosningar árið 1956
hafði Konrad Adenauer,
kanslari Vestur-Þýska-
lands, boðið Ólafi Thors,
formanni Sjálfstæðis-
flokksins og þáverandi forsætisráð-
herra, upp á mjög hagstætt lán til
langs tíma, en dró það til baka eftir
myndun vinstri stjórnarinnar. Stjórn-
in leitaði fyrir sér um lán í Vestur-
Evrópu í ágúst og september 1956,
en sökum stefnunnar í hermálinu
báru þessar umleitanir engan árang-
ur. í framhaldinu ákváðu framsóknar-
menn og Alþýðuflokksmenn að freista
gæfunnar í Bandaríkjunum, m.a.
vegna þess, að þeir vildu ekki, að
ísland yrði of háð Sovétríkjunum í
efnahagsmálum. Viðskiptin við aust-
antjaldslöndin höfðu vaxið hröðum
skrefum frá því, að Bretar settu hafn-
bann á íslenskan fisk árið 1952 og
námu um 30% af heildarviðskiptum
Islendinga árið 1956. Til samanburð-
ar má geta þess, að viðskipti annarra
NATO-ríkja við Sovétríkin og fylgiríki
þeirra jafngiltu að jafnaði um 3-4%.
Það var samt ljóst, að róðurinn yrði
enn þyngri í Bandaríkjunum, enda
var ekki við því að búast, að Banda-
ríkjamenn kæmu þeirri stjóm til að-
stoðar, sem hefði það á stefnuskrá
sinni að láta herinn hverfa úr landi.
En eftir að Bandaríkjastjórn hafði
sannfærst um að íslensk stjórnvöld
vildu komast að málamiðlun í hermál-
inu, sem báðir aðiljar gætu sætt sig
við, breyttist viðhorf hennar. Til að
greiða fyrir viðræðunum um varnar-
málin buðu Bandaríkjamenn síðan
stjórninni lán, með því skilyrði, að
herinn yrði áfram á íslandi. Eftir inn-
rás Sovétmanna í Ungveijaland og
hernaðaraðgerðir Breta, Frakka og
ísraela við Súez-skurð hætti stjórnin
formlega við brottför hersins og
komst síðan að samkomulagi við
Bandaríkjamenn um óbreytt ástand í
varnarmálum. Skömmu síðar veittu
Bandaríkjamenn stjórninni þau lán,
sem þeir höfðu lofað henni.
Fundirnir í Wasliington
Ég tel mig hafa sýnt fram á það
með mörgum dæmum í ritgerð minni,
að varnar- og lánamálin hafi verið
nátengd árið 1956. Hins vegar virðist
Gylfi draga í efa, að samhengi hafi
verið þar á milli. Það voru ekki mín
orð, að Vilhjálmur Þór, landsbanka-
stjóri, hefði „aldrei" minnst á varnar-
málin í tengslum við lánaumleitanir
vinstri stjórnarinnar með bandarísk-
um embættismönnum um haustið
1956. Gylfi hefur senni-
lega í huga skeyti sem
Vilhjálmur Þór sendi
Hermanni Jónassyni, for-
sætisráðherra, en ég birti
það nánast í heild í grein-
inni. Þar segist Vilhjálm-
ur ekki hafa fjallað um
herverndarmál í Wash-
ington vegna þess, að
hann hefði ekkert umboð
til þess, en „hlustað mjög
hvað sagt hefur verið um
þau“. Staðreyndin er sú,
að Vilhjálmur Þór hafði
frumkvæði að því oftar
en einu sinni að ræða
hermálið. Auk þess var
Vilhjálmur Þór fulltrúi
Framsóknarflokksins í
undirbúningsviðræðum
íslenskra og bandarískra stjórnvalda
um varnarmálin í Washington í okt-
óberbyijun árið 1956 og spurði þar
út í lánstilboð Bandaríkjamanna. Það
er enn fremur rangt, að ég hafi sagt
í grein minni, að lánamálin hafi ekki
borið á góma í þessum undirbúnings-
viðræðum. Það kemur skýrt fram, að
Emil Jónsson ræddi þar þessi mál,
en hann gegndi embætti utanríkisráð-
herra í veikindaforföllum Guðmundar
í. Guðmundssonar. Ég hafði reyndar
ætlað að gera þessum viðræðum
Emils mun meiri skil í ritgerðinni, en
varð að stytta frasögnina rúmsins
vegna.
Framsóknarmenn og alþýðuflokks-
menn vildu augljóslega reyna að forð-
ast það í lengstu lög að tengja vam-
ar- og lánamálin um haustið 1956,
enda hefði það getað stefnt stjórnar-
samstarfínu við Alþýðubandalagið í
hættu og orðið vatn á myllu stjórnar-
andstöðunnar, Sjálfstæðisflokksins.
En þeir gerðu sér grein fyrir því, að
það var vonlaust að»halda þessum
tveimur málaflokkum aðskildum,
þegar á reyndi. Það var í raun Emil
Jónsson, sem blandaði,þessum málum
saman á fundi sínum um varnamálin
með John Foster Dulles, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, 1. október
1956, með því1 að fara fram á, að
Vilhjálmur Þór fengi að ræða um
efnahagsvanda íslendinga við banda-
ríska embættismenn. Tók Emil það
sérstaklega fram, að hann kysi, að
þessar viðræður færu fram áður en
seinni fundur sinn með bandarískum
ráðamönnum yrði haldinn um varnar-
málin tveimur dögum síðar. Á fundin-
um með Vilhjálmi Þór 2. október
sögðust bandarísku embættismenn-
irnir vera reiðubúnir til að veita ís-
lendingum lán að upphæð fimm millj-
ónir dollara til að fjármagna virkjun
Efra Sogs. Skilyrðin yrðu þau, að
orkustrengur frá virkjuninni yrði
lagður til Keflavíkurstöðvarinnar.
Þannig vildu Bandaríkjamenn tryggja
áframhaldandi dvöl hersins, enda
hefði það engum tilgangi þjónað að
kaupa raforku frá Sogsvirkjun, ef
þeir hefðu þurft að hverfa með her-
afla sinn á brott frá íslandi.
Herbert Hoover, aðstoðarutanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, gerði síðan
frekari grein fyrir þessum lánsmögu-
ieikum á seinni fundinum með Emil
3. október og ítrekaði, að bandarísk
stjórnvöld væru tilbúin til að fjár-
magna að hluta framhaldsvirkjun
Sogsins, með því skilyrði að sam-
komulag næðist um sölu á raforku
til herstöðvarinnar. Einnig kvað Hoo-
ver bandaríkjastjórn vera að kanna,
hvort unnt væri að veita Íslendingum
svokallað PL-480 landbúnaðarlán.
Emil þakkaði Hoover sérstaklega fyr-
ir yfirlýsinguna og spurði síðar, hvort
skilyrðin fyrir lánveitingunni væru
þau, að samningaviðræðunum um
varnarmáiin væri lokið áður. Hoover
svaraði því til, að gengið yrði frá
raforkukaupunum í viðræðum ís-
lenskra stjórnvalda og varnarliðsins.
Þessar viðræður sýna svo að ekki
verður um villst, að það var sam-
hengi milli varnar- og lánamálanna.
Þótt Emil hafi ekki verið viðstaddur
viðræður Vilhjálms 2. október, þá var
lánstilboð Bandaríkjamanna rætt á
fundinum 3. október. Bandaríkja-
stjórn bauð þessa efnahagsaðstoð
vegna þess, að hún taldi, að vinstri
stjórnin vildi ná sáttum, sem hvorar
tveggja gætu sætt sig við. það hefði
ekki komið til greina, að Bandaríkja-
menn „verðlaunuðu“ stjórnina með
stórláni til virkjunar Sogsins, ef þeir
hefðu talið, að hún ætlaði að standa
fast við stefnuna í hermálinu.
Það var síðan 25. október 1956,
sem Hoover lét Vilhjálmi Þór í té
minnisblað, milliríkjanótu (Aide-
Memoire), þar sem lánstilboð Banda-
ríkjamanna er sett fram með formleg-
um hætti. Haft var samband við Thor
Thors, sendiherra í Washington, til
að taka á móti þessu minnisblaði. En
þegar Thor Thors frétti, að Vilhjálm-
ur Þór ætti að vera viðstaddur fund-
inn sagðist hann ekkert vilja blanda
sér í málið, sennilega vegna þess, að
honum hefur mislíkað að hafa verið
haldið fyrir utan viðræðurnar. Auk
þess var samband hans og Vilhjálms
Þórs mjög stirt á þessum tíma. Það
varð því úr, að Vilhjálmur Þór tók
einn við minnisblaðinu, en bandaríska
sendiherranum á Islandi, John J.
Muccio, var einnig gert að koma efni
þess til skila við íslenska utanríkis-
ráðuneytið.
Tengsl her- og lánamálanna
Gylfi virðist bera brigður á, að
minnisblaðið frá 25. október sanni
bein tengsl milli varnarmálanna og
lánveitinga. En minnisblaðið var í
raun skrifleg staðfesting á þeim láns-
möguleikum, sem Hoover kynnti Vil-
hjálmi Þór og Emii um fjármögnun
Sogsins og þátttöku íslands í PL-480
áætluninni í októberbyijun í Washing-
ton. Það, sem var nýtt í minnisblað-
inu, var, að Bandaríkjamenn buðust
til að veita íslendingum skyndilán að
upphæð 3 milljónir dollara að ósk
Vilhjálms Þórs. í báðum tilvikum var
það gert að skilyrði, að orkustrengur
yrði lagður frá Sogsvirkjun til her-
stöðvarinnar. í minnisblaðinu er ein-
mitt vísað til fundarins með Emil:
Eins og íslensku sendinefndinni
var tilkynnt 3. október eru banda-
rísk stjórnvöld reiðubúin til að
standa straum af kostnaði við er-
lend efniskaup við virkjun Efra
Sogs... Skilyrðið er að sam-
komulag náist milli íslenskra
stjórnvalda og vamarliðsins um
kaup á raforku til herstöðvarinn-
ar. Vamarliðið er tilbúið til að
ræða þau samningsatriði, sem
varða kaup á raforku frá Soginu
til herstöðvarinnar. íslenskum
stjórnvöldum verður þó að vera
. ljóst, að það er ekki mögulegt að
ljúka þessari samningsgerð nema
framtíð herstöðvarinnar sé
tryggð.
Gylfi bendir réttilega á, að Banda-
ríkjamenn hafi verið reiðubúnir til að
veita 3 milljóna dollara lánið áður en
viðræðunum um varnarsamninginn
lyki. Það breytir hins vegar engu um
þá staðreynd, að skilyrðin fyrir þess-
ari lánveitingu og hinum tveimur voru
þau, að „framtíð herstöðvarinnar
[yrði] tryggð". Eins og ég legg
áherslu á í greininni fengu íslensk
stjómvöld þessi þrjú lán á grundvelli
minnisblaðsins. Bandaríkjamenn
veittu skyndilánið í desember 1956,
en Sogslánið og PL-480 lánið um
vorið 1957.
Reynt að ná málamiðlun
Gylfí telur, að minnisblaðið afsanni
ekki þær staðhæfingar forystumanna
Framsóknarflokks og Alþýðuflokks,
að stefnubreyting vinstri stjórnarinn-
ar tengdist breyttri stöðu heimsmála
eftir innrás Sovétmanna í Ungveija-
land og hernaðaraðgerðir Breta,
Frakka og ísraela við Súez-skurð.
Ég dró aldrei í efa, að þessir atburð-
ir hefðu haft áhrif á stefnubreyting-
una. Þvert á móti tel ég, að þeir hafi
átt, þátt í því, að framsóknarmenn og
Alþýðuflokksmenn ákváðu að gera
engar breytingar á varnarsamningn-
um. En í ritgerðinni færi ég rök fyrir
því, að stjórnin hafi ætlað að freista
þess að komast að málamiðlun við
Bandaríkjamenn áður en til vopna-
valds Sovétmanna kom í Ungveija-
landi. Emil Jónsson segir frá því í
ævisögu sinni, að hann hafí á fundum
sínum með bandariskum embættis-
mönnum í Washington í október 1956
ætlað að reyna að fínna einhvers
konar „modus vivendi" sem fullnægði
okkur báðum“. Samkvæmt íslensku
fundargerðinni sagði Emil á fundi
sínum með Duljes 1. október, að þessi
lausn yrði að rúmast innan þings-
ályktunartillögunnar frá 28. mars.
Hann gaf hins vegar í skyn, að hún
væri teygjanleg og lagði áherslu, á
að hvorir tveggja yrðu að slaka á
kröfum sínum. I bandarísku fundar-
gerðinni segir t.d. þetta: „[Emil] Jóns-
son, ráðherra,. . . lýsti því yfír, að
næðist ekki málamiðlun, sem báðir
aðilar gætu sætt sig við, væri hugsan-
legt, að íslensku samningamennirnir
héldu fast við ályktun Alþingis og
bandarísku samningamennirnir héldu
til streitu túlkun Norður-Atlantshafs-
ráðsins frá því í júlí 1956“. Banda-
ríkjamenn túlkuðu afstöðu íslenskra
stjórnvalda svo:
Á fundinum á mánudag gáfu ís-
lendingarnir í skyn, að það væri
hvorki raunhæft né æskilegt að
Valur
Ingimundarson
halda ályktun Alþingis til streitu,
en samkvæmt henni hyrfí allt
varnarliðið á brott. Þannig lögðu
þeir til, að vandinn yrði leystur
með því að mætast nokkum veg-
inn á miðri leið: Hvorki yrði tekið
fullt tillit til [þings] ályktunarinn-
ar né ráðlegginga Átlantshafs-
bandalagsins frá því 3. ágúst, en
samkvæmt þeim „væri enn þörf
fyrir herlið á íslandi og nauðsyn-
legt að aðstaða og viðbúnaður sé
þar fyrir hendi“.
Bandaríska sendiráðið á íslandi
hafði það eftir Hermanni Jónassyni
og nokkrum öðrum forystumönnum
Framsóknarflokks og Álþýðuflokks,
að þeir vildu leggja fram málamiðlun-
artillögu um varnarmálin. Samkvæmt
henni mundu óbreyttir bandarískir og
íslenskir tæknimenn reka herstöðina,
en flugher og floti Atlántshafsbanda-
lagsins fengju að hafa viðdvöl á ís-
landi með reglubundnu millibili. Þessi
tillaga hefði ekki rúmast innan þing-
sályktunartillögunnar, enda var ekki
rætt þar um að bandarískir tækni-
menn yrðu hér eftir. Sú spurning
vaknar einnig hve lengi erlendir her-
menn fengju að dveljast á landinu í
senn? Ef framsóknarmenn og Alþýðu-
flokksmenn hafa gert ráð fyrir, að
hersveitir Atlantshafsbandalagsins
dveldust lengur en nokkrar vikur eða
mánuði í hvert skipti, þá hefði brott-
hvarf hersins skipt mun minna máli
en ella. --
Guðmundur í. Guðmundsson hitti
síðan bandaríska sendiherrann,
Muccio, að máli 25. október og sagð-
ist vera að vinna með Emil Jónssyni
að tillögum, sem lagðar yrðu fram í
viðræðunum við Bandaríkjamenn um
varnarmálin. Gerði hann ráð fyrir
aukasamningum og sagðist ætla að
reyna að haga því svo, að auk hans
sjálfs og Emils Jónssonar yrði aðeins
Vilhjálmur Þór í nefndinni í viðræð-
unum. Þessi ummæli styðja það frek-
ar, að Alþýðuflokksmenn hafí ætlað
að fínna málamiðlun, og eru ekki síð-
ur merkileg fyrir þá sök, að framsókn-
armaðurinn Vilhjálmur Þór var yfir-
lýstur stuðningsmaður bandarísks
varnarliðs á íslandi. Síðar var ákveð-
ið að nefndin yrði skipuð þeim Guð-
mundi og Emil fyrir hönd Alþýðu-
flokks og Tómasi Árnasyni af hálfu
Framsóknarflokks. Sennilega hefur
framsóknarmönnum þótt óráðlegt að
skipa Vilhjálm Þór í nefndina sökum
þess, að það kynni að gera tengsl
varnar- og lánamanna of augljós.
En hvaða málamiðlun hefði getað
orðið ofan á? Eina lausnin, sem kom
til greina var að fækkað yrði í herliði
Bandaríkjamanna og þátttaka íslend-
inga aukin í rekstrar- og tæknistörf-
um á Keflavíkurflugvelli. Bandaríkja-
menn hefðu aldrei sætt sig við brott-
för alls hersins nema íslensk stjórn-
völd krefðust þess. Þeir höfðu þegar
eytt um 150 milljónum dollara í her-
stöðina frá því árið 1951 og töldu,
að Bandaríkin og önnur NATO-ríki
yrðu fyrir miklum stjórnmála- og
hemaðarskaða, ef íslensk stjórnvöld
gerðu alvöru úr hótun sinni. Frá
þeirra bæjardyrum séð þjónaði það
engum tilgangi að hafa tæknimenn á
íslandi til að reka herstöðina, þar sem
hún yrði óvarin. Hins vegar voru þeir
reiðubúnir til að fækka talsvert í hern-
um, ef íslendingar færu fram á það.
Bandaríkjastjórn vildi með minnis-
blaði sínu frá 25. október greiða fyr-
ir samningaviðræðum við Islendinga
um varnarmálin. Gylfi kveðst aldrei
hafa heyrt um þetta minnisblað og
telur sennilegt, að það hafí beinlínis
„dmkknað í þeim ólgusjó sem heltók
hugi manna vegna atburðanna í Ung-
veijalandi, og höfðu síðar í för með
sér stefnubreytingu ríkisstjórnarinn-
ar“. Eins og áður sagði var efni minn-
isblaðsins reist á þeim hugmyndum,
sem Bandaríkjamenn reifuðu við
Emil Jónsson 3. október eftir að hafa
rætt við Vilhjálm Þór um efnahags-
vanda Islendinga. Það hefur örUgg-
lega ekki „drukknað", því að Eysteinn
Jónsson bað Bandaríkjamenn um að
hækka upphæð skyndilánsins úr
þremur í fjórar milljónir 'dollara eftir
að samkomulagið hafði verið gert við
Bandaríkjamenn um óbreytt ástand í
varnarmálum í lok nóvember. Þeir
urðu við þeirri ósk og veittu lánið í
lok desember 1956 úr sérstökum „for-
setasjóði", en þessum sjóði var ætlað
að standa straum af kostnaði við sér-
stakar ráðstafanir, sem taldar voru
mikilvægar fyrir öryggi Bandaríkj-
anna. I samræmi við minnisblaðið
sóttu íslensk stjórnvöld síðan um lán
til framhaldsvirkjunar Sogsins og
PL-480 lán. í skýrslu til Johns Fost-
ers Dulles dagsettri 8. febrúar 1957,
hefur einn bandarískur embættismað-
ur þessi orð um tengsl varnarmálanna
og Soglánsins:
(Vilhjálmi) Þór, fulltrúa íslensku rík-
isstjórnarinnar, var afhent minnis-
blað dagsett 25. október 1956,
þar sem bandarísk stjórnvöld hétu
því með nokkrum skilyrðum, að
þau mundu sýna því áhuga að
standa undir erlendum kostn-
aði... í tengslum við framhalds-
virkjun Sogsins. Samkvæmt
minnisblaðinu var rætt um að
Export-Import bankinn gæti
hugsanlega veitt þetta lán og var
íslenskum stjómvöldum bent á að
sækja um lánið hjá honum. í milli-
tíðinni sóttu íslensk stjómvöld um
lán hjá Export-Import bankanum
til að fjármagna að hluta til virkj-
un Efra Sogs og var það í tengsl-
um við viðræðurnar um varnar-
samninginn frá 1951.
Í Alþingisumræðum um varnar-
samkomulagið 6. desember 1956 neit-
uðu þeir Hermann Jónasson, forsætis-
ráðherra, og Guðmundur í. Guð-
mundsson, utanríksiráðherra, því, að
samhengi væri milli vamar- og lána-
málanna. í ritgerð minni held ég fram
hinu gagnstæða. Þessu til stuðnings
má vitna í enn eina skýrslu, en banda-
rískur sendifulltrúi á Íslandi hafði
eftirfarandi að segja um yfírlýsingar
ráðherranna á Alþingi:
Þótt stjómin hefði neitað því, að
rætt hefði verið um bandarískt lán
í tengslum við varnarliðið, gerði
hún það engu að síður. í raun var
vonin um lán eitt af því mikilvæg-
asta í þessu máli. Ástæðan til
þess, að stjórnin neitaði að ræða
þetta atriði [lánið] var augljóslega
sú, að hún vildi ekki láta líta svo
út, að sú ásökun sjálfstæðismanna
ætti við rök að styðjast, að hún
hefði samþykkt áframhaldandi
dvöi hersins í skiptum fyrir lán.
Enginn botn fékkst í málið [á
Alþingi]. En staðreyndin er sú,
að íslensku stjórninni var gefíð
fyrirheit um lán upp á 4 milljónir
dollara meðan á samningsviðræð-
unum [um vamarmálin] stóð.
Lánveitingar Bandaríkjamanna
Vilhjálmur Þór hélt strax um miðj-
an desember 1956 til Bandaríkjanna
til að hefja viðræður við Bandaríkja-
stjórn um lánin þtjú. í minnisblaðinu
frá 25. október höfðu Bandaríkja-
menn einnig lýst yfir því, að þeir
mundu taka til athugunar aðrar lána-
óskir Íslendinga, en afgreiða þær ein-
göngu á efnahagsforsendum. Vil-
hjálmur Þór setti markið hátt og fór
fram á stórlán að upphæð 40 milljón-
ir dollara til alls kyns framkvæmda á
íslandi. Bandaríkjastjóm- vildi hins
vegar ekki ræða frekari lánsumsóknir
fyrr en gengið hafði verið frá þeim
lánum, sem hún hafði skuldbundið sig
til að veita. Þegar allt stefndi í óefni
kvöddu þeir Hermanfi Jónasson, Guð-
mundur í. Guðmundsson og Eysteinn
Jónsson bandaríska sendiherrann á
sinn fund í febrúar 1957 til að kvarta
yfir því, hve Vilhjálmi Þór gengi erfið-
lega að fá lán til Sogsvirkjunar.
Ástæðan var sú, að Vilhjálmur vildi
fá 20 milljóna dollara lán, en Banda-
ríkjamenn höfðu aðeins lýst sig reiðu-
búna til að veita 5 milljónir í október
1956. Á þessum fundi sagði Eysteinn
að lánstilboð Bandaríkjamanna nægði
ekki til að standa straum af kostnaði
við erlend efniskaup í tengslum við
Sogsvirkjun. Eysteinn vitnaði í þau
ummæli James Douglas, aðstoðarflug-
hersráðherra og eins samningamanns
Bandaríkjastjórnar í viðræðunum um
vamarsamninginn, sem hann hefði
viðhaft á íslandi í nóvember 1956, að
Bandaríkjamenn hygðust afgreiða
Sogsframkvæmdina með hraði og vin-
semd. Það hefði vart verið í verka-
hring aðstoðarflughersráðherra
Bandaríkjanna að tjá sig um lán til
Sogsvirkjunar, ef varnar- og lánamálin
hefðu verið aðskilin. Síðar í samninga-
viðræðunum vísaði Vilhjálmur auk
þess beint í einn lið minnisblaðsins frá
25. október, þar sem Bandaríkjamenn
lýstu yfír því, að þeir vildu leita leiða
til að koma íslenskum stjómvöldum
til aðstoðar, svo að þau yrðu ekki of
háð Sovétríkjunum í efnahagsmálum.
Um vorið 1957 náði síðan Vilhjálmur
samkomulagi við Bandaríkjamenn um
5 milljóna dollara lán til Sogsvirkjunar
LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1995 27
og tæplega 2,8 milljóna dollara PL-480
lán. Þannig töldu Bandaríkjamenn sig
hafa staðið við þær skuldbindingar,
sem þeir gáfu í minnisblaðinu frá 25.
október.
Afstaða utanríkisráðherra
í Sögugreininni dreg ég í efa, að
Guðmundur í. Guðmundsson hafi
ætlað að halda fast við stefnu stjórn-
arinnar í hermálinu, enda leitaðist
hann við að reyna að ná sáttum við
Bandaríkjamenn. Gylfi segir í grein
sinni, að sú skoðun sé röng. Reyndar
tekur Gylfi það fram, að Guðmundur
hafí verið sá þingmaður Alþýðu-
flokksins, sem tregastur var til fylgis
við stefnu stjórnarinnar í hermálinu,
en bætir því við, að hann hafi fram-
fylgt henni sem utanríkisráðherra
þangað til Alþýðuflokkur og Fram-
sóknarflokkur urðu einhuga um að
breyta henni. Túlkun mín var ekki
aðeins reist á skjalaheimildum, heldur
einnig á ummælum Guðmundar í.
Guðmundssonar sjálfs. Þorleifur Frið-
riksson, sagnfræðingur, hefur það
beint eftir Guðmundi í bók sinni Und-
irheimar íslenskra stjórnmála, að
hann hafí verið „alfarið andvígur"
ályktun Alþingis um varnarmálin og
verið viss um að honum hefði tekist
að „koma í veg fyrir samþykktina
ef... [hann] hefði verið á landinu". .
Um myndun vinstri stjórnarinnar seg-
ir Guðmundur í. Guðmundsson:
„Stuðningsmenn mínir hvöttu mig
þá eindregið til að taka við emb-
ætti utanríkisráðherra í þeirri von,
að ég gæti beitt áhrifum mínum
gegn þessari fyrirætlan [brottför
hersins]. Ég stóð þá frammi fyrir
tveimur kostum og hvorugum
góðum. Annaðhvort að ganga út
úr stjórnmálum í eitt skipti fyrir
öll eða spila með. Ég valdi síðari
kostinn."
í sama viðtali segir Guðmundur,
að Hermann Jónasson hafi reynt að
telja sig ofan af því að verða utanrík-
isráðherra, og fengið til liðs við sig
Benedikt Gröndal úr Alþýðuflokkn-
um, sem þá var ritstjóri Samvinnun-
ar. Guðmundur segist hafa hafnað
þessari málaleitan, en þá hafí Emil
Jónsson komið að máli við sig og lagt
til að þeir gegndu embætti utanríkis-
ráðherra til skiptis. Um það var Guð-
mundur ekki í vafa, að „allar þessar
sérkennilegu málaleitanir" væru
„runnar undan rifjum framsóknar-
manna sem óttuðust að ... [hann]
kæmi í veg fyrir uppsögn varnar-
samningsins“. Þegar Guðmundur var
spurður, hvort af brottför hersins
hefði orðið í tíð hans sem utanríkis-
ráðherra svaraði hann: „Nei, en inn-
rás Rússa í Ungveijaland bjargaði
málunum“.
Af þessari frásögn að dæma var
Guðmundur í. Guðmundsson á móti
brottför hersins og inn á því að beita
áhrifum sínum gegn fyrirætlunum
stjórnarinnar í hermálinu. Það virðist
heldur ekki hafa verið sjálfgefíð, að
Guðmundur tæki við stöðu utanríkis-
ráðherra í vinstri stjórninni, enda
gefur hann í skyn, að þrýstingur
stuðningsmanna sinna hafi átt Jþátt í
því. Gylfi heldur þvi fram, að Ásgeir
Ásgeirsson, forseti, hafí ekki haft
afskipti af myndun stjórnar Her-
manns Jónassonar nema þau sem
lutu að störfum hans sem forseta. Í
samtali við bandaríska sendiherrann
á íslandi í ágúst 1956, kvaðst Ásgeir
hafa átt mestan þátt í því að Guð-
mundur í. Guðmundsson hefði orðið
utanríkisráðherra. Það má vel vera,
að Ásgeir Ásgeirsson hafí gert of
mikið úr hlut sínum, að mínum dómi
er ástæða til að taka þessa heimild
alvarlega.
Efnahagsstefnan í húfi
Telja má ólíklegt, að vinstri stjórn-
in hefði haldið lífí án efnahagsaðstoð-
ar Bandaríkjamanna á árunum
1956-57, enda vildu framsóknar-
menn og Alþýðuflokksmenn komast
hjá því að leita til Sovétmanna um
lán. En samningamenn íslenskra
stjórnvalda vissu þegar í október
1956, að Bandaríkjamenn mundu
ekki veita stórián með hagstæðum •
kjörum nema komist yrði að mála-
miðlun í hermálinu sem hentaði þeim.
Að sjálfsögðu hefðu framsóknarmenn
og Alþýðuflokksmenn helst kosið að
halda her- og lánamálunum aðskild-
um, en þeir gátu það ekki. Um efna-
hagsstefnu stjórnarinnar var að tefla,
- og þar með lífdaga hennar.
Höfundur er sagnfræðingvr.