Morgunblaðið - 26.11.1995, Qupperneq 12

12 B SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Blessuð
bókin
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
inum hefur hallað
undan fæti, marg-
ar bókaútgáfur
farið á hausinn.
Bókaútgáfa
MIKIÐ eigum við
gott að vera af
kynslóð sem hefur
eirð í sér til að
sitja og sökkva sér
niður í góða bók, varð konu að
orði í fyrra. Það var einmitt á
þessum árstíma, í skammdeginu
í byijun jólabókaflóðsins svokall-
aða. Þau ummæii hafa oft skot-
ist upp í hugann síðan. Ekki
bara við lestur í birtuhringnum
í hlýrri stofu sem umlukin er
myrkri og óveðrið gnauðar fyrir
utan, heldur líka við lestur í
giaðasólskini úti á svölum í suð-
urlöndum eða vaknandi undir
hlýrri sæng þegar regnið bylur
værðarlega á tjaldi eða rúðum
og maður má teygja sig í bókina
og liggja kyrr. Þetta voru orð
að sönnu. Hugsið ykkur hvaða
unaðsstunda þeir fara á mis í
lífinu, sem ekki „mega vera að
því að lesa“. Eða kunna það
ekki? En þetta er auðvitað eins
og allt annað, val.
Lífið og hver dagur þess er
of stutt til að geta gert allt.
Framboðið einfaldlega of mikið.
Einmitt á þessari stundu,
þegar maður er að velja
og leggjast í nýju jólabæk-
urnar, þá herðir allt hvað
af tekur á framboðinu á
hvers konar afþreyingu
með tónleikum, leiksýn-
ingum, kvikmyndum,
myndlistarsýningum
o.s.frv. Sjálf hefi ég löngu
gefist upp á að reyna að
upplifa allt sem hugurinn
girnist, a.m.k. allt íslenskt,
og gráta það sem ekki
næst af forgangsverkefn-
um. En líka getur verið
gott að eiga sinn jólamat
óétinn. Núna get ég því
hlakkað til að heyra um
heigina í henni Ólöfu Kol-
brúnu og honum Ólafi
Bjarna í óperunni um hana jap-
önsku Butterfly, sjá kvikmynd-
ina Benjamín Dúfu, skoða sýn-
inguna hans Guðmundar Bene-
diktssonar í Listasafninu og sjá
Glerbrotin hans Arthurs Millers
í Þjóðleikhúsinu, sem ég vil samt
alls ekki missa af. En þá er líka
valið milli þessa og notalegu
stundanna við bókarlestur. Þess
að kveikja á kertum með nýju
Jólastjörnuna í augsýn og
gleyma sér við góða bók. Og við
logandi ljós aðventukransins um
næstu helgi. Þær unaðsstundir
vildi ég ekki missa í iífínu. Var
raunar lögst í bækur 5-6 ára.
Hætt er við að þeir sem ekki
læra að lesa fyrirhafnarlítið og
þjálfast verði fátækari í lífinu.
Upplýst er að margir komi nú
illa læsir úr skóla. Og eitt af því
sem hin glögga skólamanneskja
Helga Siguijónsdóttir hefur talið
hvað brýnast að bæta í skóla-
kerfinu er að fjölga kennslu-
stundum í yngri bekkjunum í
Iestri og móðurmáli. A fímmtu-
dag segir hún í grein í Mbl. að
upplestur hafi gefið tækifæri til
að útskýra efnið og ný orð um
leið, og ekki síst þjálfí þessi
kennsluaðferð einbeitingarhæfni
barnanna, sem sé mikið nauð-
synjamál.
Einbeitingin kemur nú
kannski líka af sjálfu sér þegar
börn eða fullorðnir fara að leggj-
ast í það sem þeim þykir
skemmtilegt að lesa.
En hvað um lesefnið? Sú dap-
urlega staðreynd blasir við svo-
kallaðri bókaþjóð að bókin á orð-
ið fjarska bágt. Er kannski ekki
dauðvona, en sár mjög af
mannavöldum. Varla fer á milli
mála iengur að með bókaskatt-
stendur varla undir nema hrað-
skrifuðum hraðsölubókum.
Varla getur höfundur lagt mörg
ár í heimildaöflun og skrif einn-
ar bókar. Hann verður að hrað-
semja, helst bók á hveija jóla-
bókarvertíð. Höfundar geta
fæstir lifað á loftinu eða maka
sínum til langframa. Nú hefi ég
ekkert á móti skyndibókum.
Gefnar eru út hraðþýddar, næsta
óprófarkalesnar pappírskiljur og
seldar í sjoppum sem afþreying-
arbækur. Þetta eru spennubæk-
ur og ástarsögur, sem hafa þann
kost að ná til þeirra sem annars
mundu kannski ekki lesa heldur
fá sér myndband, en þjálfast
þarna í lestri. Komast tipp á að
liggja í bókum.
Kannski er það sem þungir
skattar á bókum og mikill út-
gáfukostnaður gerir, að ýta í
útlegð því sem eitthvað er lagt
í og vandað til. Einstaklingar
sem hafa þraukað og af hugsjón
lagt líf sitt og tíma í að gefa
sjálfir út vandaðar bækur, lenda
að auki í því að þurfa að leggja
fyrirfram út fyrir virðisauka-
skattinum meðan þeir liggja með
lagerinn og hann hefur verið
skattlagður sem eign meðan
hann er ekkert nema útistand-
andi skuldir, sem e.t.v. eru aldr-
ei borgaðar. Höfundar þekkja
Iíka að fá ekki laun sín greidd
í bókaforlögum sem fara á haus-
inn. Ýmisiegt bendir tii þess að
markvisst sé verið að drepa bók-
ina eða að minnsta kosti rýra
gæði hennar. Það þykir mér
dapurlegt. Kannski bókaþjóðin
fái brátt bara hraðþýddar róm-
anakiljur að orna sér við í
skammdeginu.
Bókaútgefendur eiga að vísu
nokkra sök með útsölumörkuð-
um á bókum strax að ári og
venja lestrarhesta á að kaupa
bækur til eigin nota aðeins á
tombóluverði.
Enn eru samt um þessi jól
margar girnilegar bækur til lest-
urs, sem vekja forvitni. Verður
spennandi að sjá hveijar standa
undir nafni.
Það vafðist ekki fyrir John
nokkrum Hawkes hvernig skáld-
sögu hann vildi: Skáldsagan
ætti að ná hefndum fyrir alla
reiði okkar í æsku. Hún ætti að
vera uppreisn gegn hefðbundn-
um aimennum hugsunarhætti í
kring um okkur, sagði hann.
Rétt er það, bældur hefndarhug-
ur hefur a.m.k. stundum orðið
eldsneyti í vel auglýsingavæna
ævisögu eða viðtalsbók, jafnvel
smásögu, og drifið áfram góða
skáldsögu. Eða öfugt, verkið
orðið skotspónn hefndar.
MANNLÍFSSTRAUMAR
Matarlist/ BarafreistingEvu?
Eitt epli ádagkemur
heilsunni í lag
FYRSTA eplið sem sögur fara af er hið fræga epli Evu, en hún í
óhlýðni sinni og græðgi gat ekki sagt nei við freistara sinn, höggorm-
inn. Síðan hafa óendanlega mörg epli, góð og vond, haft áhrif á jafnt
sögu okkar sem goðsagnir. Af þeim þekktustu ber m.a. að geta eplanna
sem París gaf fegurðargyðjunni Venus og kom með því Trójustríðinu
af stað og í norrænni goðafræði finnum við goðsögnina um æskuepli
Iðunnar í Ásgarði.
INORMANDÍ-héraði í Norður-
Frakklandi finnst goðsögn þar
sem Tetísi er eignaður heiðurinn
af eplatijánum er hann sáði fræj-
um eplis þess er hann stal frá
Venus. Eplið er óumdeilanlega
tákn fijósemi og
jarðarinnar. Mörg
dæmi mætti
nefna um aðdrátt-
arafl þess, bæði
sem fæðu og eins
sem einhvers kon-
ar tákns eða vöru-
merkis, t.d. stóra
eplið New York,
tölvutegund, mótorhjólategund og
getnaðarvarnategund svo eitthvað
sé nefnt. Mörg dæmi og goðsagn-
ir eru til um eplið sem tákn ástar*,
innar, enda er það vel til þess falí-
ið, rautt, safa- og næringarríkt
og umfram allt bragðgott líkt og
sönn ást og það að dreyma þessi
tákn ástarinnar í fleirtölu þykir
vera fyrir ást. Ef eplið (í draumn-
um) er sætt og fallegt er það fyr-
ir hamingju og trygglyndi mak-
ans, sé það hins vegar skemmt
og rotið ...! Mörg tengjum við eplin
jólunum, bæði litarins -og lyktar-
innar vegna, og eins muna þeir
sem eldri eru eftir þessum kræs-
ingum jólanna, sem alla jafna voru
ekki mikið á boðstólum í þá daga.
Önnur hefð sem margir tengja
eplum er svokölluð hrekkjavaka
eða Halloween, sem nú er nýaf-
staðin, 1. nóvember. Þá fara börn
í Bandaríkjunum og Englandi á
stúfana og ganga skrautklædd í
hús til að fá sælgæti og epli og
síðan leika þau tvo leiki með epl-
in, sem ég ætla ekki að útlista
nánar hér. Epli ævintýra og skáld-
sagna eru óteljandi. Fyrst kemur
ef til vill epli Mjallhvítar upp í
hugann og eplakökur ömmu andar
eru löngu orðnar heimsþekktar. í
myndlistinni eru þau ófá ódauð-
legu eplin, allt frá Caravaggio tii
Gauguin til Picasso svo einhveijir
séu nefndir. Af hveiju eru eplin
síðan svona ómótstæðileg? Eplið
inniheldur ógrynnin öll af næring-
arefnum. Auk hás vatnshlutfalls
er það mjög próteinríkt, fitusnautt
og náttúrulega sætt. Það er einnig
ríkt af mineralsöltum eins og járni
og magnesíum. Af vítamínum er
það auðugast af A-vítamíni en
einnig inniheldur það B- og C-vít-
amín. Allir ættu að temja sér að
snæða eitt epli á dag. Eplin eru
mikill orkugjafi og hafa góð áhrif
á meltinguna, enda er bæði mjög
gott og lystaukandi að fá sér eitt
epli fyrir mat og eins er mjög ró-
andi að fá sér epli fyrir svefninn
og það kemur lagi á meltinguna.
Eplið er frískandi og mikill
þreytubani, auk þess sem reglu-
leg neysla þess iækkar kóleste-
rólinnihald í blóði. Það hefur
hreinsandi áhrif bæði á líkama
og sál og er mjög svalandi. Gott
er að byrja daginn á einu epli til
að hita meltinguna upp og hressa
sig. Einnig er gott að fá sér epli
eftir rhat til að hjálpa melting-
unni. Eplið er tilvalið milli mála
og heldur niðri magasýrunum.
Það berst á móti hvítlaukslykt
og því er þetta gott tvíeyki, til
dæmis við kvefi. Eplið er einnig
fegurðarmeðal. Gamalt húsráð
gegn hrukkum er að sjóða epla-
sneiðar í hálfu glasi af mjólk og
leggja síðan volgar eplasneiðarn-
ar eins og maska á andlitið.
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
DANS/Hvar liggja rœtur hins klassíska halletts?
Sérntringar og
áhrifþdrra á söguna
HVORT ætli Davíð Oddsson hafi stundað meira í skóla dans eða
málfræði? Svarið er líklegast málfræði og sama má segja um flesta
menn, en ekki alla. Þótt þjóðfélagslegar breytingar marki sín spor á
stefnu dansins geta einstaklingar líka haft áhrif. Og það er merki-
legt hve miklu sérviska valdamikilla persóna fær áorkað. Til eru
nokkur dæmi þess að persónur með mikil völd hafi haft dálæti á
dansi og þar af leiðandi fært hann til vegs og virðingar á yfirráða-
svæði sínu.
PÉTUR mikli sem réð ríkjum í
Rússlandi um aldamótin
1700 skipaði bændum og vinnu-
fólki að dansa. Ástæðan var að
hann hafði kynnt sér menningu
og atvinnulíf í
Vestur-Evrópu og
vildi sníða ríki sitt
að þeirri fyrir-
mynd. Ein leið að
því takmarki var
að láta fólkið
eftir Rögnu Söru dansa, bæði í
Jónsdóttur hirðinni sem og á
löndum bænd-
anna. Eftir daga Péturs, eða tæpri
öld síðar, sat Katrín mikla við
stjórnvölinn. Hún var enginn eftir-
bátur Péturs í að efla dansiðkun
og flutti inn í landið þjálfaða
franska og ítalska dansara til að
kenna ballett við hirðina. Hún kom
einnig á fót Kirov- og Bolshoi-ball-
ettskólanum sem að enn í dag eru
meðal fremstu ballettskóla heims-
ins. Með þessu móti efldist dans-
iðkun gífurlega í Rússlandi og
áhrifa Katrínar gætir enn í hinum
klassíska ballett.
Hvaðan komu þessir þjálfuðu
dansarar Frakklands og Italíu og
af hvetju kunnu þeir að dansa
eitthvað sem að hafði þegar feng-
ið nafnið ballett? Svarið er að
finna í sölum Versalahallarinnar
á miðri 17. öld.
Það er merkilegt hvernig
tiktúrur valdhafa geta haft við-
varandi áhrif á þróun sögunnar.
Eitt besta dæmið um það er
ástríða Loðvíks XIV (1636-1715)
Frakkakonungs til að dansa. Þeg-
ar hann var fjögurra ára tók hann
formlega við embætti nýlátins
föður síns. Embætti sem hann
nýtti til að gera hirð sína að þeirri
viðhafnarmestu í Evrópu. Hann
lét reisa skrauthöllina Versali, þar
sem íburðarmiklir danssalir voru
ekki af skornum skammti. Helsta
hneykslið við hirð Lovíks á hans
yngri árum var að hann vildi hafa
fleiri kennslustundir í dansi en
málfræði í námi sínu. Fólki fannst
það óviðeigandi, sérstaklega þar
sem kirkjan var lítið hrifin af
dansi. En Loðvík lét ekki að sér
hæða, enda lifði hann á breyting-
artímum. Það voru tímar endur-
reisnarinnar og hreyfinga í evr-
ópskri menningu, sem leitaði fyr-
irmynda í goðfræði Grikkja og
Rómveija. Þar af leiðandi túlkaði
hann hinn gríska sólarguð Appol-
on árið 1653, í sinni fyrstu ballett-
sýningu, og einni þeirri fyrstu sem
sett var upp. í rauninni var hann
að upphefja sjálfan sig í guðatölu
og vildi láta líta á sig sem guð,
eða miðju alheimsins.
Reglan um virðingarröð innan
hirðarinnar var mjög mikilvæg.
Loðvík var að sjálfsögðu toppur-
inn og þegar dansað var á böllum
dansaði hann fyrst við drottning-
una, hún síðan við æðsta ráð-
herra, hann við æðsta kvenmann
á eftir drottningunni og síðan
koll af kolli. Röð dansara sagði
nákvæmlega til um virðingar-
stöðu einstaklinga og var tekin
mjög alvarlega.
Dansarnir sem dansaðir voru,
voru „hefðbundnir“ hirðdansar,
paradansar sem að mynduðu rað-
ir eftir endilöngum sölum Ver-
sala. Dans var orðinn mikilvægur
hluti af hirðlífi Versala og voru
böll haldin allt að þrisvar sinnum
á viku þegar lítið var um stríð.
Ekki eigum við við nein stríð að
etja. Hversu oft á viku ætli ríkis-
stjórnin gefi sér tíma til að halda
böll í Perlunni? Eflaust ekki þrisv-
ar í viku.
Við hirðina voru um 20.000
manns, en ómögulegt var að láta