Morgunblaðið - 20.08.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
-
nú með konu sinni Oddnýju Gunn-
arsdóttur, pípulagningarmanni úr
Reykjavík, og alls konar börnum,
eins og hún orðar það, börnum,
bamabörnum og annarra börnum.
En ungi „svanurinn" Björn hafði
fáum dögum áður fyllt fjórða ára-
tuginn og þau Oddný slegið upp
veislu. „Höfum ekkert annað að
gera. Ekki þarf að vera að æsa sig
yfir heyskapnum og sjálfsagt að
bjóða nágrönnum og vinum til
veislu," segir hann. Gesti hafði drif-
ið að, m.a. höfðu foreldrar Oddnýj-
ar, Gunnar J. Friðriksson fram-
kvæmdastjóri og Elín Kaaber lagt
tjaldvagni sínum á túninu.
Oddný tekur undir það að hjá
tengdamóður hennar Ólöfu hljóti að
hafa verið gífurlegur erill með 10
börn, vinnufólk og mikinn gestagang
og umstang, enda var Bjöm bóndi
hennar í opinberum störfum heima
og að heiman, lengi oddviti sinnar
sveitar, alþingismaður, útgerðar-
maður og kaupfélagsstjóri á Skaga-
strönd. Björn yngri segir að á Ytri-
Löngumýri hafi alltaf verið mikið
fjör í sínum uppvexti
Björn Pálsson hafði farið til lækn-
inga til Reykjavíkur ásamt Ólöfu
konu sinni, en þau búa í nýrra hús-
inu. Þetta hús byggðu þeir feðgar
1979. Smiðurinn Björn yngri byggði
en faðir hans borgaði, enda átti hann
húsið. Þar var fyrst í nokkur ár bróð-
ir hans, sem ætlaði í búskapinn, en
snerist svo hugur. Þótt Björn Páls-
son sé orðinn níræður er hann ekki
hættur búskap, er með hálfa jörðina
Litla Dal og alveg aðskilið bú, sem
hann sér um sjálfur. Hann var með
fé til 1987 þegar kom upp hjá honum
riða í einni kind um miðjan vetur
og féð var skorið niður. En hann
fjölgaði hrossunum og er með vænt
hrossastóð.
Þegar Björn yngri fæddist 1955
var faðir hans kaupfélagsstjóri á
Skagaströnd, en hann var orðinn
fjögurra ára þegar Björn fór á þing
og sat þar 1959-1973, en var alltaf
bóndi jafnframt. „Ég man alltaf eft-
ir því þegar hann var að koma heim
að vorinu eftir þinglok. Þá þurfti
maður heldur betur að taka til hend-
inni. Allt rekið af stað. Á kosninga-
árum þurfti í mörgu að snúast. Pabbi
var í þriðja sætinu og alltaf erfitt
að verja það, svo hann var þá sára-
lítið heima um sauðburðinn, en þá
var ávallt kosið um niiðjan júní. Svo
þegar slagurinn var afstaðinn og
búið að kjósa var alltaf markað dag-
inn sem talning fór fram. Lá orðið
á að losa féð af túnunum og enginn
maður mátti marka nema pabbi
sjálfur. Ekki hlustuðum við á kosnin-
gatölur í útvarpi. Þetta voru mjög
erfiðir dagar fyrir okkur krakkana,
því standa þurfti hringinn í kringum
féð, sem svo var tekið í smáhópum.
Ég man að það þótti ekki skemmti-
legt að standa yfir fjársafninu með-
an verið var að tína úr því til að
marka.“
Fé fjölgað á móti niðurskurði
Þegar spurt er hvort alltaf hafi
staðið til að hann yrði bóndi á Ytri-
Löngmýri, segir Bjöm að aldrei
hafí neinu sérstöku verið haldið að
þeim systkinunum, enda dreifðust
þau víða um land og í störf. Þau
eru sýslumaður, hjúkrunarkona,
kennari, tveir lögfræðingar, 2 sjó-
menn, bankastarfsmaður, verka-
maður - og bóndi. En öll segir hann
að hafí áhuga og fylgist vel með
búskapnum hjá sér á Ytri-Löngu-
mýri. Sjálfur fór hann 16 ára gam-
all að heiman, vann hjá símanum á
Húsavík, lærði svo smíðar í Iðnskól-
anum í Reykjavík og var húsasmið-
ur í 12 ár. „En mig langaði alltaf
í búskapinn og á þrítugsaldrinum
sótti það á mig. Þetta er svo
skemmtilegt starf, það eina sem
getur réttlætt það að bóndinn hefur
lægra kaup en viðmiðunarstéttirn-
ar.“
Hvað er svona skemmtilegt við
að vera bóndi? „Ætli það sé ekki
þessi sífellda óvissa um það hvemig
veðrið verður, hvað næsti dagur ber
í skauti sér. Maður vaknar aldrei
að morgni og veit hvað maður muni
gera allan daginn," segir Björn, sem
nú hefur búið á Ytri- Löngumýri í
13 ár.
Björn er með fjárbú, var með
tæpar 600 kindur í fyrrahaust. „Þá
ætlaði ég að fjölga og kaupa mér
framleiðslurétt. Þegar þeir gáfu eft-
ODDNY með Brynhildi dóttur sína í hvammi niðri við Blöndu,
þar sem hún hefur m.a. verið að planta trjám.
HÚSIÐ sem Björn Pálsson byggði glæsilega fyrir hálfri öld dug-
ir enn vel. Björn og Oddný í garðinum fyrir sunnan húsið.
BJÖRN við Ieifarnar af gömlu dragferjunni, sem dugði vel til
að flylja menn og hesta yfir Blöndu áður en brúin kom þarna
rétt hjá.
ir sölu á framleiðsluréttinum var
eðlilegt að yngri bændurnir reyndu
að kaupa. Enda hefur þar vérið
nokkur hreyfing og á eftir að verða.
Úrskurður ríkisskattstjóra í fyrra,
um að menn fengju kostnaðinn frá-
dráttarbæran, gjörbreytti forsend-
unum fyrir að kaupa. Ég ætlaði þá
að kaupa, reyna alla vega að halda
í horfinu. Þegar skorið er af verður
að auka við á móti. Fá nægilega
margt til að þeir næðu ekki að draga
af mér hraðar en ‘ ég keypti. Þá
greindist riða í kind. Og þegar það
liggur ljóst fyrir er engin önnur leið
en að farga öllu fénu.“
Voru ekki einhver áhöld um það
hjá ykkur? „Það lá ljóst fyrir að það
væri riða í kindinni. En það sem
vamimar buðu var óásættanlegt.
Þeir vilja bæta tjónið að hluta, en
það stendur í lögunum að það skuli
vera að fullu bætt. Málið er óútklj-
áð, það velkist enn í kerfínu. Við
skárum niður og megum kaupa aft-
ur haustið 1996 fyrir bæturnar.
Auðvitað em það bara lömb sem
maður kaupir, ekki fé með fulla
afkastagetu. Það er mjög dýrt að
breyta lambi í kind, þarf að fóðra
í tvo vetur og ekki fullar afurðir af
yngstu árgöngunum.
Bjöm segir að nú séu þau því'
bara með „bing“ af hrossum til kjöt-
framleiðslu. „Hrossin voru ákaflega
þung á fóðrum í vetur. Á_venjuleg-
um vetrum dugar að gefa hrossun-
um í um hálfan mánuð, annars
ganga þau á góðum bithaga og
fylgst með þeim. En í vetur vom
hrossin komin á gjöf í byijun des-
ember og vora fram til 10. maí á
fullri gjöf. Þetta var feiknarlega
snjóþungur vetur. Mamma er búin
að vera hér í 50 ár og hún segist
aldrei hafa séð svona mikinn snjó.
Og vorið var mjög kalt. En það var
feikna uppskera í fyrrasumar ög
mikil hey.“ Ekki er þó hægt að lifa
á hrossunum einum og Björn kveðst
fara í vinnu þar sem til fellur við
smíðar eða hvað sem er.
Húsfreyjan
pípulagningamaður
í þessu búi er góð fagþekking í
iðngreinum, Björn trésmiður og
Oddný pípulagningamaður, sem
hlýtur að koma sér vel því þau eru
að gera við gamla húsið og Oddný
að fá nýtt eldhús. Það er óvenjulegt
að konur stundi pípulagnir, enda var
Oddný fyrsta og líklega enn eina
konan sem tekið hefur sveinspróf í
greininni. Hvernig stóð annars á
því?
„Það var nú eiginlega tilviljun.
Ég var enginn unglingur lengur, var
orðin 32 ára gömul einstæð móðir
með tvö börn þegar ég fór í þetta.
Mér hefur kannski fundist þetta ein-
hver ögrun því það var engin kona
í þessari stétt. Mér fannst það dálít-
ið spennandi. Ég fór úr skrifstofu-
starfi, var búin að vinna í 10 ár hjá
Hans Petersen. Þetta er erfíðis-
vinna, en konur komast auðvitað
fram úr þessu eins og flestu öðru,“
segir Oddný. „Og þetta var mjög
góður skóli. Ég held að ég hafí aldr-
ei lært eins mikið á jafns.kömmum
tíma og þessi íjögur ár sem ég var
í pípulagninganáminu - ekki bara
iðnina heldur svo margt annað líka.
Til dæmis að það þýðir ekkert að
gefast upp, maður verður bara að
klára þetta. Eftir sveinsprófíð fór
ég í Tækniskólann, ætlaði að verða
tæknifræðingur - en varð í staðinn
húsfreyja í sveit." Og Oddný bætir
því við að þetta hafi reynst rétt
val. Svo vel fellur henni í sveitinni.
Hvemig bar það til? „Við höfðum
kynnst fyrir mörgum ámm, þegar
Bjöm var smiður í Reylqavlk og allt-
af haldið vinskapnum. Svo kom ég
hingað fyrir fímm summm sem ráðs-
kona meðan ég var í Tækniskól-
anum. Það varð afdrifaríkt. Mér fell-
ur vel þessi rytmi sem fóík lifir eftir
í sveitinni. Það er mikill erill á sumr-
in og í mörgu að snúast, en verkin
em auðvitað miklu léttari en þau
vom áður fyrr.“ Hér skýtur Bjöm
inn í að á sumrin komi fleiri gestir
á dag en allan veturinn, sem kallar
á þá spurningu hvemig bcfrgarbarn-
inu líki þá í fámenninu yfir veturinn.
Oddný segir að sér líki það ekkert
síður vel. „Ef maður er sáttur er
ekki hægt að hugsa sér betra. Mað-
ur er einn með tilvem sinni og ékk-
ert til að hafa ofan af fyrir manni
nema maður sjálfur," segir hún.
Alltaf tíraamót
r, • ■ .. -'Y.i-Jv: "j*.
Enginn bilbugur er á þéim Birni
og Oddnýju þrátt fyrir þessi áföll í
búskapnum og þau erfiðú tímamót
sem nú eru hjá bændum. „Eru ekki
alltaf tímamót hjá öllum atvinnu-
vegum? Og er það ekki dauður at-
vinnuvegur sem stendur ekki alltaf
á vegamótum?" segir Björn snöggur
upp á lagið. „Ég held að það sé
ekkert dauður atvinnuvegur að vera
bóndi á íslandi. Langur vegur frá
því. Ég man ekki eftir nokkrum
atvinnuvegi sem ekki er alltaf ann-
aðhvort að reyna að þróa sig áfram
eða þá að falla aftur á bak í stigan-
um og er þá hmninn. Hjá hinum,
sem geta pjakkað upp þennan stiga
og haldið áfram, gengur vel og fljót-
Iega er farið að líta upp til þessara
snjöllu manna sem þar fara, eða
brautryðjenda eins og þeir era kall-
aðir.“
Er ekki loku fyrir það skotið
meðan bændum er haldið niðri með
kvótum? „Það er rétt að með þessum
tiltæku stjómtækjum, sem þeir kalla
kvóta, er bændastéttin auðvitað lögð
í fjötra. En þeir lögðu bara hluta
af bændum í þessa fjötra, aðeins
sauðfjárbændur og mjólkurfram-
leiðendur. Mjólkurframleiðendunum
hefur gengið betur að stjóma undir
þessum ægihjálmi valdsins, en
sauðfjárbændum illa. Aðrir kjöt-
framleiðendur eru settir í þá aðstöðu
að geta barið á sauðfjárbændum
eins og þeim sýnist með því að sett
er fast verð á lambakjötið, sem aðr-
ir eru fijálsir að fara alltaf niður
fyrir. Þetta er sú staða sem sauðfjár-
bændur eru settir í. Við hrekjumst
af markaðinum vegna hærra verðs
og við erum á hærra verði vegna
þess að ríkið á helminginn af vör-
unni með beingreiðslunum." Vill
hann þá að þeim verði hætt? „Þeir
verða að hætta að beintengja kinda-
kjötsstuðninginn við framleiðsluna.
Það er annað mál hvort teknir verða
upp byggðastyrkir. í sambandi við
síðasta búvörasamning var ekkert
Morgunblaðið/EPá.
HEIMILISFÓLKIÐ á Ytri-Löngumýri í sumar: Bjarki sonur Björns bónda, Steinar Sturluson sonur
Oddnýjar húsfreyju, Björn með Brynhildi dóttur þeirra, Oddný með Birgi Davíðsson dótturson sinn,
Lára Hrund Oddnýjardóttir og barnfóstran Þórhildur Kristinsdóttir.